Polityczny wymiar instytucji teatru. Analiza sporów społeczno-politycznych toczonych wokół wybranych spektakli teatralnych w Bydgoszczy

• Authors: Paulina Wenderlich

Title variants

EN

The political dimension of theatrical institutions: Analysis of socio-political disputes surrounding selected theatrical performences in Bydgoszcz

Abstracts

EN

The aim of this article is to reveal the political dimension of theatre institutions (considering the local context) in the face of disputes concerning two theatrical performances (Popiełuszko and Strawberry Sunday) created at the Polish T heater in Bydgoszcz during the period 2006–2014 when Paweł Łysak was the director of the institution. The institutional perspective is particularly important in this case, as it constitutes one of the dimensions of the political nature of theatre. As a public cultural institution, theatre is formally, legally, and economically subject to state or local government authorities. Public cultural institutions, which also serve as spaces for engaged art (e.g., institutions of engaged theatre), can be particularly vulnerable to changes in political orientations, ideological contexts, or informal censorship, such as the threat of funding cuts or changes in directorial positions. The research process utilized the analysis of archival and textual sources, as well as participant observation.

PL

Celem niniejszego artykułu jest ukazanie politycznego wymiaru instytucji teatru (z uwzględnieniem kontekstu lokalnego) w obliczu sporów dotyczących dwóch spektakli teatralnych (Popiełuszko i Truskawkowa niedziela) stworzonych w Teatrze Polskim w Bydgoszczy w okresie (2006–2014), gdy dyrektorem instytucji był Paweł Łysak. Perspektywa instytucjonalna jest w tym przypadku szczególnie istotna, ponieważ stanowi jeden z wymiarów politycznego charakteru teatru. Teatr jako publiczna instytucja kultury podlega pod względem formalno-prawnym i ekonomicznym organom władzy państwowej lub/i samorządowej. Publiczne instytucje kultury będące jednocześnie przestrzenią sztuki zaangażowanej (np. instytucje teatru zaangażowanego) mogą być więc szczególnie narażone na zmiany orientacji politycznych, konteksty ideologiczne czy nieformalną cenzurę, np. pod groźbą odebrania lub obniżenia dotacji czy zmiany na stanowiskach dyrektorskich. W procesie badawczym wykorzystano analizę źródeł archiwalnych, tekstowych oraz obserwację uczestniczącą.

Keywords

PL

teatr zaangażowany; polityczność; instytucja; spór; spektakl

EN

engaged theater; politicality; institution; controversy; performance

• Publisher: Wydawnictwo Adam Marszałek
• Journal: Świat Idei i Polityki
• Year: 2024
• Volume: 23
• Issue: 1
• Pages: 97-117

Dates

published

2024

Contributors

author

Paulina Wenderlich

• Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

• https://orcid.org/0000000303609324

References

• Blok, Z. (1999). Teoria polityki. Studia. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
• BOB (2012, 14 czerwca). List otwarty Romana Jasiakiewicza. Express Bydgoski. Pobrano z lokalizacji: https://expressbydgoski.pl/list-otwarty-romana-jasiakiewicza/ar/10991845 [dostęp: 14.07.2024].
• Bodnar, A. (1978). Co to jest polityka?. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza.
• Chinciński, T. & Machcewicz, P. (red.) (2008). Bydgoszcz 3–4 września 1939: studia i dokumenty. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
• Cieślak, J. (2012, 11 czerwca). Kto wydał księdza. Rzeczpospolita online. Pobrano z lokalizacji: http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/140892.html [dostęp: 14.07.2024].
• Derdowski, K. (2012). Antyklerykalna agitka w Teatrze Polskim. Bydgoszcz24.pl. Pobrano z lokalizacji: https://e-teatr.pl/antyklerykalna-agitka-w-teatrze-polskim-a138751 [dostęp: 20.03.2024].
• Dondajewski, B. (2012). W teatrze czas na Aneks. Gazeta Pomorska nr 237.
• e-teatr.pl (2012). Bydgoszcz. 10 dni przed premierą „Popiełuszko” już zrecenzowany. Pobrano z lokalizacji: http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/140343.html [dostęp: 14.07.2024].
• Falkiewicz, A. (1980). Teatr, społeczeństwo. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Ossolineum.
• Fik, M. (1991). Kultura polska po Jałcie. Kronika lat 1944–1981. Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza.
• Fischer-Lichte, E. (2008). Estetyka performatywności. Kraków: Księgarnia Akademicka.
• Godlewska-Byliniak, E. & Lipko-Konieczna, J. (red.) (2017). Odzyskiwanie nieobecności. Niepełnosprawność w teatrze i performansie. Warszawa: Fundacja Teatr 21.
• Górska, I. & Dybowska, A. (2012). Współpraca międzynarodowa Bydgoszczy: podmioty, instrumenty, finansowanie. W: A.S. Kotowski & S. Sadowski (red.), Bydgoszcz. Współczesne oblicze miasta. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
• Gruszczyński, P. (2003). Ojcobójcy. Młodsi zdolniejsi w teatrze polskim. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.
• Gulczyński, M. (2007). Nauka o polityce: podręcznik akademicki. Warszawa: AlmaMer Wyższa Szkoła Ekonomiczna.
• Gulczyński, M. (2010). Politologia. Podręcznik akademicki. Warszawa: AlmaMer Wyższa Szkoła Ekonomiczna.
• Gurvitch, G. (1987). Socjologia teatru. W: T. Pyzik & E. Udalska (red.), W kręgu socjologii teatru na świecie. Wrocław: Zakład Narodowy Im. Osslolińskich.
• Jarmułowicz, M. (2003). Sezony błędów i wypaczeń. Socrealizm w dramacie i teatrze polskim. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
• Jureńczyk, Ł., Szczutkowska, J., Trempała, W. & Wenderlich, P. (2017). Problem uchodźstwa wojennego w dziełach wybranych twórców kultury i sztuki w XXI wieku. W: Ł. Jureńczyk, J. Szczutkowska, W. Trempała & P. Wenderlich (red.), Wojna jako źródło inspiracji w kulturze i sztuce – literatura, propaganda, tożsamość. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
• Jureńczyk, Ł., Szczutkowska, J., Trempała, W. & Wenderlich, P. (red.) (2019). Zjawiska migracji i uchodźstwa w kulturze i sztuce XX i XXI wieku. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
• Hausbrandt, A. (1983). Teatr w społeczeństwie. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne.
• Jarząbek, D., Kościelniak, M. & Niziołek, G. (red.) (2010). 20-lecie. Teatr polski po 1989 roku. Kraków: Ha!art.
• Jaworska, A. (2012). Pomarańczowa Alternatywa w bezdebitowej prasie studenckiej, we wspomnieniach i w drukach ulotnych lat osiemdziesiątych XX wieku. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Kaczmarek, B. Metafory polityki. T. 1, 2, 3. Warszawa: ELIPSA.
• Karwat, M. (1996). Cecha polityczności i dziedzina teorii polityki. Uwagi o formalizmie pojęciowym. W: Skarzyński, R. (red.), Carl Schmitt i współczesna myśl polityczna. Warszawa: Dom Wydawniczy ELIPSA.
• Karwat, M. (2010). Polityczność i upolitycznienie. Metodologiczne ramy analizy. Studia Politologiczne, 17, 63–88.
• Karwat, M. (2012). O karykaturze polityki. Warszawa: Muza.
• Klementewicz, T. (2010). Rozumienie polityki. Zarys metodologii nauki o polityce. Warszawa: Dom Wydawniczy ELIPSA.
• Kosiński, D. (2010). Teatra polskie. Historie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego.
• Kosiński, D. (2016). Na nowo czy od nowa (s. 57–66). W: tegoż (red.), Nowy teatr nie(po)rozumienia. Szczecin: Teatr Lalek Pleciuga.
• Kościelniak, M. (2014). „Młodzi niezdolni” i inne teksty o twórcach współczesnego teatru. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Krakowska, J. (2016). PRL. Przedstawienia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Instytut Sztuki PAN.
• Krakowska, J. (2019). Demokracja. Przedstawienia. Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Instytut Sztuki PAN.
• Krauz-Mozer, B. (2009). Politologia z punktu widzenia metodologii sensu largo. W: A. Antoszewski i in. (red.), Teoretyczne i metodologiczne wyzwania badań politologicznych w Polsce. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Kucharska, D. (2012). Truskawkowa tożsamość. Express Bydgoski, 239.
• Kufliński, M. (2022). Sprawiedliwości i chleba! Hiszpańscy Indignados jako alterglobalistyczny ruch społeczny. Progress, 11, 11–21. DOI: 10.26881/prog.2022.11.01.
• Lehman, H.T. (2011). Wie politisch ist Postdramatisches Theater. W: J. Deck & A. Sieburg (red.), Politisch Theater machen: Neue Artikulationsformen des Politischen in den darstellenden Künsten (s. 29–40). Bielefeld.
• Minkner, K. (2014). Problem polityczności jako metateoretyczne wyzwanie dla politologii. Atheneum. Polskie Studia Politologiczne, 43.
• Mościcki, P. (2008). Polityka teatru. Eseje o sztuce angażującej. Warszawa: Krytyka Polityczna.
• Myga, M. (2012a). Debata o teatrze: kulminacja we wrześniu. Gazeta Pomorska, 138.
• Myga, M. (2012b). Popiełuszko kiedyś łączył. Teraz dzieli. Gazeta Pomorska, 223.
• Myga, M. (2012c, 18 czerwca). Prezydent Bruski broni Pawła Łysaka. Gazeta Pomorska.
• Nowak, M. (2010). Dlaczego wątroba?. W: R. Pawłowski (red.), Wątroba. Słownik polskiego teatru po 1997 roku (s. 7–9). Warszawa: Krytyka Polityczna.
• Pałyga, A. (2013). Krzewiciele antykultury. W: Ł. Chotkowski i in. (red.), Teatr wspólny. Bydgoszcz: Teatr Polski Bydgoszcz.
• Pietrzak, M. (2018). Nowa retoryka teatru. Między wczoraj a dziś. Warszawa: BEL Studio.
• Primavesi, P. (2011). Theater/Politik – Kontexte und Beziehungen. W: J. Deck & A. Sieburg (red.), Politisch Theater machen: Neue Artikulationsformen des Politischen in den darstellenden Künsten (s. 41–72). Bielefeld.
• Przastek, D. (2005). Środowisko teatru w okresie stanu wojennego. Warszawa: Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR.
• Przastek, D. (2017). Polityki kulturalne a wolność wypowiedzi artystycznej w Polsce w latach 1989–2015. Warszawa: Dom Wydawniczy ELIPSA.
• Rajkowski, P. (2012, 14 czerwca). Obywatele Bydgoszczy!. Pobrano z lokalizacji: http:// www.e-teatr.pl/pl/artykuly/141215.html [dostęp: 14.07.2024].
• Ranciere, J. (2007a). Estetyka jako polityka. Warszawa: Krytyka Polityczna.
• Ranciere, J. (2007b). Widz wyemancypowany. Krytyka Polityczna, 13, 310–319.
• Ranciere, J. (2008). Na brzegach politycznego. Kraków: Ha!art.
• Reszka, J. (2012). Oburzenie święte i narodowe. Express Bydgoski, 138.
• Schreiber, P. (2012). Porozmawiać o Polsce. Teatr, 10.
• Semil, M. & Wysińska, E. (1990). Słownik współczesnego teatru. Twórcy, teatry, teorie. Warszawa: Adamski, J. (1985). Teatr z bliska – pamiętnik teatralny z lat 1971–1981. Warszawa: Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe.
• Tabaczyński, M., Trempała, W. & Wenderlich, P. (red.) (2016). Kultura zaangażowana. Szkice społeczno-polityczne. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
• Tarnowska, A. (2012a). Uniwersalnie o Popiełuszce. Gazeta Wyborcza – Bydgoszcz, 131.
• Tarnowska, A. (2012b, 19 czerwca). Prezydent Bruski broni dyrektora bydgoskiego teatru. Gazeta Wyborcza Bydgoszcz online.
• Tarnowska, A. (2012c, 11 października). Zobacz Krwawą Niedzielę w polsko-niemieckiej koprodukcji. Gazeta Wyborcza Bydgoszcz online.
• Tarnowska, A. (2012d, 16 października). Burza o Krwawą Niedzielę podczas debaty w teatrze. Gazeta Wyborcza Bydgoszcz online.
• Urbaniak, M. (2012, 14 czerwca). Precz z Łysakiem!. e-teatr.pl. Pobrano z lokalizacji: http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/141150.html [dostęp: 14.07.2024].
• Wenderlich, P. (2022). Przemiany w polskim teatrze dramatycznym w okresie transformacji politycznej po 1989 r. Świat Idei i Polityki, 21(2), 40–57.
• Zalewska, K. (2015). Rozpoznanie bojem. Teatr, 11.
• Zdebska-Schmidt, J. (2016). Autorskie dyrekcje w teatrach instytucjonalnych. Kraków: Wydawnictwo Attyka.
• Zimnica-Kuzioła, E. (2014). Polski współczesny teatr polityczny – refleksje na marginesie książek Zygmunta Hübnera i Pawła Mościckiego (s. 187–206). W: M. Jeziński & Ł. Wojtkowski (red.), Sztuka i polityka: sztuki wizualne. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Zimnica-Kuzioła, E. (2018). Społeczny świat teatru. Areny polskich publicznych teatrów dramatycznych. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Identifiers

DOI

10.34767/SIIP.2024.01.05

Biblioteka Nauki

53685816