Od chrześcijańskiego racjonalizmu do racjonalistycznego ateizmu - francuska myśl oświeceniowa.

• Authors: Anna Teresa Budzanowska

Title variants

EN

From Christian Rationalism to Rationalist Atheism - French Enlightenment Thought

Abstracts

EN

RESEARCH OBJECTIVE: The objective of the article is to prove that the anti-Christian libertine theories present in the French underground philosophy of the XVIII century (philosophie clandestins), the secret philosophers associated with the academy environment: Académie des Sciences, Académie française, and especially the Académie des Inscriptions et Belles Lettres (so-called.The Small Academy) influenced the formation of the idea of secularism proposed by ideological fathers of the Revolution of 1789 for post-revolution France. THE RESEARCH PROBLEM AND METHODS: The main research problem under consideration is the approach of the French secret philosophers to the issue of religion and faith that is not associated with political reflection but related to the literary world of the era, written on the pages of manuscrits philosophiques clandestins. Social and humanities-specific research methods were used, including critical analysis, comparative research and methodology of literature theory. THE PROCESS OF ARGUMENTATION: The article is based on the contents of secret manuscripts in particular: N. Fréret, J.L. de Burigny and Du Marsais. It articulates visible traces of the transition from Christian rationalism, the leading thought of the period of enlightened absolutism in France, to the concept of rationalist atheism that became the signature of the the French Enlightenment and the post-revolution era. RESEARCH RESULTS: The secret philosophers associated with the literary world, but not with political or legal reflection, questioned the thesis of the existence of God by treating religions as ethical systems for controlling social attitudes. The harmless thoughts of scientific observation, translated into the legal and political sphere, constituted the ideological core raised for the banners of the Revolution of 1789, which were then enshrined in the doctrine of secularism of the post-revolutionary era of the French republican concept. CONCLUSIONS, INNOVATIONS, RECOMMENDATIONS: Studies of recent decades have also shown that there was a relationship between eighteenth century academicians and the heterodonistic and atyreligious, libertical thought circulating in the underground through of philosophical manuscripts. 

PL

CEL NAUKOWY: Artykuł ma na celu wykazanie, że antychrześcijańskie treści, obecne we francuskiej filozofii podziemnej XVIII wieku (philosophie clandestins), libertynów erudycyjnych związanych z środowiskiem akademii: Académie des Sciences, Académie française, a zwłaszcza Académie des Inscriptions et Belles Lettres (tzw. Małej Akademii), miały wpływ na formowanie się idei laickości zaproponowanej przez ideowych ojców rewolucji 1789 roku dla Francji ery porewolucyjnej. PROBLEM I METODY BADAWCZE: Głównym analizowanym problemem badawczym jest podejście do zagadnienia religii i wiary w ideach podziemnych filozofów, niekojarzonych z refleksją polityczną, związanych bowiem ze światem literackim epoki, zapisanych na kartach manuscrits philosophiques clandestins. Zastosowano metody badawcze właściwe dla nauk społecznych i humanistycznych, w tym analizę krytyczną, badania porównawcze i metodologię teorii literatury. PROCES WYWODU: Na podstawie treści tajnych manuskryptów, w szczególności: N. Fréreta, J.L. de Burigny’ego i Du Marsais, zaprezentowano ślady przejścia z chrześcijańskiego racjonalizmu – idei wiodącej okresu absolutyzmu oświeconego we Francji – w koncepcję racjonalistycznego ateizmu, który stał się wyróżnikiem francuskiego oświecenia i ery porewolucyjnej. WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Filozofia potajemna przyczyniła się do skruszenia Ancien régime’u. Libertyni erudycyjni wywodzący się ze świata literatury, niekojarzeni z refleksją polityczną ani prawną, zakwestionowali istnienie boga, traktując religie jako systemy etyczne służące kontroli społecznych postaw. Idee niegroźne, jako obserwacja naukowo-badawcza, przełożone do sfery ustrojowo-politycznej ukonstytuowały rdzeń ideowy wyniesiony przez encyklopedystów na sztandary rewolucji 1789 roku, które następnie zapisano w doktrynie laickości epoki porewolucyjnej Francji republikańskiej. WNIOSKI, INNOWACJE I REKOMENDACJE: Badania ostatnich dziesięcioleci dowiodły, że istniała zależność pomiędzy osiemnastowiecznymi akademikami a rozkwitem heterodoksyjnej i antyreligijnej, libertyńskiej myśli, krążącej w podziemnym obiegu za pośrednictwem manuskryptów filozoficznych. Zjawisko to równoległe do oficjalnej, publicznej działalności badawczej akademików z różnych dziedzin, w tym literatury czy nauk ścisłych, stało się ważnym elementem samookreślenia się epoki, zwłaszcza we Francji i tego, co tam zdarzyło się w odniesieniu do procesów sekularyzacji po 1789 roku.

Keywords

PL

philosophie clandestine; radykalne oświecenie we Francji; racjonalny ateizm; N. Fréret; J.L. de Burigny; Du Marsais

EN

philosophie clandestine; radical enlightenment in France; rational atheism; N. Fréret; J.L. de Burigny; Du Marsais

• Publisher: Akademia Ignatianum w Krakowie
• Journal: Horyzonty Polityki
• Year: 2021
• Volume: 12
• Issue: 39
• Pages: 143-155

Dates

published

2021

Contributors

author

Anna Teresa Budzanowska

• Uniwersytet Jagielloński

• https://orcid.org/000000028662605X

References

• Baber (1788). Eloge de Burigny, W J.-M. Quérard (eds.), La France litteraire ou Dictionnaire bibliographique des savants. Paris.
• Benítez, M (1996). La face cache des Lumières: Recherches sur les manuscrits philosophiques clandestins de l’Age classique. Oxford-Paris: The Voltaire Foundation.
• Budzanowska A., Pietrzykowski T. (2020). The Dreyfus Affair and the Rise of Political Religion in France. W: D. Bunikowski, A. Puppo (eds), Why Religion? Towards a Critical Philosophy of Law, Peace and God. Law and Religion in a Global Context. Cham: Springer. DOI: 10.1007/978-3-030-35484-8_14.
• Burigny de, J. (1766). Histoire critique du Christianisme ou Examen de la religion chrétienne. Burigny de, J. (reed. S. Landucci 1996). De l’Examen de la religion. Oxford-Paris: The Voltaire Foundation.
• Burigny de, J. (1720). Traite de l’autorite du Pape. La Haye.
• Burigny de, J. (1780). Lettre de M. de Burigny a M. l’abbe Marcier sur les demeles de M. de Voltaire & de Saint-Hyacinthe. Londyn: Valade.
• Craig, E. (eds.), (1998). Routledge encyclopedia of Philosophy (s. 370-375). Routledge.
• Deprun, J. (1970). Quand Sade récrit Fréret, Voltaire et d’Holbach. W: W. Krauss, R. Pomeau, R. Garaudy, J. Fabre (eds) Roman et Lumières au XVIIIe siècle. Paris: Editions Sociales.
• Du Marsais, C.Ch. (1769). Logique et principe de grammaire. Paris.
• Du Marsais, C.Ch. (1730; 1743) Le Philosophe. Nouvelles Liberté de penser. Paris. https://encyclopedie.uchicago.edu/node/153
• Fréret, N. (1744) Remarques sur la chronologie et sur la premier ecriture des Chinois. https://data.bnf.fr/fr/documents-by-rdt/11903570/te/page1
• Fréret, N. (1758) La defense de la chronologie fondée sur les monuments de l’histoire ancienne contre le systeme chronologique de M. Newton. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k9780361f.texteImage
• Fréret, N. (1777). Examen critique du Nouveau Testament. Londyn. https://books.google.pl/books?id=JPhbAAAAQAAJ&printsec=frontcover&hl=pl&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false
• Fréret, N. (1744). Remarques sur la chronologie et sur la premier ecriture des Chinois. https://data.bnf.fr/fr/documents-by-rdt/11903570/te/page1 dostęp: 28.03.2021.
• Gainluca, M. (2001). Athéisme et agnosicisme dans deux textes clandestins. La Lettre clandestine, 10, 183-192.
• Habermas, J. (2008). Between naturalism and Religion: The Challenge of Democracy. Paris: Gallimard. https://journals.openedition.org/chretienssocietes/6957?lang=en, pobrano 28.04.2021.
• Israel, J.I. (2006). Enlightenment contested: Philosophy, modernity, and the emancipation of man 1670-1752. Oxford: Oxford University Press.
• Lanson, G. (1912). Questions diversessur l’histoire de l’esprit philosophique en France avant 1750. Revue dְ Histoire littéraire de la France, 19(1), 1-29; 293317.https://www.jstor.org/stable/40517085?refreqid=excelsior%3A8143cfbda0e5c3581678acd0d399fb63&seq=1
• Malebranche, N. (1678). De la recherche de la vérité. Paris: A. Plarald. (4ed.)
• McKenn, A. (1996). Bilan et perspectives des recherches. XVIIe siècle. Les manuscrits philosophiques clandestins de l’Age Classique, 192, 523-535.
• Pichová, D. (2013). Du Marsaisův Filozof. Pro-Fil. An Internet Journal at Philosophy, 14(1), 2‑6. DOI: 10.5817/pf14-1-503.
• Pintard, R. (1980). Les problèmes de l’histoire du libertinage. Dix-Huitième Siècle, 127, 131-162.
• Rogacz, D. (2017). Jak „ Chiny” stworzyły Europę. Narodziny oświeceniowego sekularyzmu w duchu konfucjanizmu. Diametros, 54, 138-160. DOI: 10.13153/diam.54.2017.1137138.
• Skrzypek, M. (1989). Oświecenie francuskie a początki religioznawstwa. Warszawa-Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum.
• Volpilhac-Auger, C. (1994). Nicolas Fréret, légende et vérité. Paryż-Oxford: Universitas/Voltaire Foundation.
• Zasoby tajnych filozoficznych manuskryptów – Les-manuscrits-philosophiques-clandestins. https://www.bibliotheque-mazarine.fr/fr/impc/introduction/les-manuscrits-philosophiques-clandestins

Identifiers

DOI

10.35765/hp.2077

Biblioteka Nauki

2231634