Polisemia czuć pozostałością synestezji? – próba wyjaśnienia wieloznaczności czasownika

• Authors: Agnieszka Ewa Piotrowska

Title variants

EN

Polysemy of czuć (to feel, to smell, to taste, to see) as a remnant of synesthesia? An attempt at explaining the ambiguity of the verb

Abstracts

EN

This article attempts to explain the causes of the formation and preservation of the polysemy of the verb czuć (to feel, to smell, to taste, to see) by using the knowledge of synesthesia from various scientific disciplines. The ambiguity of the verb can be justified by the metaphorical extension of the concrete senses over abstract ones and the preservation of the remains of the original way of sensing when, at a certain stage, the received stimuli and the accompanying emotions or thoughts are not differentiated or specified. D. Buttlerowa clarifies that such a situation is a reflection of the synthetic and sensational perception of the world characterising the old ethne and every human being in infantry and early childhood. The combination of impressions coming from different senses facilitates learn ing, memorising and acquiring language early in life. Giving consideration to research from various disciplines of science permits the discernment of the reasonability to preserve the ambiguity of czuć and understanding of its cause rather than perceiving it as an example of denying the tendency for clarity and precision in language.

Keywords

EN

perception; polysemy; czuć; semantic archaism

• Publisher: Towarzystwo Kultury Języka
• Journal: Poradnik Językowy
• Year: 2023
• Volume: 803
• Issue: 4
• Pages: 7-27

Dates

published

2023

Contributors

author

Agnieszka Ewa Piotrowska

• Uniwersytet Warszawski

• https://orcid.org/0000000203751227

References

• Badyda, E. 2013. „Upadły anioł zmysłów”? Metaforyka zapachu i percepcji węchowej we współczesnej polszczyźnie. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
• Bartnicka, B. 2002. Świat doznań zmysłowych (węch, smak, dotyk). Słownictwo pism Stefana Żeromskiego, t. 8. Kraków: „Universitas”.
• Bartnicka, B. 2004. Świat dźwięków. Słownictwo pism Stefana Żeromskiego, t. 4. Kraków: „Universitas”.
• Biechowska, D., Orłowska, E. 2012. Neuropsychologiczna charakterystyka wybranych zespołów otępiennych. Polski Przegląd Neurologiczny 8, s. 66–75.
• Błaszczyński, P. 2012. Aleksander Romanowicz Łuria: zarys naukowej biografii. Polskie Forum Psychologiczne 17(2), s. 233–246.
• Biłas-Pleszak, E. 2007. „Zobaczyć dźwięk” – metafory synestezyjne jako przykład „korespondencji zmysłów”. Język Artystyczny 13, s. 157–166.
• Biłas-Pleszak, E., Sujkowska-Sobisz, K. 2008. „Dotykanie zapachu” – metafory synestezyjne we współczesnych tekstach perswazyjnych. W: Styl i znaczenie, red. I. Szczepankowska, s. 286– 299. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
• Biłas-Pleszak, E., Sujkowska-Sobisz, K. 2010. Zapach w powieściach Gabrieli Zapolskiej: próba palimpsestowej lektury. Język Artystyczny 14, s. 99–113.
• Boas, F. 2010. Umysł człowieka pierwotnego. Kraków: „Nomos”.
• Bronikowska, R. 2002. Nazwy cech percypowanych zmysłem smaku jako określenia uczuć. Poradnik Językowy z. 6, s. 43–58.
• Buttler, D. 1978. Rozwój semantyczny wyrazów polskich. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Cejmer, A. 2014. O jednostkach trójargumentowych z ciągiem czuć. Linguistica Copernicana 11, s. 69–86.
• Cejmer, A. 2014a. Kilka uwag na temat jednostek języka o kształcie [ktoś] czuje [coś]. Poradnik Językowy 6, s. 52–63.
• Chojak, J. 2007. O „językowym obrazie” percepcji zmysłowej. Prace Filologiczne 53, s. 79–86.
• Chojnacka-Kuraś, M. 2013. Semantyka bólu we współczesnej polszczyźnie. Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
• Classen, C., Howes, D., Synnot, A. 1994. Aroma. The Cultural History of Smell. Routledge Taylor & Francis Group.
• Doroszewski, W. 1927. Czynnik społeczny i indywidualny w rozwoju znaczeniowym wyrazów. Warszawa: Gebethner&Wolff .
• Damasio, A., Damasio, H. 1992. Mózg a mowa. Świat Nauki 11, s. 65–72.
• Emich-Widera, E., Kazek, B. 2016. Zaburzenia zmysłów w schorzeniach neurologicznych wieku rozwojowego a proces komunikacji. W: Zmysły w komunikacji. Wszystkie zmysły prowadzą do mózgu, red. B. Kazek, J. Wojciechowska, s. 9–32. Gdańsk: „Harmonia”.
• Fontański, H. 1989. Tak zwane czasowniki niewłaściwe w wybranych słownikach języka rosyjskiego i polskiego. W: Z zagadnień językoznawstwa rosyjskiego i polskiego. Prace językoznawcze, red. M. Blicharski, t. 15, s. 16–26. Katowice: Uniwersytet Śląski.
• Gacka, E. 2016. Wielozmysłowy charakter terapii opóźnień rozwoju mowy. W: Zmysły w komunikacji. Wszystkie zmysły prowadzą do mózgu, red. B. Kazek, J. Wojciechowska, s. 113–128. Gdańsk: „Harmonia”.
• Ginter, A. 2016. Vlamidir Nabokov i jego synestezyjny świat. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Ginter, A. 2016a. Metafory synestezyjne w utworach Vladimira Nabokova. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica Rossica 13, s. 53–61.
• Gołębiewska, M. 2004. Sensotwórcza rola ciała w samopoznaniu według Maurice’a Merleau-Ponty’ego. Teksty Drugie 1–2, s. 237–251.
• Grzegorczykowa, R. 1990. Geneza i współczesne funkcje konstrukcji z bezokolicznikiem czuć, słychać, widać, znać, stać. Poradnik Językowy 8, s. 564–571.
• Grzegorczykowa, R. 2012. Świat widziany poprzez słowa. Szkice z semantyki leksykalnej. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Grzesiak, R. 1983. Semantyka i składnia czasowników percepcji zmysłowej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Ibarretxe-Antuñ ano, I. 1999. Polysemy and metaphor in Perception verbs: a cross-linguistic study. Edinburgh. Online: https://www.academia.edu/810828/1999_Polysemy_and_metaphor_in_perception_verbs_A_cross_linguistic_study [dostęp: 28.01.2023].
• Johnson, M. 2015. Znaczenie ciała: estetyka rozumienia ludzkiego, tłum. J. Płuciennik. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Kaczmarek, L. 1953. Kształtowanie się mowy dziecka. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
• Kaczmarek, L. 1988. Nasze dziecko uczy się mowy. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.
• Kaczmarek, B.L.J. 2010. Sensoryczne uwarunkowania języka. W: Relatywizm w języku i kulturze, red. A. Pajdzińska, R. Tokarski, s. 381–392. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Koneczna, H. 1958. Funkcje zdań jednoczłonowych i dwuczłonowych w języku polskim. Polskie Studia Slawistyczne 3, s. 71–98.
• Kranowitz, C.S. 2012. Nie-zgrane dziecko. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego – diagnoza i postępowanie, tłum. A. Sawicka-Chrapkowicz. Gdańsk: „Harmonia“.
• Kurath, H. 1921. The Semantic Sources of the Words for the Emotions in Sanskrit, Greek, Latin and the Germanic Languages. Madison: George Banta Publishing Company.
• Krzyżanowski, J., Hernas, C. red. 1984. Literatura polska: przewodnik encyklopedyczny, t. 1–2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Ładziak, E. 2012. Świat zamknięty w dłoni: ból i przyjemność jako podstawowe konotacje wybranych czasowników opisujących poznanie przez zmysł dotyku. Linguarum Silva 1, s. 109–122.
• Łoś, J. 1925. Gramatyka polska, cz. II: Słowotwórstwo. Lwów–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Łuria, A.R. 1976. Problemy neuropsychologii i neurolingwistyki: wybór prac. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Łuria, A.R. 1984. Świat utracony i odzyskany: historia pewnego zranienia. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Merleau-Ponty, M. 1996. Oko i umysł. Szkice o malarstwie, tłum. E. Bieńkowska i in. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
• Mitrenga, B. 2012. A phenomenon of synesthesia in the Polish language. Studies on Slavic Languages nr 17 (1). Seul, s. 17–33.
• Mitrenga, B. 2014. Zmysł smaku. Studium leksykalno-semantyczne. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Musierowicz, M. 2006. Czarna polewka. Akapit Press.
• Niewiadomska, G. 2006. Starzenie się układu nerwowego. W: Mózg a zachowanie, red. T. Górska, A. Grabowska, J. Zagrodzka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 544–566.
• Pajdzińska, A. 1996. Wrażenia zmysłowe jako podstawa metafor językowych. Etnolingwistyka 8, s. 113–130.
• Pallasmaa, J. 2012. Oczy skóry. Architektura i zmysły, tłum. M. Choptiany. Kraków: Instytut Architektury.
• Piotrowska, A. 2017. Przegląd znaczeń czasownika czuć i jego derywatów czasownikowych w dobie staropolskiej. Prace Filologiczne LXXI, s. 247–260.
• Piotrowska, A. 2018. Hierarchia zmysłów w języku a sensy pie. rdzenia *(s)keṷ- realizującego się m.in. w czasowniku czuć. W: Tyle się we mnie słów zebrało... Szkice o języku i tekstach, red. B. Pędzich, M. Wanot-Miśtura, D. Zdunkiewicz-Jedynak, s. 441–458. Warszawa: Dom Wydawniczy „Elipsa”.
• Piotrowska, A. 2019. Wtórne znaczenia wyrazów percepcyjnych zmysłowych (zmysł powonienia, dotyku i smaku) – próba rekonesansu. Prace Filologiczne LXXIII, s. 521–543.
• Pojda-Wilczek, D. 2016. Wzrok w komunikacji. W: Zmysły w komunikacji. Wszystkie zmysły prowadzą do mózgu, red. B. Kazek, J. Wojciechowska, s. 33–59. Gdańsk: „Harmonia”.
• Ratka, P. 2019. Mózg, umysł i osoba w procesie starzenia się. W: Zmysły w procesie starzenia się, red. B. Kazek, J. Wojciechowska. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Rogowska, A. 2002. U źródeł synestezji: podstawy fizjologiczne i funkcjonalne. Przegląd Psychologiczny 45(4), s. 465–474.
• Rogowska, A. 2007. Synestezja. Opole: Wydawnictwo Politechniki Opolskiej.
• Rogowska, A. 2015. Synestezja i jej znaczenie w rozwoju poznawczym i językowym w dzieciństwie. W: Nowe perspektywy badań rozwoju w dzieciństwie i dorosłości, red. D. Kubicka, s. 135– 154. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Rozwadowski, J. 1961. Paralele semazjologiczne. W: Wybór pism, t. II, red. J. Safarewicz, s. 222. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Rybicka, H., Sinielnikoff , R. 1990. Predykatywne funkcje czasowników „widać”, „słychać” i ich odpowiedników w języku rosyjskim i czeskim. Prace Filologiczne XXXV, s. 159–165.
• Rylina, G. 2013. Contrastive study of perception verb in English and Russian: Feel vs čuvstvovat’ (unpublished master’s thesis). Ghent University. Online: https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/060/500/RUG01-002060500_2013_0001_AC.pdf [dostęp: 28.01.2023].
• Sadowski, B. 2009. Biologiczne mechanizmy zachowania się ludzi i zwierząt. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Spitzer, M. 2008. Jak uczy się mózg?, tłum. M. Guzowska-Dąbrowska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Spitzer, M. 2013. Cyfrowa demencja. W jaki sposób pozbawiamy rozumu siebie i swoje dzieci, tłum. A. Lipiński. Słupsk: Wydawnictwo „Dobra Literatura”.
• Stańczakowa, J. 1982. Ślepak. Warszawa: „Czytelnik”.
• Sweetser, E. 1990. From Etymology to Pragmatics: Metaphorical and Cultural Aspects of Semantic Structure. Cambridge: Cambridge University Press.
• Termińska, K. 1988. Sensualizm w prozie Jarosława Iwaszkiewicza. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Termińska, K. 1992. Metafora synestezyjna. Poradnik Językowy z. 3, s. 201–207.
• Termińska, K. 2015. Studia z hebrajszczyzny biblijnej. Niedoczytanie moje. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Wierzbicka, A. 2006. Semantyka. Jednostki elementarne i uniwersalne, tłum. A. Głaz, K. Korżyk, R. Tokarski. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Wierzchowska, M. 1999. „Niewypowiedzianie smaczne, nieopisanie pięknie pachnące” – opis smaku i zapachu w komunikatach perswazyjnych na przykładzie tekstów reklam telewizyjnych. W: Polszczyzna w komunikowaniu publicznym, red. W. Gruszczyński, J. Bralczyk, G. Majkowska, s. 107–114. Warszawa: „Aspra”.
• Zaręba, A. 1983. Ze słowiańskich zagadnień semantycznych ‘czuć’, ‘słyszeć’, ‘pachnieć’. W: Pisma polonistyczne i slawistyczne, s. 286–295. Warszawa–Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Zawisławska, M. 2003. Czasowniki percepcji wzrokowej a procesy mentalne. W: Studia z semantyki porównawczej. Nazwy barw, nazwy wymiarów, predykaty mentalne, cz. II, red. R. Grzegorczykowa, K. Waszakowa, s. 305–315. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Zawisławska, M. 2004. Czasowniki oznaczające percepcję wzrokową we współczesnej polszczyźnie: ujęcie kognitywne. Warszawa: Wydział Polonistyki UW.
• Zawisławska, M. 2014. Zmysł i zmysły we współczesnej polszczyźnie. Prace Filologiczne LXIV(2), s. 335–350.
• Zielińska, M. 2018. Maszynopis pracy magisterskiej o języku Doliny dzwonów Jana Czopika-Leżachowskiego napisanej pod kierunkiem A. Piotrowskiej i obronionej na Uniwersytecie Warszawskim.
• Viberg, Å. 1984. The verbs of perception: a typological study. Linguistics 21.1, s. 123–162.

Identifiers

DOI

10.33896/PorJ.2023.4.1

Biblioteka Nauki

6258971