Krótka historia archeologii podwodnej na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu

• Authors: Andrzej Pydyn , Mateusz Popek

Title variants

EN

A brief history of underwater archaeology at Nicolaus Copernicus University in Toruń

Abstracts

EN

This article describes the development of underwater archaeology at Nicolaus Copernicus University in Toruń, focusing on the activities of Andrzej Kola and Gerard Wilke. Since the 1970s, when these researchers initiated underwater research, Nicolaus Copernicus University has become one of the leading centres for this discipline in Europe. Key projects include the study of wrecks, ancient harbours and medieval bridges. Cooperation with international institutions and the development of modern research techniques have contributed to the team’s successes. The UMK Centre for Underwater Archaeology continues the tradition with innovative research and training.

PL

Artykuł opisuje rozwój archeologii podwodnej na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, skupiając się na działalności Andrzeja Koli i Gerarda Wilke. Od lat 70. XX wieku, kiedy wymienieni badacze zainicjowali badania podwodne, UMK stał się jednym z czołowych ośrodków tej dyscypliny w Europie. Kluczowe projekty obejmują badania wraków, portów antycznych oraz średniowiecznych mostów. Współpraca z międzynarodowymi instytucjami oraz rozwój nowoczesnych technik badawczych przyczyniły się do sukcesów zespołu. Centrum Archeologii Podwodnej UMK kontynuuje tradycję, prowadząc innowacyjne badania i szkolenia.

Keywords

PL

archeologia podwodna; Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu; Gerard Wilke; Andrzej Kola; Centrum Archeologii Podwodnej

EN

underwater archaeology; Nicolaus Copernicus University in Toruń; Gerard Wilke; Andrzej Kola; Centre for Uderwater Archaeology

• Publisher: Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy
• Journal: Studia Lednickie
• Year: 2024
• Issue: 23
• Pages: 301-320

Dates

published

2024

Contributors

author

Andrzej Pydyn

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Centrum Archeologii Podwodnej

• https://orcid.org/0000000194789863

author

Mateusz Popek

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Centrum Archeologii Podwodnej

• https://orcid.org/0000000254903585

References

• Chudziakowa J. 2022. Działalność badawcza i dydaktyczna Instytutu Archeologii i Etnologii UMK w Toruniu (1946–2022), [w:] Archeologia toruńska. Historia i teraźniejszość. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej z okazji 140-lecia muzealnych zbiorów archeologicznych w Toruniu. Toruń 16-17 maja 2002, red. B. Wawrzykowska, Toruń, s. 67-72.
• Gackowski J. 1992. Dotychczasowe wyniki badań archeologiczno-przyrodniczych stanowiska 1 w Mołtajnach, gm. Barciany, na tle wybranych problemów badawczych osiedli nawodnych w północno-wschodniej Polsce, [w:] Studia z archeologii ludów barbarzyńskich z wybrzeży Bałtyku i dorzecza Wisły, red. J. Okulicz-Kozaryn, „Światowit”. Supplement Series B: Barbaricum, t. 2, Warszawa, s. 53-81.
• Gackowski J. 1993. O potrzebie przeprowadzenia systematycznych badań archeologicznych na osiedlach nawodnych w północno-wschodniej Polsce, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia”, z. 2, s. 51-67.
• Gackowski J. 1993. Historia i stan badań osad „palowych” na Pomorzu, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia”, z. 21, s. 69-85.
• Gackowski J. 1993. Dotychczasowe rezultaty badań archeologicznych prowadzonych w obrębie reliktów osiedli nawodnych w Mołtajnach (stan. 1), gm. Barciany oraz Pieczarkach (stan. 1), gm. Pozezdrze, [w:] Badania archeologiczne ośrodka toruńskiego w latach 1989-1992, red. J. Chudziakowa, Toruń, s. 81-89.
• Gackowski J. 1995. Relikty zabudowy mieszkalno-obronnej osiedla nawodnego kultury kurhanów zachodniobałtyjskich w Mołtajnach, woj. Olsztyn (stan. 1): charakterystyka planigraficzno-stratygraficzna zalegania struktur drewnianych i próba ich rekonstrukcji, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia”, z. 24, s. 7-46.
• Gackowski J. 1995. Uwagi dotyczące datowania niektórych osad nawodnych północno-wschodniej Polski, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia”, z. 25, s. 55-68.
• Gackowski J. 1996. Osiedla nawodne kultury kurhanów zachodniobałtyjskich: niektóre współczesne możliwości poznawcze a dotychczasowe interpretacje, [w:] Concordia. Studia ofiarowane Jerzemu Okuliczowi-Kozarynowi w 65. rocznicę urodzin, red. W. Nowakowski, Warszawa, s. 57-79.
• Gackowski J. 1998. Próba klasyfikacji funkcjonalnej ceramiki użytkowej z osad nawodnych kultury kurhanów zachodniobałtyjskich na przykładzie materiałów z Mołtajn (stan. 1), woj. Olsztyn i Pieczarek (stan. 1), woj. Suwałki, [w:] Ceramika zachodniobałtyjska od wczesnej epoki żelaza do początku ery nowożytnej. Materiały z konferencji, Białystok, 14-16 maja 1997, red. M. Karczewski, Białystok, s. 39-53.
• Gackowski J. 1999. Niektóre wyroby metalowe z osad nawodnych kultury kurhanów zachodniobałtyjskich a zagadnienie powiązań wymiennych w początkach epoki żelaza, [w:] Szkice prahistoryczne, źródła, metody, interpretacje, red. S. Kukawka, Toruń, s. 179-196.
• Gackowski J. 2000. On the dating and cultural aspects of the West Baltic Barrow Culture Lake dwellings, [w:] Studies in lake dwellings of the West Baltic Barrow Culture / Z badan nad osiedlami nawodnymi kultury kurhanów zachodniobałtyjskich, red. A. Kola, A. Sosnowska, Toruń, s. 9-63.
• Gackowski J. 2004. Niektóre materiały paleobotaniczne z osiedli nawodnych a charakter gospodarki uprawowo-zbierackiej w wybranych rejonach kultury kurhanów zachodniobałtyjskich, [w:] Człowiek a środowisko w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza u południowo-wschodnich pobrzeży Bałtyku, red. M.J. Hoff mann, S. Sobieraj, Olsztyn, s. 177-193.
• Gackowski J. 2017. Osiedla nawodne kultury kurhanów zachodniobałtyjskich w krajobrazie naturalnym i kontekście kulturowym północno-wschodniej Polski / Lake settlements of the West Baltic Barrow culture in natural and cultural landscape of North-Eastern Poland, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, nr 1, s. 3-22.
• Gackowski J. 2022. Wojciech Szulta (1964-2008) i Jego przygoda z archeologią zbyt wcześnie przerwana, [w:] Trzy jubileusze archeologii akademickiej w Toruniu. 80, 70, 40, red. W. Chudziak, J. Gackowski, D. Makowiecki, Toruń, s. 199-209.
• Janowski Ł., Kubacka M., Pydyn A., Popek M., Gajewski Ł. 2021. From acoustics to underwater archaeology. Deep investigation of a shallow lake using high-resolution hydroacoustics – Th e case of Lake Lednica, Poland, „Archaeometry”, vol. 63, s. 1059-1080.
• Kola A. 1983. Problems and perspectives of archaeological underwater research in inland waters of Poland, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia”, t. 9 – „Archeologia Podwodna”, t. 1, s. 39-47.
• Kola A. 2011. Archeologia podwodna – geneza subdyscypliny, [w:] Non sensitis gladios. Studia ofiarowane Marianowi Głoskowi w 70. rocznicę urodzin, red. O. Ławrynowicz, J. Maik, P.A. Nowakowski, Łódź, s. 681-688.
• Kola A., Wilke G. 1979. Archeologiczne badania podwodne reliktów wczesnośredniowiecznego mostu w Bobięcinie, woj. słupskim w 1977 r., „Wiadomości Archeologiczne”, t. 44, z. 2, s. 156-167.
• Kola A., Wilke G. 1980. Toruński ośrodek archeologii podwodnej. Potrzeby i perspektywy badawcze, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia”, t. 6, s. 89-100.
• Kola A., Wilke G. 1980. Archaeological underwater investigation in 1977 – 1978 of the remain of an early medieval bridge, Bobęcin, Słupsk District, Poland, „Th e International Journal of Nautical Archaeology and Underwter Exploration”, t. 9, s. 133-138.
• Kola A., Wilke G. 1985. Archeologia Podwodna, cz. 1: Badania w akwenach śródlądowych Europy Środkowej i Wschodniej, Toruń.
• Kola A. Wilke G. 2000. Mosty sprzed tysiąca lat. Archeologiczne badania podwodne przy rezydencji pierwszych Piastów na Ostrowie Lednickim, Toruń.
• Kola A., Wilke G. 2000. Brücken vor 1000 Jahren Unterwasserarchäologie bei der polnischen Herrscherpfalz Ostrów Lednicki, Toruń.
• Kola A., Wilke G. (red.). 2014. Wczesnośredniowieczne mosty przy Ostrowie Lednickim, t. 2: Mosty traktu poznańskiego (wyniki archeologicznych badań podwodnych prowadzonych w latach 1986-2003), Kraków.
• Kola A., Radka K., Wilke G. 2016. Mosty traktu „poznańskiego” i „gnieźnieńskiego” w świetle badań podwodnych (1982–2015), [w:] Ostrów Lednicki. Rezydencjonalno-stołeczny ośrodek pierwszych Piastów, red. Z. Kurnatowska, A.M. Wyrwa, Origines Polonorum, t. 9, Warszawa, s. 107-129.
• Kurnatowska Z. (red.). 2000. Wczesnośredniowieczne mosty przy Ostrowie Lednickim, t. 1: Mosty traktu gnieźnieńskiego, Biblioteka Studiów Lednickich, t. 5, Lednica-Toruń.
• Kurnatowska Z., Wyrwa A.M. (red.). 2016. Ostrów Lednicki. Rezydencjonalno-stołeczny ośrodek pierwszych Piastów, Origines Polonorum, t. 9, Warszawa.
• Kostyrko M., Popek M., Żuk L. 2022. Trójwymiarowa dokumentacja wybranych zespołów zabytkowych (Ostrów Lednicki, Ledniczka) oraz ich otoczenia: wyzwania, problemy i wyniki, [w:] Między ziemią, wodą i powietrzem. Metody nieinwazyjne a dziedzictwo archeologiczne Lednickiego Parku Krajobrazowego, red. M. Kostyrko, A. Kowalczyk, A.M. Wyrwa, L. Żuk, Biblioteka Studiów Lednickich, t. 42, seria B1. Fontes, t. 12, Dziekanowice, s. 187-203.
• Kurzyk K. 2022. Archeologia podwodna w ośrodku toruńskim, [w:] Trzy jubileusze archeologii akademickiej w Toruniu. 80, 70, 40., red. W. Chudziak, J. Gackowski, D. Makowiecki, Toruń, s. 307-327.
• Łapo M.J., Ossowski W. 1994. Osiedla nawodne kultury kurhanów zachodniobałtyjskich na Pojezierzu Ełckim i w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich w świetle ostatnich badań weryfikacyjnych. Barbaricum, t. 3, Warszawa, s. 73-78.
• Łapo M.J., Ossowski W. 1995. Prace inwentaryzacyjne na osadzie z wczesnych okresów epoki żelaza w Bogaczewie, stan. 1, woj. Suwałki. Metoda i wyniki, [w:] Archeologia podwodna jezior Niżu Polskiego. Materiały z konferencji „Podwodne Archeologiczne Zdjęcie Polski niżowych stref pojeziernych”, Wiklasy 21-22 kwietnia 1994 r., red. A. Kola, A. Sosnowska, J. Gackowski, Toruń, s. 43-52.
• Łapo M.J., Ossowski W. 2000. Weryfikacyjne badania osiedli nawodnych na Wschodnich Mazurach przeprowadzone jesienią 1993 i wiosną 1994, [w:] „Światowit”, t. 43, fasc. B, s. 128-138.
• Łapo M.J., Ossowski W. 2000. Wyniki podwodnych prac inwentaryzacyjnych przeprowadzonych na reliktach osady nawodnej w Rybicalu, stan. 1 „Jez. Ryńskie”, gm. Ryn, woj. warmińsko-mazurskie, „Światowit”, t. 43, fasc. B, s. 139-146.
• Matuszewska-Kola W., Kola A. 1985. Ruchome materiały źródłowe z archeologicznych badań podwodnych reliktów mostu wczesnośredniowiecznego w Bobęcinie koło Miastka, woj. słupskie, z lat 1977 – 1983, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia”, t. 11 – „Archeologia Podwodna”, t. 2, s. 27-51.
• Ossowski W. 2014. Badania Miedziowca, [w:] Miedziowiec. Wrak średniowiecznego statku i jego ładunek, red. W. Ossowski, Badania Archeologiczne Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku, t. 2, Gdańsk, s. 77-120.
• Popek M. 2023. Średniowieczny port w Zatoce Puckiej w świetle badań archeologicznych, Toruń.
• Popek M., Pydyn, A. Solecki, R. Stencel P. 2013. Przeprawa mostowa na wyspę Wielka Żuława na jeziorze Jeziorak, [w:] Grodziska Warmii i Mazur, t. 1: Stan wiedzy i perspektywy badawcze, red. Z. Kobyliński, Archeologica Heredita, Warszawa-Zielona Góra, s. 373-380.
• Popek M., Pydyn, A. 2019. The most recent five years of underwater research in the Department of Underwater Archaeology at Nicolaus Copernicus University in Toruń, [w:] Archaeology. Just add water. Underwater research at the University of Warsaw, red. A. Chołuj, M. Mileszczyk, M. Nowakowska, „Światowit”. Supplement Series U: Underwater Archaeology, t. 2, Warszawa, s. 245-258.
• Pydyn A. 2008. Current research in underwater archeology in Poland, [w:] Proceedings of the 13th an-nual meeting of the European Association of the Archaeologists (Zadar, Croatia, 18–23 September 2007), red. I. Radic Rossi, A. Gaspari, A. Pydyn, Zagreb, s. 68-82.
• Pydyn A. 2010. Archeologiczne penetracje podwodne strefy przybrzeżnej Jeziora Powidzkiego, [w:] Archeologia Jeziora Powidzkiego, red. A. Pydyn, Toruń, s. 15-39.
• Pydyn A., Gluščević S. 2011. Archeologiczne badania podwodne antycznego portu Zaton w środkowej Chorwacji, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia, t. 31 – „Archeologia Podwodna”, t. 6, s. 23-46.
• Pydyn A. 2013. Wyniki archeologicznych prospekcji podwodnych w wybranych jeziorach Pojezierza Iławskiego, Grodziska Warmii i Mazur, t. 1: Stan wiedzy i perspektywy badawcze, red. Z. Kobyliński, Archeologica Hereditas, Warszawa-Zielona Góra, s. 361-372.
• Pydyn A. 2016. Wyniki archeologicznych prospekcji podwodnych w jeziorach Pojezierza Iławskiego w latach 2013-2014, [w:] Grodziska Warmii i Mazur, t. 2: Nowe badania i interpretacje, red. Z. Kobyliński, Archeologica Hereditas, Warszawa, s. 79-92.
• Pydyn A., Lewek, K. 2022. Who are you Calling Peripheral? Th e Creation of Piast Central Power, on the Example of the Lednica Settlement Complex, [w:] Continuation or Change? Borders and Frontiers in Late Antiquity and Medieval Europe Landscape of Power Network, Military Organisation and Commerce, red. G. Leighton, Ł. Różycki, P. Pranke, London, s. 265-274.
• Pydyn A., Popek M. 2020. A third medieval bridge on Lake Lednica, Greater Poland. Třetí středověký most na Lednickém jezeře, „Archeologické Rozhledy”, t. 72, s. 450-469.
• Pydyn A., Popek M. 2022. Badania nieinwazyjne podwodnych stanowisk archeologicznych, [w:] Między ziemią, wodą i powietrzem. Metody nieinwazyjne a dziedzictwo archeologiczne Lednickiego Parku Krajobrazowego, red. M. Kostyrko, A. Kowalczyk, A.M. Wyrwa, L. Żuk, Biblioteka Studiów Lednickich, t. 43, seria B1. Fontes, t. 12, Dziekanowice 2022, s. 129-139.
• Pydyn A., Popek M., Kubacka M., Janowski Ł. 2021. Exploration and reconstruction of a medieval harbour using hydroacoustics, 3-D shallow seismic and underwater photogrammetry. A case study from Puck, southern Baltic Sea, „Archaeological Prospection”, t. 28, s. 527-542.
• Pydyn A., Popek M., Lewek K. 2023. Past from the Depths. The Results of Underwater Research on Lednica Lake, [w:] Between East and West. Studies on the History of Memory, Commemoration and Reception of Medieval Culture, red. P Pranke, Geschichte im mitteleuropäischen Kontext, t. 5, Würzburg, s. 75-86.
• Pydyn A., Popek M., Janowski Ł., Kowalczyk A., Żuk L. 2024. Between water and land. Connecting and comparing underwater, terrestrial and airborne remote-sensing techniques, „Journal of Archaeological Science Reports”, t. 53, s. 1-10.
• Radka K. 2014. Analizy matematyczno-statystyczne materiału dendrochronologicznego z mostów przy Ostrowie Lednickim, [w:] Wczesnośredniowieczne mosty przy Ostrowie Lednickim, t. 2: Mosty traktu poznańskiego (wyniki archeologicznych badań podwodnych prowadzonych w latach 1986-2003), red. A. Kola, G. Wilke, Kraków, s. 33-40.
• Radka K. 2015. Most – jaki był? [w:] Woda – żywioł ujarzmiony i nieujarzmiony (VII Polsko-Niemieckie Spotkania Archeologiczne, Janowiec, 24-25 maja 2012), red. A. Jaszewska, A. Michalak, Zielona Góra, s. 245-260.
• Radka K. 2016. Archeologiczne badania podwodne rumowiska mostu z XVI wieku w Płotelach (Litwa), [w:] Od Torunia do Charkowa, red. M. Grupa, A. Pydyn, Toruń, s. 205-214.
• Radka K. 2017. Trzecia łódź jednopienna z Ostrowa Lednickiego, „Studia Lednickie”, t. 16, s. 81-98.
• Szulta W. 1993. Z badań nad tzw. wczesnośredniowiecznym portem w Zatoce Puckiej, [w:] Badania archeologiczne ośrodka toruńskiego w latach 1989-1992, red. J. Chudziakowa, Toruń 1993, s. 163-168.
• Szulta W. 1995. Metody pomiarów geodezyjnych na wybranych podwodnych stanowiskach archeologicznych, [w:] Archeologia podwodna jezior Niżu Polskiego. Materiały z konferencji „Podwodne Archeologiczne Zdjęcie Polski niżowych stref pojeziernych”, Wiklasy 21-22 kwietnia 1994 r., red. A. Kola, A. Sosnowska, J. Gackowski, Toruń 1995, s. 91-102.
• Szulta W. 2002. Badania podwodnych struktur archeologicznych zalegających w Zatoce Puckiej przeprowadzone w latach 1990-1992, „Nautologia”, t. 37, nr 1-2, s. 76-82.
• Szulta W. 2002. Podwodny rekonesans archeologiczny w ruinach zatopionej części starożytnego miasta Olbia na wybrzeżu Morza Czarnego na Ukrainie w 2001 roku, „Archaeologia Historica Polona”, t. 12, s. 207-209.
• Szulta W. 2006. Wraki z Zatoki Puckiej, „Zapiski Puckie”, z. 5, s. 94-106.
• Szulta W. 2008. Przeprawy mostowe na ziemiach polskich w średniowieczu, Prace Archeologiczne, t. 10, Toruń.
• Wilke G. 1978. Wyniki archeologicznych prac podwodnych przy moście wczesnośredniowiecznym, [w:] Materiały sprawozdawcze z badań zespołu pobenedyktyńskiego w Mogilnie, „Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków”, nr 1, s. 103-108.
• Wilke G. 1983. Methods of exploration and documentation applied in archaeological underwater research under conditions of limited visibility on relics of an early medieval bridge on Bobięcin (Pomerania) in 1977 – 1981, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia”, t. 9 – „Archeologia Podwodna”, t. 1, s. 49-66.
• Wilke G. 1985. Bodrum – Yassi Ada 1982. Letnia szkoła archeologii podwodnej na tureckim wybrzeżu Morza Egejskiego, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia”, t. 11 – „Archeologia Podwodna”, t. 2, s. 91-101.
• Wilke G. 1985. Most wczesnośredniowieczny z Bobęcina koło Miastka. Wstępne wyniki archeologicznych badań podwodnych i analiz dendrochronologicznych jego reliktów, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia”, t. 11 – „Archeologia Podwodna”, t. 2, s. 3-26.
• Wilke G. 1988. Relikty osadnictwa słowiańskiego w Jeziorze Płońskim Wielkim (Groser Plöner See) w Niemczech w świetle archeologicznych badań podwodnych, [w:] Kraje słowiańskie w wiekach średnich. Profanum i Sacrum, red. H. Kóčka-Krenz, W. Łosiński, Poznań, s. 252-272.
• Wilke G. 1988. Studia nad nawodnymi formami osiedli mieszkalnych w kulturach pradziejowych i średniowiecznych Europy, Toruń.
• Wilke G. 1991. Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na stanowisku 1 w Mołtajnach w woj. olsztyńskim w 1986 r. na osiedlu nawodnym kultury kurhanów zachodniobałtyjskich. „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia”, t. 15 – „Archeologia Podwodna”, s. 25-41.
• Wilke G. 1995. Lokalizacja stanowisk archeologicznych pod lustrem wody na przykładzie Jeziora Płońskiego Wielkiego (Grosser Plöner See) w północno-zachodnich Niemczech, [w:] Archeologia podwodna jezior Niżu Polskiego, Materiały z konferencji „Podwodne Archeologiczne Zdjęcie Polski niżowych stref pojeziernych”, Wiklasy 21-22 kwietnia 1994 r., red. A. Kola, A. Sosnowska, J. Gackowski, Toruń, s. 71-90.
• Wilke G. 2011. Najstarsze mosty zachodniosłowiańskie z międzyrzecza Łaby i Odry (VIII–X/XI wiek), „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia”, t. 31 – „Archeologia Podwodna”, t. 6, Toruń, s. 57-125.

Identifiers

DOI

10.34698/sl.23.2024.08

Biblioteka Nauki

58661502