O kilku formalnie podobnych wyrazach w mowie Polaków zamieszkałych w obwodzie lwowskim

• Authors: Anna Kostecka-Sadowa

Title variants

EN

On several formally similar words used by Poles living in the Lviv region

Abstracts

EN

The article aims at presenting and discussing several similar words with different meanings in Polish dialects, yet commonly known and used by Polish speakers in the South-Eastern Borderlands. Dictionary research and extensive material documentation show that the words hurba, hurma, ujma are well embedded in the vocabulary resources of respondents who use southern Polish in the South-Eastern Borderlands on a daily basis. Centuries of Polish–Ukrainian contacts have influenced a number of linguistic processes. Direct contacts among the bilingual population enabled a gradual, mutual, usually relatively unconscious acquisition of various linguistic features (including dialectal ones), especially when it comes to vocabulary.

PL

Celem artykułu jest przedstawienie i omówienie kilku wyrazów podobnych znaczeniowo o różnym zasięgu w gwarach polskich, zaś powszechnie znanych w mowie respondentów polszczyzny poludniowokresowej. Badania słownikowe oraz bogata dokumentacja materiałowa pokazują, że wyrazy hurba, hurma, ujma są dobrze osadzone w zasobie słownikowym respondentów posługujących się na co dzień polszczyzną południowokresową. Wielowiekowe polsko-ukraińskie kontakty ludności wpłynęły na szereg procesów językowych. Dzięki bezpośrednim kontaktom ludności dwujęzycznej dochodziło do stopniowego, wzajemnego, na ogół bliżej nieuświadomionego przejmowania różnych cech językowych (w tym gwarowych), zwłaszcza w zakresie słownictwa.

Keywords

PL

polszczyzna południowokresowa; etymologia; zapożyczenia leksykalne

EN

Polish language in the South-Eastern Borderlands; etymology; lexical borrowings

• Publisher: Towarzystwo Kultury Języka
• Journal: Poradnik Językowy
• Year: 2024
• Volume: 810
• Issue: 1
• Pages: 109-119

Dates

published

2024

Contributors

author

Anna Kostecka-Sadowa

• Instytut Języka Polskiego, Polska Akademia Nauk

• https://orcid.org/000000022287904X

References

• Bańkowski, A. 2000. Etymologiczny słownik języka polskiego, t. 1–3. Warszawa: PWN.
• Boryś, W. 2005. Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Karaś, H. 1996. Rusycyzmy słownikowe w polszczyźnie okresu zaborów. Warszawa: Elipsa.
• Kochman, S. 1975. Polsko-rosyjskie stosunki językowe od XVI do XVIII w. Słownictwo. Opole: Opolskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
• Kozioł, J. 2015. Proces numeralizacji rzeczowników w gwarach polskich (na wybranych przykładach). W: Odkrywanie słowa – historia i współczesność, red. U. Sokólska, s. 541–550. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
• Kozioł, J. 2017. Niestandardowy rozwój semantyczny tak zwanych rzeczowników ilościowych w gwarach polskich. Zarys problematyki. Rozprawy Komisji Językowej ŁTN 64, s. 123–136.
• Kość, J. 2000. Archaizmy a interferencje w strefie polsko-ukraińskich kontaktów językowych. Slavia Orientalis 49, nr 3, s. 451–462.
• Levchuk, P. 2020. Trójjęzyczność ukraińsko-rosyjsko-polska Ukraińców niepolskiego pochodzenia. Warszawa: PAN.
• Markowski, A. 2005. Kultura języka polskiego. Teoria, zagadnienia leksykalne. Warszawa: PWN.
• Rieger, J., Cechosz-Felczyk, I., Dzięgiel, E. 2002. Język polski na Ukrainie w końcu XX wieku, cz. 1: Stan i status, cechy charakterystyczne. Polszczyzna w Lwowskiem, Tarnopolskiem i na Podolu. Teksty. Warszawa: Semper.
• Sierociuk, J. 2003. Założenia metodologiczne badań języka wsi. W: Poznańskie Spotkania Językoznawcze, t. 11, red. Z. Krążyńska, Z. Zagórski, s. 131–136.
• Sławski, F. red. 1974–2023. Słownik prasłowiański t. 1–11. Wrocław: Ossolineum.
• Wyderka, B. 2005. Odmiany regionalne czy regiony językowe? Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego 61, s. 57–66.
• Szyło, H. 2008. Naddnistrianskyj rehionalnyj słownyk. Lwów.
• Rozwiązanie skrótów słowników:
• K – Karłowicz, J. 1900–1911. Słownik gwar polskich, t. 1–6. Kraków: Nakładem Akademii Umiejętności.
• KSGP PAN – kartoteka Słownika gwar polskich PAN. Online: http://rcin.org–.pl//publication/37156 [dostęp 21.02.2022].
• SGP PAN - Słownik gwar polskich, oprac. Zakład Dialektologii Polskiej IJP PAN, Źródła i t. 1, red. M. Karaś, t. 2−5, red. J. Reichan, S. Urbańczyk, t. 6, red. J. Okoniowa, J. Reichan, t. 7−8, red. J. Okoniowa, J. Reichan, B. Grabka, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 1982–2023.
• SJPDor – Doroszewski, W. red. 1958–1969. Słownik języka polskiego, t. 1–11. Warszawa: PWN.
• SL – Linde, S.B. 1807–1814. Słownik języka polskiego, t. 1–6. Warszawa: Drukarnia XX. Pijarów.
• SPXVI – Mayenowa, M. R., Pepłowski, F. red. 1966–2012. Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 1–36. Wrocław–Warszawa–Kraków: Instytut Badań Literackich PAN.
• Sławski – Sławski, F. red. 1952–1982. Słownik etymologiczny języka polskiego, t. 1–5, Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego.
• Sstp – Urbańczyk, S. red. 1953–2002. Słownik staropolski, t. 1–11. Wrocław–Warszawa–Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
• SW – Karłowicz, J. i in. 1900–1927. Słownik języka polskiego (tzw. Słownik warszawski), t. 1–8, Warszawa: Nakł. prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego.
• SWil – Zdanowicz, A. i in. 1861. Słownik języka polskiego (tzw. Słownik wileński), cz. 1–2, Wilno: M. Orgelbrand.
• WSJP PAN – Żmigrodzki, P. red. 2007–. Wielki słownik języka polskiego PAN. Online: https://wsjp.pl/.
• Czernych – Черных, П.Я. 1999. Историко-этимологический словарь современного русского языка, t. 1–2. Москва, Издательство: Русский язык.
• Dal – Даль, В. 1978–1980. Толковый словарь живого великорусского языка, т. 1–4. Москва: Государственное издание иностранных и национальных словарей.
• ESBM – Этымалагічны слоўнік беларускай мовы, red. В.У. Мартынаўа, t. 1–, 1978–. Мiнcк: Акадэмія навук БССР.
• ESSJa – Трубачев, О.Н. red. 1974–, Этимологический словарь славянских языков. Праславянский лексический фонд, t. 1–. Москва: Государственное издание иностранных и национальных словарей.
• ESUM – Мельничук, О.С. red. 1982–2012. Етимологiчний словник української мови, t. 1–6. Київ: Наукова Думка.
• SUM – Білодiд, І.К. red. 1970–1980. Cловник української мови, t. 1–11. Київ: Наукова
• Думка. Online: Cловник української мови. Томи I–XI (А-ОЯСНЮВАТИ), 2015–2021, https://services.ulif.org.ua/expl/Entry/index?wordid=1&page=0 [dostęp: 20.02.2022].
• Vasmer – Фасмер, М. red. 1986–1987. Этимологический словарь русского языка, tłum. i uzup. Олега Николаевича Трубачева, t. I–IV. Москва: Государственное издание иностранных и национальных словарей.

Identifiers

DOI

10.33896/PorJ.2024.1.7

Biblioteka Nauki

28763589