Kulisy dekonspiracji siatki wywiadowczej mjr. Andrzeja „Gardy” Czaykowskiego

• Authors: Tomasz Krok

Title variants

EN

Behind the Scenes of the Revealing of the Intelligence Network of Major Andrzej „Garda” Czaykowski

DE

Die Hintergründe der Enttarnung des Intelligenznetzes von Major Andrzej „Garda” Czaykowski

Abstracts

EN

This article discusses the activities of the communist security apparatus, which led to the breaking of the intelligence network of the émigré intelligence center that operated in Poland between 1949–1952 and the arrest of Major Andrzej „Garda” Czaykowski. The author attempts to establish a direct link between Czaykowski and the intelligence center. The article also looks at the actions taken by the former head of the Offensive Counterintelligence Division of the Intelligence Department, Major Rudolf Plock, who in the latter stages of the investigation into Czaykowski’s cell identified his secret contact with London.

DE

Der Aufsatz schildert die Maßnahmen des kommunistischen Sicherheitsapparats, die zur Zerschlagung des Geheimdienstnetzes der Exil-Geheimdienstzentrale führten. Sie wurden in den Jahren 1949–1952 von dem konspirativen Offi zier der polnischen Streitkräft e, Major Andrzej „Garda” Czaykowski, geleitet. Der Autor unternahm den Versuch, die geheime Nachrichtenzentrale zu bestimmen, mit der Czaykowski direkt in Verbindung gestanden haben könnte. Im Aufsatz wird die Tätigkeit des ehemaligen Leiters des Referats für off ensive Spionageabwehr in der Abteilung für Information und Aufk lärung des Obersten Befehlshabers, Major Rudolf Plock, dargestellt, der in der Endphase der Aktivitäten von Czaykowskis Zelle dessen geheime Kontakte nach London sicherte. Der Autor beschrieb schließlich die operativen Aktivitäten von Plock, die die Sicherheitsermittler auf die Spur von Czaykowski und seinen Männern brachten.

PL

Artykuł ukazuje działania komunistycznego aparatu bezpieczeństwa, które doprowadziły do rozbicia siatki wywiadowczej emigracyjnego ośrodka wywiadowczego prowadzonej na terenie kraju w latach 1949–1952 przez cichociemnego, oficera Polskich Sił Zbrojnych mjr. Andrzeja „Gardę” Czaykowskiego. Autor podjął próbę wskazania ośrodka wywiadowczego, z jakim mógł być bezpośrednio powiązany Czaykowski. W artykule została przedstawiona działalność byłego kierownika Referatu Kontrwywiadu Ofensywnego w Wydziale Wywiadowczym w Oddziale Informacyjno-Wywiadowczym Sztabu Naczelnego Wodza mjr. Rudolfa Plocka, który w ostatnim etapie działalności komórki Czaykowskiego zabezpieczał jego tajny kontakt z Londynem. Autor opisał w końcu działania operacyjne Plocka, które doprowadziły do nakierowania śledczych bezpieki na trop działalności Czaykowskiego oraz jego ludzi.

Keywords

PL

Andrzej Czaykowski; Rudolf Plocek; Jan Miler; wywiad emigracyjny; agentura; siatka wywiadowcza

EN

Andrzej Czaykowski; Rudolf Plocek; Jan Miler; émigré intelligence; agents; intelligence network

DE

Andrzej Czaykowski; Rudolf Plocek; Jan Miler; Auswanderungsinltelligentzdienst; Agent; Intelligentzstnetzwerk

• Publisher: Wojskowe Biuro Historyczne
• Journal: Przegląd Historyczno-Wojskowy
• Year: 2022
• Volume: XXIII (LXXIV)
• Issue: 3(281)
• Pages: 148-185

Dates

published

2022

Contributors

author

Tomasz Krok

• Instytut Pamięci Narodowej, Oddziałowe Biuro Badań Historycznych w Warszawie

• https://orcid.org/0000000332580540

References

• Bagieński, Witold. Wywiad cywilny Polski Ludowej w latach 1945–1961. T. 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2017.
• Bargiełowski, Daniel. Po trzykroć pierwszy. Michał Tokarzewski-Karaszewicz. Generał broni, teozof, wolnomularz, kapłan Kościoła liberalnokatolickiego. T. 3. Warszawa: Ofi cyna Wydawnicza Rytm, 2002.
• Bartelski, Lesław M. Mokotów 1944. Warszawa: Wyd. Ministerstwa Obrony Narodowej, 1971.
• Bielecki, Robert. Długa 7 w powstaniu warszawskim. Warszawa: Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych. Archiwum Główne Akt Dawnych, 1994.
• Bogusławski, Andrzej. W znak Pogoni. Internowanie Polaków na Litwie wrzesień 1939 – lipiec 1940. Toruń: Łysomice: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2004.
• Borkiewicz, Adam. Powstanie warszawskie 1944. Zarys działań natury wojskowej.
• Warszawa: Muzeum Powstania Warszawskiego, 2018.
• Cyra, Adam. Ochotnik do Auschwitz. Witold Pilecki 1901–1948. Oświęcim: Chrześcijańskie Stowarzyszenie Rodzin Oświęcimskich, 2000.
• Dubicki, Tadeusz, i Andrzej Suchcitz. Oficerowie wywiadu WP i PSZ w latach 1939– 1945. T. 1. Łomianki: Wyd. LTW, 2009.
• Frazik, Wojciech. „Felicja Władysława Wolff (1895–1988).” W Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik biograficzny. T. 2. Red. Tomasz Balbus, 555– 563. Kraków-Warszawa-Wrocław: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2004.
• Gałęzowski, Marek. Wierni Polsce. Ludzie konspiracji piłsudczykowskiej 1939–1947. Warszawa: Towarzystwo Przyjaciół Instytutów Józefa Piłsudskiego Zagranicą, Wyd. LTW, 2005.
• Goryński, Grzegorz. „Zapomniani bohaterowie Niepodległej. Płk Ludwik Zych – szef Sztabu Straży Granicznej. Jego służba i praca dla niepodległej Polski.” W Na granicach Niepodległej. Straż Graniczna (1928–1939) w perspektywie 100-lecia odzyskania niepodległości. Red. Artur Ochał i Michał Ruczyński, 327–354. Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020.
• Grabowski, Waldemar. Polska tajna administracja cywilna 1940–1945. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2003.
• Grodziska, Karolina. Polskie groby na cmentarzach Londynu. T. 1. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1995.
• Hass, Ludwik. Wolnomularze polscy w kraju i na świecie 1821–1999. Słownik biograficzny. Warszawa: Oficyna wydawnicza Rytm, 1999.
• Informator o osobach skazanych za szpiegostwo w latach 1944–1984. Lublin: Wyd. Retro, 1994.
• Kosk, Henryk P. Generalicja polska. Popularny Słownik biograficzny. T. 2. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2001.
• Kozicki, Aleksander. „Struktury organizacyjne i formy pracy emigracyjnego wywiadu wojskowego w latach 1945–1955 (wybrane przykłady).” W W sieci. Powojenne polskie siatki wywiadowcze.(AK-NIE-DSZ-WIN, PSZ). Red. Mariusz Bechta, 396– 425. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2016.
• Kozicki, Aleksander. „Ośrodek wywiadu II Oddziału Sztabu Głównego Polskich Sił Zbrojnych pod krypt. «Biuro Planowania» w świetle materiałów Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego.” W Polski wywiad wojskowy 1918–1945. Red. Piotr Kołakowski i Andrzej Pepłoński, 585–593. Toruń: Wyd. Adam Marszałek, 2016.
• Krok, Tomasz, i Zbigniew Łagosz. „Major Andrzej Czaykowski i «Szpiegowska Siatka Teozofów» w dokumentacji Urzędu Bezpieczeństwa.” Hermaion nr 5 (2019): 88–110.
• Lavoie, Jeffrey D. The Theosophical Society: The History of a Spiritualist Movement. Boca Raton: Brown Walker Press, 2012.
• Minczykowska, Katarzyna. Cichociemna. Generał Elżbieta Zawacka „Zo”. Warszawa: Ofi cyna Wydawnicza Rytm, 2014.
• Otwinowska, Barbara. Przeciwko złu. Wiersze i piosenki więzienne 1944–1956. Warszawa: Wyd. „Akces”, 1995.
• Panfil, Tomasz. „Czyń, co Ci nakazuje honor Twój. Major Andrzej Czaykowski «Garda» (1912–1953).” Wyklęci nr 2 (2018): 175–182.
• Panfil, Tomasz. Andrzej Rudolf Czaykowski, „Garda”. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2021.
• Pepłoński, Andrzej. Wywiad Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie 1939–1945. Warszawa: „Morex”, 1995.
• Pestkowska, Maria. Doczekaliśmy niepodległej: z dziejów powojennej emigracji polskiej. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2005.
• Ptasińska, Małgorzata. „Na emigracyjnym bruku. Z myślą o wolnej Polsce. Powojenne losy gen. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza (1945–1964).” W Generał Michał Tokarzewski-Karaszewicz. Pierwszy dowódca konspiracji. Red. Michał Polak, 87–106. Toruń: Wyd. Adam Marszałek, 2020.
• Rokicki, Józef W. „Powstanie na Mokotowie w końcu sierpnia i we wrześniu 1944 roku.” W Powstanie na Mokotowie. Relacje dowódców. Red. Jerzy Kłoczowski, 113–185. Warszawa: Fundacja „Warszawa Walczy 1939–1945”, 2009.
• Rybka, Ryszard, i Kamil Stepan. Awanse ofi cerskie w Wojsku Polskim 1935–1939. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 2003.
• Santucci, James A. „Theosophical Society.” W Dictionary of Gnosis & Western Esotericism. Red. Wouter J. Hanegraaff , 1115–1120. Leiden-Boston: Brill Publishers, 2006.
• Suchcitz, Andrzej. „Z historii polskiego wywiadu na emigracji 1945–1958 «Trwać, Wytrwać i Potrwać» (ppłk dypl. Leon Bortnowski).” W Wywiad i kontrwywiad wojskowy II RP. Studia i materiały z działalności II SG WP. T. 7. Red. Tadeusz Dubicki, 7–48. Łomianki: Wyd. LTW, 2017.
• Suchcitz, Andrzej. Dzieje 1 Pułku Ułanów Krechowieckich 1941–1947. Londyn: Koło Krechowiaków, 2002.
• Szpakowicz, Wiesław. Dziennik cichociemnego 1939–1942. Oprac. Krzysztof Kaczmarski i Krzysztof Tochman. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2014.
• Szwagrzyk, Krzysztof. „Bogdan Wiktor Komorowski (1926–1954).” W Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. T. 1. Red. Sławomir Abramowicz, 230–232. Kraków–Warszawa–Wrocław: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2002.
• Tochman, Krzysztof A. Z ziemi obcej do Polski. Losy żołnierzy PSZ na Zachodzie, którzy powrócili do kraju po II wojnie światowej. T. 2. Zwierzyniec-Rzeszów: Oficyna Wydawnicza Ostoja, 2009.
• Trzcińska, Izabela, Agata Świerzowska, i Józef Szymeczek. „Z dziejów polskiej teozofii.” W Polskie Tradycje Ezoteryczne 1890–1939. T. 1. Teozofi a i Antropozofi a. Red. Monika Rzeczycka i Izabela Trzcińska, 38–130. Gdańsk: Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, 2019.
• Tucholski, Jerzy. Cichociemni. Warszawa: „Pax”, 1988.
• Urbanek, Bożena. Pielęgniarki i sanitariuszki w powstaniu warszawskim 1944 r. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988.
• Urynowicz, Marcin. „Historia pomocy – Rzeczycka Sylwia”. Portal Polscy Sprawiedliwi. Dostęp maj 18, 2022. https://sprawiedliwi.org.pl/pl/historie-pomocy/historia-pomocy-rzeczycka-sylwia.
• Zaćmiński, Andrzej. „Koncepcje i próby zachowania oraz odtworzenia Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie (1945–1954).” Dzieje Najnowsze nr 4 (1999): 37–59.
• Zapart, Robert. „Polityczne przesłanki funkcjonowania służb wywiadowczych władz Rzeczpospolitej na uchodźstwie po 1945 roku.” Studia Polonijne 38 (2017): 61–73.
• Zapart, Robert. „Służby informacyjne Władz II RP na Uchodźstwie po zakończeniu II wojny światowej. Szkic historyczno-prawny.” W Służby wywiadowcze jako narzędzie realizacji polityki państwa w XX wieku. Wybrane zagadnienia. Red. Leszek Pawlikowicz i Robert Zapart, 75–102. Rzeszów: Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2014.
• Zaremba, Piotr. Wspomnienia prezydenta Szczecina, 1945–1950. Poznań: Wyd. Poznańskie, 1977.
• Żynda, Marcin. „«Tętent. Miesięcznik Szkoły Podchorążych Kawalerii w Grudziądzu» (1933–1934).” Toruńskie Studia Bibliologiczne nr 1/12 (2014): 43–58.

Identifiers

DOI

10.32089/WBH.PHW.2022.3(281).0006

Biblioteka Nauki

2158888