Najnowsze dzieje języka polskiego (1918–2018)

• Authors: Stanisław Dubisz

Title variants

EN

Latest history of the Polish language (1918–2018)

Abstracts

EN

The latest history of the Polish language (1918–2018) consists of four phases (1918–1939, 1939–1945, 1945–1990, after 1990). In the area of extra-linguistic phenomena and sociolinguistic trends, the Polish language has evolved from the status of an elite language to a democratised code and from the double division of communication varieties (common language : dialects) to the triple division (common language : folk dialects : mixed codes). In the area of intra-linguistic phenomena, the trends of economisation and completion of linguistic devices dominated throughout the history, while preserving the uniform dynamics of other trends (unification, repartition, nobilitation). These processes and specific language changes have affected all structural layers of the Polish language system in a proportional manner, which proves the effectiveness of optimisation processes.

PL

Najnowsze dzieje języka polskiego (1918–2018) przebiegały w czterech fazach (1918–1939, 1939–1945, 1945–1990, po 1990). W sferze zjawisk zewnętrznojęzykowych i tendencji socjolingwistycznych polszczyzna ewoluowała od statusu języka elitarnego do kodu zdemokratyzowanego oraz od dwudzielnego podziału odmian komunikacyjnych (język ogólny : dialekty) do podziału trójdzielnego (język ogólny : dialekty ludowe : kody mieszane). W sferze zjawisk wewnętrznojęzykowych dominowały tendencje do ekonomizacji i do kompletacji środków językowych w całym przebiegu dziejów przy zachowaniu równomiernej dynamiki pozostałych tendencji (unifikacja, repartycja, nobilitacja). Procesy te i szczegółowe zmiany językowe w sposób proporcjonalny objęły wszystkie warstwy strukturalne systemu polszczyzny, co świadczy o efektywności procesów optymalizacyjnych.

Keywords

PL

historia języka; najnowsze dzieje polszczyzny; ewolucja języka polskiego; system językowy – czynniki zewnętrznojęzykowe; czynniki wewnętrznojęzykowe; tendencje socjolingwistyczne; tendencje rozwoju systemu językowego

EN

language history; latest history of the Polish language; Polish language evolution; language system; extra-linguistic factors; intra-linguistic factors; sociolinguistic trends; language system development trends

• Publisher: Towarzystwo Kultury Języka
• Journal: Poradnik Językowy
• Year: 2022
• Volume: 799
• Issue: 10
• Pages: 11-26

Dates

published

2022

Contributors

author

Stanisław Dubisz

• Uniwersytet Warszawski

• https://orcid.org/0000000247845399

References

• I. Bajerowa, 1969, Strukturalna interpretacja historii języka, „Język Polski” nr 2, s. 81–103.
• I. Bajerowa, 2003, Zarys historii języka polskiego 1939–2000, Warszawa.
• I. Bajerowa (red.), 1996, Język polski czasu drugiej wojny światowej (1939–1945), Warszawa.
• J.N. Baudouin de Courtenay, 1922, Zarys historii języka polskiego, Warszawa.
• S. Borawski, 2000, Wprowadzenie do historii języka polskiego, Warszawa.
• A. Brückner, 1906, Dzieje języka polskiego, Lwów.
• D. Buttler, 1981, Tendencje rozwojowe w zasobie słownym powojennej polszczyzny [w:] H. Kurkowska (red.), Współczesna polszczyzna. Wybór zagadnień, Warszawa, s. 187–219.
• D. Buttler, 1982, Rozwój słownictwa polskiego w sześćdziesięcioleciu [w:] J. Rieger, M. Szymczak (red.), Język i językoznawstwo polskie w sześćdziesięcioleciu niepodległości (1918–1978), Wrocław, s. 57–64.
• B. Ciecierska-Zajdel, 2017, Głoski [ś, ź, ć, dź] w wymowie studentów Uniwersytetu Warszawskiego. Ujęcie socjolingwistyczne, „Poradnik Językowy” z. 6, s. 74–83.
• S. Dubisz, 1995, Rozwój współczesnej polszczyzny, „Przegląd Humanistyczny” nr 5, s. 69–87.
• S. Dubisz, 2002, Język – Historia – Kultura (Wykłady, studia, analizy), tom I, Warszawa.
• S. Dubisz, 2012, Język – Historia – Kultura (Wykłady, rozprawy, rozważania), tom III, Warszawa.
• S. Dubisz, 2016, Procesy internacjonalizacji słownictwa współczesnej polszczyzny [w:] M. Zaśko-Zielińska, M. Misiak, J. Kamieniecki, T. Piekot (red.), Lingua et gaudium. Księga jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Janowi Miodkowi, Wrocław, s. 515–522.
• S. Dubisz, 2018a, Najnowsze dzieje języka polskiego a współczesna polszczyzna – problem terminologiczny i/czy metodologiczny [w:] B. Pędzich, M. Wanot-Miśtura, D. Zdunkiewicz-Jedynak (red.), Tyle słów się we mnie zebrało... Szkice o języku i tekstach, Warszawa, s. 149–158.
• S. Dubisz, 2018b, Sytuacja języka polskiego w minionym stuleciu (1918–2018), „Poradnik Językowy” z. 8, s. 8–25.
• S. Dubisz, 2019, Periodyzacja rozwoju polszczyzny, a w szczególności jej dziejów najnowszych (1939–2019), Białystok.
• S. Dubisz, 2020, Najnowsze dzieje języka polskiego. Rozwój polszczyzny w latach 1918–2018, Warszawa.
• B. Dunaj, 1994, Zmiany fonetyczne (i fonologiczne) w polszczyźnie po 1945 r. [w:] S. Gajda, Z. Adamiszyn (red.), Przemiany współczesnej polszczyzny. Materiały konferencji naukowej, Opole 20–22.09.1993 r., Opole, s. 41–52.
• H. Jadacka, 2001, System słowotwórczy polszczyzny (1945–2000), Warszawa.
• H. Jadacka, 2005, Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia, Warszawa.
• S. Jodłowski, 1979, Losy polskiej ortografii, Warszawa.
• A. Kalina, 1883, Historia języka polskiego. Formy gramatyczne języka polskiego do końca XVIII wieku, Lwów.
• T. Karpowicz, 2018, Kultura języka polskiego. Wymowa, ortografia, interpunkcja, Warszawa.
• Z. Klemensiewicz, 1974, Historia języka polskiego, Warszawa.
• H. Kurkowska, 1981, Próba charakterystyki socjolingwistycznej współczesnego języka polskiego [w:] taż (red.), Współczesna polszczyzna. Wybór zagadnień, Warszawa, s. 7–46.
• T. Lehr-Spławiński, 1947, Język polski. Pochodzenie, powstanie, rozwój, Warszawa.
• A. Markowski (red.), 1999, Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN, Warszawa.
• H. Satkiewicz, 1981, Tendencja do ekonomiczności we fleksji współczesnego języka polskiego [w:] H. Kurkowska (red.), Współczesna polszczyzna. Wybór zagadnień, Warszawa, s. 47–74.
• S. Słoński, 1934, Historia języka polskiego w zarysie, Warszawa.
• J. Sobczykowa, 1987, Studia z historii skrótów językowych w polszczyźnie ogólnej do 1939 roku, Katowice.
• Z. Stieber, 1966, Historyczna i współczesna fonologia języka polskiego, Warszawa.
• S. Szober, 1956, Słownik poprawnej polszczyzny, Warszawa, wyd. VI.
• J. Szpyra-Kozłowska, 2019, Premiera, premierka czy pani premier? Nowe feminatywy w ujęciu ankietowym, „Język Polski” z. 2, s. 22–40.
• M. Szymczak, 1987, Rozwój współczesnego języka polskiego [w:] S. Urbańczyk (red.), Słowo piękne i prawdziwe. Materiały kongresowe, Warszawa, s. 30–47.
• E. Woźniak, 2020a, Przełomowe dwudziestolecie. Lata 1918–1939 w dziejach języka polskiego, Łódź.
• E. Woźniak, 2020b, Wkład dwudziestolecia międzywojennego w ewolucję polszczyzny, „Poradnik Językowy” z. 6, s. 7–21.

Identifiers

DOI

10.33896/PorJ.2022.10.1

Biblioteka Nauki

3200690