Moc, wygoda, kształt, piękny pozór. Uwagi o kształtowaniu dzieła architektonicznego według anonimowego autora „Krótkiej nauki budowniczej” z 1659 r.

• Authors: Franciszek Skibiński

Title variants

EN

Power, Comfort, Shape, Beautiful Appearance. Remarks on Shaping an Architectural Work According to the Anonymous Author of the 1659 'Brief Teaching of Building'

Abstracts

EN

Published in 1659, Brief Teaching of Building Manors, Palaces, Castles in Compliance with the Polish Sky and Custom [Krótka nauka budownicza dworów, pałaców, zamków podług nieba i zwyczaju polskiego], is the first in Poland genuine book entirely dedicated to residential architecture. An attempt at a new interpretation of the text is presented, particularly in reference to the relations between functional and aesthetical values of a building and to the principles of their shaping. Addressing the gentry immediately following a devastating war, the treatise author tried to find, resorting to understandable language, a compromise between a rapid and simple way of planning and raising a manor, however, while also respecting the classical rules of architecture. In his view, the source of architectural beauty is to be found in the proportions of the respective building’s parts, as well as in the harmony among these and with the whole. He relates these rules firstly to the interior arrangement and to the distribution and placement of windows and doors. In this very way they were connected with the Vitruvian principle of utility (utilitas). The building’s external form is the consequence of  skilful and sensible interior divisions, with the proportions and harmony of respective elements playing here the organizing role. It is precisely the relation between the interior and elevation that is decisive for the building’s aesthetics. Emphasising durability and utility, the author considers the structure’s proper division defined as compartito: a rational and harmonious spatial arrangement ordering the whole of the building, to be of key importance for shaping an architectural work. Subordinating the harmonious relation of a building’s part to the supreme compartito principle, for which the reference is to be rather found in utilitas than in venustas, makes the aesthetics of the building express itself precisely in the ‘skilful and sensible division of the building’. Linking the building’s aesthetics to its functionality and durability, as well as treating it as an organic whole in which the spatial functional arrangement and hence resulting elevation divisions must harmonize, places this Polish treatise within the Palladian tradition. However, the functional value should not be interpreted in the spirit of modern functionalism, but more as a strict connection of the building’s interior arrangement with its purpose, which should be adequately reflected in the architectural form. The useful character of architecture is inseparably connected with the cultural context, as the spatial-versus-functional arrangement must be adjusted to local conditions and customs.

PL

Opublikowana w 1659 r. „Krótka nauka budownicza dworów, pałaców, zamków podług nieba i zwyczaju polskiego” jest pierwszą w Polsce oryginalną książką w całości poświęconą architekturze rezydencjonalnej. W niniejszym artykule przedstawiono próbę nowej interpretacji tego tekstu, zwłaszcza w odniesieniu do relacji pomiędzy wartościami użytkowymi i estetycznymi budynku oraz zasad jego kształtowania. Zwracając się do szlachty bezpośrednio po zakończeniu niszczycielskiej wojny, autor traktatu starał się, pisząc łatwo zrozumiałym językiem, znaleźć kompromis pomiędzy szybkim i prostym sposobem planowania i wznoszenia dworu a szacunkiem dla klasycznych zasad architektury. Według niego źródłem architektonicznego piękna są proporcje poszczególnych części budynku oraz harmonijna zgodność tychże z sobą nawzajem i z całością. Reguły te odnosi przede wszystkim do układu pomieszczeń oraz rozmieszczenia oraz umiejscowienia otworów okiennych i drzwiowych. W ten sposób zostały one powiązane z witruwiańską zasadą celowości (utilitas). Zewnętrzna forma budynku wynika z umiejętnego i rozsądnego podziału wnętrza, zaś porządkującą rolę odgrywają tu proporcje i zgodność poszczególnych elementów. To właśnie relacja pomiędzy wnętrzem i elewacją decyduje o estetyce budowli. Akcentując trwałość i celowość, za rzecz kluczową dla kształtowania dzieła architektonicznego przyjął jego właściwy podział, określony jako compartitio, racjonalny i harmonijny układ przestrzenny porządkujący całość budowli. Podporządkowanie harmonijnego powiązania części budowli nadrzędnej zasadzie compartitio, dla której punktem odniesienia jest raczej utilitas aniżeli venustas, powoduje, że estetyka budowli znajduje swój wyraz właśnie w „umiejętnym i rozsądnym podzieleniu budynku”. Powiązanie estetyki budowli z jej wartościami użytkowymi i trwałością, a także potraktowanie jej jako organicznej całości, w której układ przestrzenno-funkcjonalny i wynikający z niego podział elewacji muszą być zgodne, sytuuje polski tekst w tradycji palladiańskiej. Wartości użytkowej nie należy przy tym interpretować w duchu nowoczesnego funkcjonalizmu, a raczej jako ścisłe powiązanie układu przestrzennego budynku z jego celem, czemu powinna odpowiadać architektoniczna forma. Użytkowa wartość architektury jest przy tym nierozerwalnie związana z kontekstem kulturowym, układ przestrzenno-funkcjonalny układ musi być bowiem dostosowany do lokalnych warunków i zwyczajów.

Keywords

PL

architektura rezydencjonalna; Witruwiusz; Krótka nauka budownicza

EN

residential architecture; Vitruvius; Brief Teaching of Building

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Biuletyn Historii Sztuki
• Year: 2019
• Volume: 81
• Issue: 1
• Pages: 103-113

Dates

published

2019

Contributors

author

Franciszek Skibiński

• Wydział Sztuk Pięknych, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń

• https://orcid.org/0000000250849745

References

• Arciszewska Barbara, Vincenzo Scamozzi and architectural discourse in the Polish-Lithuanian Commonwealth (c. 1600-1800), [w:] Vincenzo Scamozzi teorico europeo, red. Franco Barbieri, Vicenza 2016.
• Arciszewska Barbara, Classicism; constructing the paradigm in Continental Europe and Britain, [w:] Articulating British Classicism. New approaches to eighteenth-century architecture, red. Barbara Arciszewska, Elizabeth Mckellar, Ashgate 2004.
• Bania Zbigniew, Bender Agnieszka, Gryglewski Piotr, Talbierska Jolanta, Sztuka polska. Wczesny i dojrzały barok (XVII wiek), Warszawa 2013.
• Biermann Hartmut, Die Aufbauprinzipien von L. B. Albertis De re aedificatoria, Zeitschrift für Kunstgeschichte, 53, 1990, 4, s. 443-485
• Blunt Anthony, Artistic theory in Italy 1450-1600, Oxford 1940.
• Bucher Bruce, Nature and the Antique in the Work of Andrea Palladio, Journal of the Society of Architectural Historians, 59, 2000, 3.
• Burioni Matteo, Biographie als Theorie. Der Wagemut des Architekten bei Vasari, Bellori und Félibien, [w:] Architekt und/versus Baumeister. Die Frage nach dem Metier, red. Werner Oechslin, Einsiedeln 2006.
• Burioni Matteo, Die Renaissance der Architekten. Profession und Souveränität des Baukünstlers in Giorgio Vasaris Viten, (Neue Frankfurter Forschungen zur Kunst 6), Berlin 2008.
• Burns Howard, Guiding ideas: Vitruvius and the theory and practice of design, [w:] Palladio, red. Guido Beltramini, Howard Burns, Vicenza-London 2008.
• Burns Howard, Making a new architecture, [w:] Palladio, red. Guido Beltramini, Howard Burns, Vicenza-London 2008.
• Fiocco Giuseppe, Alvise Cornaro e i suoi trattati sull’architettura, Roma 1952.
• Guillaume Jean, On Philibert del’Orme. A treatise transcending the rules, [w:] Paper Palaces. The Rise of the Renaissance Architectural Treatises, red. Vaughan Hart, Peter Hicks, New Haven – London 1998.
• Herremann Wolfgang, The Theory of Claude Perrault, London 1973.
• Howard Deborah, Longair Malcolm, Harmonic Proportion and Palladio’s Quattro libri, Journal of the Society of Architectural Historians, 41, 1982, 2.
• Jonge Krista De, Inventing the Vocabulary of Antique Architecture. The Early Translators and Interpreters of Renaissance Architectural Treatises in the Low Countries, [w:] Translating Knowledge in the Early Modern Low Countries (Low Countries Studies on the Circulation of Natural Knowledge 3), red. Harold J. Cook, Sven Dupré, Berlin-Zürich-London 2013.
• Krótka nauka budownicza dworów, pałaców, zamków podług nieba i zwyczaju polskiego, oprac. Adam Miłobędzki, Wrocław 1957.
• Małkiewicz Adam, Teoria architektury w nowożytnym piśmiennictwie polskim, Kraków 1976.
• Mańkowski Tadeusz, Fabrica ecclesiae, Warszawa 1946.
• Mieszkowski Zygmunt, Podstawowe problemy architektury w polskich traktatach od połowy XVI do początku XIX w., Warszawa 1970.
• Migasiewicz Paweł, À la recherche de l’identité architecturale: Les premiers livres d’architecture polonais, [w:] Architektur- und Ornamentgraphik in der Frühen Neuzeit: Migrazionprozesse in Europa. Gravures d’architecture et d’ornement au début de l’époque moderne: processus de migration en Europe, red. Sabine Frommel, Eckhard Leuschner, Rome 2014.
• Miłobędzki Adam, Architektura polska XVII wieku, Warszawa 1980.
• Mitrović Branko, Palladio's Theory of the Classical Orders in the First Book of I Quattro Libri Dell' Architettura, Architectural History, 42, 1999.
• Nagelsmit Eelco, Visualizing Vitruvius: Stylistic Pluralism in Serlio’s Sixth Book on Architecture, [w:] The Transformation of Vernacular Expression in Early Modern Arts, red. Joost Keizer, Todd M. Richardson Leiden-Boston 2012.
• Oechslin Werner, […] Il Bello di Proporzione. Abgrenzung Palladios gegen Regel und Doktrin, [w:] Palladianismus. Andrea Palladio – Kontinuität von Werk und Wirkung, Zürich 2008.
• Oechslin Werner, Das Berufsbild des Architekten – eine Errinerung als Einführung, [w:] Architekt und/versus Baumeister. Die Frage nach dem Metier, red. Werner OECHSLIN, Einsiedeln 2006.
• Payne Alina A., The Architectural Treatise in the Italian Renaissance. Architectural Invention, Ornament, and Literary Culture, Cambridge 1999.
• Pino Paolo, Dialogo di pittura: Trattati d’arte del Cinquecento fra manierismo e controriforma, 1, Varchi – Pino – Dolce – Danti – Sorte, red. Paola BAROCCHI, Bari 1960.
• Piskadło Antoni, Obraz architektury polskiej do połowy XVII w. w Polonii Szymona Starowolskiego, [w:] Sztuka około 1600, Warszawa 1974, s. 137-152.
• Piwocka Maria, Polscy teoretycy architektury XVI – XVIII w., Warszawa 1952.
• Puppi Lionello, Scrittori vicentini d’architettura del secolo XVI: G. G. Trissino, O. Belli, V. Scamozzi, P. Gualdo, Vicenza 1973.
• Rykwert Joseph, According to Polish Air and Custom, [w:] The Baroque Villa. Suburban and Country Residences c. 1600-1800, red. Barbara ARCISZEWSKA, Warszawa 2009.
• Rykwert Joseph, The First Moderns: The Architects of the Eighteenth Century, Cambridge Ma. 1980.
• Schuster Kamila, Biblioteka Łukasza Opalińskiego marszałka nadwornego koronnego (1612-1662), Wrocław 1971.
• Wittkower Rudolf, Principles of Palladio Architecture, Journal of the Warburg and Courtauld Institutes, 7, 1944.
• Wittkower Rudolf, Architectural Principles in the Age of Humanism, London 1949.
• Wittkower Rudolf, Principles of Palladio Architecture: II, Journal of the Warburg and Courtauld Institutes, 8, 1945.

Identifiers

DOI

10.36744/bhs.104

Biblioteka Nauki

16013703