Wilno – Kraków – Wilno. Podróże królowej Barbary Radziwiłłówny (1523–1551)

• Authors: Agnieszka Januszek-Sieradzka

Title variants

EN

Vilnius – Cracow – Vilnius. The Journeys of Queen Barbara Radziwiłł (1523–1551)

Abstracts

EN

The article addresses the issue of the journey made by Queen Barbara Radziwiłł (152–1551, crowned on 7 December 1550), the second wife of King Sigismund II Augustus (1520–1572, ruled from 1548). Polish historiography raises the question of queens’ journeys only incidentally, and it is a rare approach to see journeys not only as traversing space and crossing geographical and political borders, but also in their symbolic dimension. The most important, and requiring the crossing of the greatest number of real and symbolic boundaries, was the “honeymoon” journey to her husband’s fatherland. The itinerary from Vilnius to Cracow, even though it was made not by a fiancée, but a wife, and although it was prolonged and required additional and long stops for Barbara on her way (Radom, Nowe Miasto Korczyn), includes some usual stages marked by a set of rites of passage. During her stay in Cracow, Barbara and her husband undertook numerous trips to nearby Niepołomice, which were a clear escape from difficulties and rigours of living in the Wawel castle. On the one hand, the royal couple – unlike the majority of monarchs – could spend their time almost in private. On the other hand though, the visits to Niepołomice increased Radziwiłłówna’s adaptation difficulties, and exposed the king to reproaches about neglecting his duties. Sigismund Augustus authenticated his wife’s final journey from Cracow to Vilnius as a posthumous triumph, where – in accordance with her wishes – she was laid to rest.

PL

W artykule poruszono kwestię podróży królowej Barbary Radziwiłłówny (1523–1551, koronowana 7 XII 1550), drugiej żony króla Zygmunta II Augusta (1520–1572, panował od 1548 r.). W polskiej historiografii zagadnienie podróży królowych podejmowane było incydentalnie, a do rzadkości należą ujęcia, które widzą podróż nie tylko jako przemierzanie przestrzeni i przekraczanie granic geograficznych i politycznych, ale w wymiarze symbolicznym. Podróże podejmowane przez Radziwiłłównę uznać należy z jednej strony za odbiegające od europejskiego i polskiego standardu ze względu na nierówność stanową małżonków i powszechną niechęć do królowej oraz z uwagi na silne uczucie, które żywił do niej Zygmunt August, a także krótki okres, jaki spędziła u jego boku. Z drugiej strony, mimo tych charakterystycznych okoliczności, swoją warstwą symboliczną jak najbardziej wpisują się w europejską tradycję i obyczaj. Najważniejszą i wymagającą przekroczenia największej liczby rzeczywistych i symbolicznych granic, bogatą w rytuały przejścia (rites de passage), była podróż „ślubna” do ojczyzny męża. Ta podróż z Wilna do Krakowa, mimo że odbyła ją nie narzeczona, ale żona, i mimo że była rozciągnięta w czasie i wymagała dodatkowych, długich postojów Barbary w drodze (Radom, Nowe Miasto Korczyn), zawiera zwyczajowe etapy podróży ślubnej, znaczone szeregiem rytuałów przejścia. W czasie pobytu w Krakowie Barbara przedsiębrała wraz z mężem liczne podróże do nieodległych Niepołomic, które stanowiły wyraźną ucieczkę przed trudnościami i rygorami życia na Wawelu. Z jednej strony królewska para, inaczej niż większość koronowanych głów, mogła spędzać czas niemal prywatny. Z drugiej, pobyty w Niepołomicach potęgowały trudności adaptacyjne Radziwiłłówny, a króla narażały na zarzut zaniedbywania obowiązków. Charakter pośmiertnego triumfu Zygmunt August nadał ostatniej podróży żony z Krakowa do Wilna, gdzie – zgodnie z własnym życzeniem – spoczęła po śmierci.

Keywords

PL

Barbara Radziwiłłówna (1523–1551); Zygmunt II August (1520–1572); Wilno; Kraków; Niepołomice; podróże królewskie; adventus reginae; rytuały przejścia

EN

Barbara Radziwiłł (1523–1551); Sigismund II Augustus (1520– 1572); Vilnius; Cracow; Niepołomice; royal journeys; adventus reginae; rite of passage

• Publisher: Akademia Ignatianum w Krakowie
• Journal: Perspektywy Kultury
• Year: 2022
• Volume: 39
• Issue: 4
• Pages: 111-126

Dates

published

2022

Contributors

author

Agnieszka Januszek-Sieradzka

• Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

• https://orcid.org/0000000232273797

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Skarbu Koronnego, Rachunki Królewskie, sygn. 151.
• Discours des cérémonies du mariage d’Anne de Foix, de la maison de France, avec Ladislas VI, roi de Bohême, de Pologne et de Hongrie, précédé du discours du voyage de cette reine dans la seigneurie de Venise, le tout mis en écrit du commandant d’Anne, reine de France, duchesse de Bretagne, par Pierre Choque, dit Bretagne, l’un de ses rois d’armes. Mai 1502 (1861) (ed. A. Le Roux de Lincy). Bibliothèque de l’École des chartes, 21, 156−185, 422−439.
• Elementa ad Fontium Editiones (1980), (ed. K. Lanckorońska), vol. 50. Rome: Polski Instytut Historyczny w Rzymie.
• Györkös, A. (2016). Reneszánsz utazás. Anna királyné 1502-es fogadtatásának ünnepségei Észak-Itáliában és Magyarországon. Máriabesnyő: Attraktor Kiadó.
• Orzechowski, S. (1856). Kroniki (tłum. A. Włyński, wyd. K.J. Turowski). Sanok: nakład i druk Karola Pollaka.
• Listy króla Zygmunta Augusta do Radziwiłłów (1999) (oprac. I. Kaniewska). Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Listy polskie XVI wieku (2001) (red. K. Rymut), t. 2: Listy z lat 1548-1550 ze zbiorów Władysława Pociechy. Witolda Taszyckiego i Adama Turasiewicza. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
• Stryjkowski, M. (1582). Która przedtem nigdy światła nie widziała. Kronika Polska, Litewska, Żmodzka, y wsystkiey Rusi Kijowskiey, Moskiewksiey, Siwierskiey, Wołyńskiey, Podolskiey, Podgorskiey, Podlaskiey etc. Y rozmaite przypadki woienne y domowe, Pruskich, Mazowieckich, Pomorskich y innych Królestwu Polskiemu y Wielkiemu Księstwu Litewskiemu przeległy […]. Królewiec: Drukarnia Georga Osterbergera.
• Baliński, M. (1843). Pamiętniki o królowej Barbarze, cz. 1–2. W: M. Baliński, Pisma historyczne, t. 1−2. Warszawa: nakładem G. Sennewald.
• Borkowska, U. (2011). Dynastia Jagiellonów w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Coester, Ch. (2008). Crossing Boundaries and Travesting Space. The Voyage of the Bride in Early Modern Europe. W: G. Calvi i I. Chabot (ed.), Moving Elites. Women and Cultural Transfers in the European Court System. Proceedings a fan International Workshop (Florence, 12-13 December 2008). Florence: European University Institute, 9−21.
• Coester, Ch. (2011). Passages de frontières. La voyage de la jeune mariée dans la haute noblesse des temps modernes (XV e – XVIII e siècle). Genre & Histoire, 9. Pozyskano z: https://journals.openedition.org/genrehisto- ire/1469 (dostęp: 13.09.2022).
• Dawidziak-Kładoczna, M. (2014). Perswazyjność pierwszych polskich tekstów politycznych na przykładzie wypowiedzi posłów sejmu 1548 roku na temat ożenku króla. Acta Universitatis Wratislaviensis. Język a Kultura, 24, 23−37.
• Ferenc, M. (2014). Dwór Zygmunta Augusta. Organizacja i ludzie (wyd. 2). Oświęcim: Napoleon V.
• Gąsiorowski, A. (1973). Podróże panującego w średniowiecznej Polsce. Czasopismo Prawno-Historyczne, nr 2, 41−68.
• Gennep van, A. (2006). Obrzędy przejścia: systematyczne studium ceremonii (tłum. B. Biały, wstęp J. Tokarska-Bakir). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Gennep van, A. (2019). The Rites of Passage (2nd ed., introd. D.I. Kertzer). Chicago: University of Chicago Press.
• Januszek, A. (2006). Rezydencja królewska w Niepołomicach w czasach panowania Zygmunta Augusta 1548−1572, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
• Januszek-Sieradzka, A. (2010). Koszty uroczystości pogrzebowych królowej Barbary Radziwiłłówny. Roczniki Humanistyczne, z. 2, 29−55.
• Januszek-Sieradzka, A. (2013). Barbara Radziwiłłówna w listach króla Zygmunta Augusta do Mikołaja Radziwiłła Rudego z lat 1548−1551. W: A. Januszek-Sieradzka (red.), Ad perpetuam rei memoriam. Jagiellonowie i ich czasy w historiografii polskiej XVI−XXI wieku. Sandomierz: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia, 133−150.
• Januszek-Sieradzka, A. (2017). Królowa Barbara Radziwiłłówna w dworskim mikroświecie. Lublin: Wydawnictwo KUL.
• Januszek-Sieradzka, A. (2021). Trzy żony króla Zygmunta Augusta. Bezdzietność ostatniego Jagiellona a unia polsko-litewska w Lublinie w 1569 roku. W: S. Nabywaniec, B. Lorens i S. Zabraniak (red.), Unia lubelska i jej dziedzictwo. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 28−44.
• Januszek-Sieradzka, A. (2022). Tajemnica śmierci Barbary Radziwiłłówny. Źródła i historiografia. W: B. Czwojdrak i M. Piber-Zbieranowska (red.), Konsylia Historyczno-Medyczne. Materiały. Warszawa: Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk, 1−33. Pozyskano z: https:// rcin.org.pl/dlibra/publication/270423/edition/233473 (dostęp: 13.09.2022). Keller, K. (2016). Frauen und dynastische Herrschaft. Eine Einführung. W: B. Braun, K. Keller i M. Schnettger (Hrsg.), Nur die Frau des Kaisers? Kaiserinnen in der Frühen Neuzeit. Vienna: Böhlau Verlag.
• Kolankowski, L. (1913). Zygmunt August wielki książę Litwy do roku 1548. Lwów: Towarzystwo dla Popierania Nauki Polskiej.
• Kosior, K. (2019). Becoming a Queen in Early Modern Europe. East and West. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
• Kosior, K. (2020). First Meetings in Early Modern Royal Couples in Poland, France and England. Ptorocol, Ceremony and Emotion. Zeitschrift für Slavische Philologie, 76, is. 2, 317−337.
• Lampen, A. i Johanek, P. (2009). Adventus: Studien Zum Herrscherlichen Einzug in Die Stadt. Zur Einführung. W: A. Lampen i P. Johanek (red.), Adventus: Studien Zum Herrscherlichen Einzug in Die Stadt. Wien: Bohlau Verlag, VII−XVI.
• Le Jan, R. (2001). Femmes, pouvoir et société dans le haut Moyen Age. Paris: Éditions Picard.
• Marchwińska, A. (2001). Początki dworu królewskiego Barbary Radziwiłłówny. Przegląd Bydgoski, 12, 43−59.
• Marchwińska, A. (2011). Starania Zygmunta Augusta o uznanie Barbary Radziwiłłówny w Koronie. W: J. Sochacki i A. Teterycz-Puzio (red.), A Pomerania ad ultimas terrsas. Studia ofiarowane Barbarze Popielas-Szultce w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin i czterdziestolecie pracy naukowej. Słupsk: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej, 484−499.
• Mączak, A. (1986). Rządzący i rządzeni. Władza i społeczeństwo w Europie wczesnonowożytnej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Pastrnak, P. (2018). Adducimus gemmam et florem: Bona Sforza;s bridal journey (1518) in the light of rituals and ceremonies. Medieval Studies / Studia z Dziejów Średniowiecza, 22, 174−193.
• Pastrnak, P. (2020). Bona Sforza’s Bridal Journey to Poland as Imaginary Traveling and Jagiellonian Propaganda. Zeitschrift für Slavische Philologie, 76, is. 2, 289−315.
• Piątkowska, M. (2021). Jan Długosz i królowej Jadwidze Andegaweńskiej w podróży. Rocznik Filozoficzny Ignatianum, 27, nr 2, 57−80.
• Rahn, T. (1997). Grenz-Situationen des Zeremoniells in der Frühen Neuzeit. W: M. Bauer i T. Rahn (red.), Die Grenze. Begriff und Inzernierung. Berlin: Akademie Verlag, 177−206.
• Rutkowska, G. (1989). Itinerarium królowej Jadwigi 1384−1399. W: W. Biliński (red.), Dzieło Jadwigi i Jagiełły. W sześćsetlecie chrztu Litwy i jej związków z Polską. Warszawa: Wydawnictwo Archidiecezji Warszawskiej, 204−225.
• Rutkowska, G. (1998). Itineraria żon króla Władysława Jagiełły. Roczniki Historyczne, 64, 59−104.
• Rutkowska, G. (2012). Podróże polskich królowych w XV wieku. W: M. Saczyńska i E. Wółkiewicz (red.), Samotrzeć, w kompanii czy z orszakiem? Społeczne aspekty podróżowania w średniowieczu i w czasach nowożytnych. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, 175−197.
• Rutkowski, A. (1978). Objazdy i system rządzenia państwem przez Kazimierza Wielkiego. Kwartalnik Historyczny, 85, 605−626.
• Sobala, M. (2009). Rezydencja biskupów krakowskich na Prądniku. Rocznik Krakowski, 75, 43−69.
• Spiess, K.-H. (1997). Unterwegs ze einem fremden Ehemann. Brautfahrt und Ehe in europäischen des Spätmittelalters. W: I. Erfen i K.-H. Spiess (Hrsg.), Fremdheit und Reisen in Mittelalter. Stuttgart: Mittelalterzentrum Greiswald / Franz Steiener Verlag, 17−36.
• Sucheni-Grabowska, A. (1996). Zygmunt August, król Polski i wielki książę litewski, 1520-1562. Warszawa: Wydawnictwo Krupski i S−ka.
• Szpak, J. (2021). Kontakty polskich królowych z sanktuarium i klasztorem paulinów na Jasnej Górze w Częstochowie. Rocznik Filozoficzny Ignatianum, 27, nr 1, 141−160.
• Szymborski, W. (2007). Pielgrzymki i kontakty dynastii Jagiellonów z sanktuarium paulinów na Skałce. W: W. Szymborski i P. Nowakowski (red.), Religijność. Wymiar prywatny i publiczny. Kraków: Księgarnia Akademicka, 153−177.
• Turska, K. (1999). Stroje Jagiellonów podczas ceremoniału witania narzeczonych. W: M. Markiewicz i R. Skowron (red.), Theatrum ceremoniale na dworze książąt i królów polskich. Materiały konferencji naukowej zorganizowanej przez Zamek Królewski na Wawelu i Instytut Historii UJ w dniach 23-25 marca 1998. Kraków: s.n., 101−111.

Identifiers

DOI

10.35765/pk.2022.3904.10

Biblioteka Nauki

37199947