Wzory rosyjskiego malarstwa ikonowego w 2. połowie XIX i początku XX wieku. Uwagi wstępne na przykładzie obiektów z Podlasia i Lubelszczyzny

• Authors: Agnieszka Szybalska

Title variants

EN

Patterns in Russian Icon Painting in the Second Half of the 19th and the Early 20th Century. Introductory Notes Based on Examples from Podlachia and the Lublin Land

Abstracts

EN

The issue of patterns used by icon painters in the second half of the 19th and the early 20th century has so far won only marginal scholarly attention. It refers to the application of the pan-European canon of academicism, the influence of Western and Russian models (the latter produced in the spirit of the Latin culture and referring to a reworked native tradition), the process of adapting compositions compliant with the canon of Orthodox Church painting, and the process of borrowing from popular graphic art (both Western and Russian). Artworks from Podlachia and the Lublin Land under analysis in the current article have been categorised according to recurrent compositions. Their examination has been complemented with examples of icons from central Russia and Asia. This helped to recognise the popular patterns applied by icon painters and the methods of their dissemination by, among others, mass-produced graphic prints and photographic prints. Relevant analyses have shown that the standard production of artworks for the use of the Orthodox Church did not require the compositional arrangement to be original, and that the reception of Latin aesthetics increased regardless of the fact that the national style was forming in Russia at the time.

PL

Problem wzorów stosowanych przez malarzy ikon 2. połowy XIX i początku XX w. był dotąd marginalnie poruszany przez badaczy. Dotyczy on stosowania ogólnoeuropejskiego kanonu akademickiego, oddziaływania wzorów zachodnich i rosyjskich (w duchu kultury łacińskiej i nawiązujących do przetworzonej tradycji rodzimej), adaptowania kompozycji zgodnych z kanonem malarstwa cerkiewnego, czerpania z grafiki popularnej (zachodniej i rosyjskiej). Analizowane obiekty z terenów Podlasia i Lubelszczyzny zostały uporządkowane według powtarzających się kompozycji. Badania uzupełniono przykładami ikon z centralnej Rosji i Azji. W efekcie rozpoznane zostały popularne wzory stosowane przez twórców ikon i sposoby ich popularyzacji, m.in. poprzez masowe odbitki graficzne i fotografie. Przeprowadzone analizy dowiodły, że standardowa produkcja artystyczna dzieł na potrzeby Cerkwi nie wymagała oryginalności ujęć kompozycyjnych, a pomimo kształtowania się wówczas w Rosji stylu narodowego nastąpiła wzmożona recepcja estetyki łacińskiej.

Keywords

EN

Russian art; 19th-century Russian religious painting; 19th-century icon painting; patterns in icon painting; dissemination of iconographic patterns in icon painting; iconographic tradition in icon painting; Podlachia; Lublin Land

PL

sztuka rosyjska; rosyjskie malarstwo religijne XIX w.; malarstwo ikonowe XIX w.; wzory w malarstwie ikonowym; popularyzacja wzorów ikonograficznych w malarstwie ikonowym; tradycja ikonograficzna w malarstwie ikonowym; Podlasie; Lubelszczyzna

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Biuletyn Historii Sztuki
• Year: 2022
• Volume: 84
• Issue: 4
• Pages: 879-946

Dates

published

2022

Contributors

author

Agnieszka Szybalska

• Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk
• Szkoła Doktorska Anthropos IPAN

• https://orcid.org/000000025791700X

References

• Bakushinskii, Anatolii B. Iskusstvo Palekha. Moskva-Leningrad: Academia, 1934.
• Beliaev, N. S. Torzhestvennye publichnye sobraniia i otchety Imperatorskoi Akademii Khudozhestv (1817-1859). Sankt-Peterburg: Petropolis, 2015.
• Belik, Zhanna G. Ikonopisnoe nasledie masterskoi Peshekhonovykh. Moskva: Indrik, 2011.
• Biziuk, Dorota. Sokółka wczoraj i dziś. 400 lat miasta Sokółka 1609-2009. Białystok: Kresowa Agencja Wydawnicza, 2009.
• Cynalewska-Kuczma, Paulina. Architektura cerkiewna Królestwa Polskiego narzędziem integracji z Imperium Rosyjskim. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2004.
• Dąb-Kalinowska, Barbara. Ikony i obrazy. Warszawa: DiG, 2000.
• Dąb-Kalinowska, Barbara. Między Bizancjum a Zachodem. Ikony rosyjskie XVI-XIX wieku. Warszawa: PWN, 1990.
• Gronek, Agnieszka. “Ikonostas w cerkwi wojskowej w Kozienicach. Zabytek na tle dziejowym.” W Cerkiew w drodze, redakcja Marzanna Kuczyńska, 53-67. Białystok: Fundacja Oikonomos, 2015.
• Grygiel, Szymon. “Ciało i świętość. Przypadek XIX-wiecznych świętych starców rosyjskich.” Adeptus. Pismo Humanistów nr 9 (2017): 1-22. https://doi.org/10.11649/a.1417.
• Gusakova, Viktoriia. Russkoe pravoslavno-natsionalnoe iskusstvo XIX - nachala XX veka. Pravoslavie. Samoderzhavie. Narodnost. Moskva: Institut russkoi tsivilizatsii, 2014.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce. Seria Nowa, t. 12: Województwo podlaskie (białostockie), redakcja Marcin Zgliński, Anna Oleńska, z. 2: Miasto Białystok, opracowanie Katarzyna Kolendo-Korczak et al. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2015.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce. Seria Nowa, t. 12: Województwo podlaskie (białostockie), redakcja Zbigniew Michalczyk et al., z. 4: Powiat bielski, opracowanie Zbigniew Michalczyk et al. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2019.
• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Seria Nowa, t. 12: Województwo podlaskie (białostockie), redakcja Marcin Zgliński, Katarzyna Kolendo-Korczak, z. 3: Powiat białostocki, opracowanie Katarzyna Kolendo-Korczak et al. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2016.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce. Seria Nowa, t. 12: Województwo białostockie, redakcja Maria Kałamajska-Saeed, z. 1: Siemiatycze, Drohiczyn i okolice, opracowanie Maria Kałamajska-Saeed. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1996.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 8: Województwo lubelskie, redakcja Ryszard Brykowski, Ewa Smulikowka, Zofia Winiarz, z. 5: Powiat chełmski, opracowanie Kazimiera Kutrzebianka, Ewa Smulikowska. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1968.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 8: Województwo lubelskie, redakcja Ryszard Brykowski, Ewa Smulikowska, Zofia Winiarz, z. 18: Powiat włodawski, opracowanie Janina Rutkowska, Ewa Smulikowska. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1975.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 8: Województwo lubelskie, redakcja Katarzyna Kolendo-Korczakowa, Anna Oleńska, Marcin Zgliński, z. 2: Powiat Biała Podlaska, opracowanie Katarzyna Kolendo-Korczakowa, Anna Oleńska, Marcin Zgliński. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2006.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 8: Województwo lubelskie, redakcja Ryszard Brykowski, Ewa Smulikowska, Zofia Winiarz, z. 3: Powiat biłgorajski, opracowanie Michalina Kwiczala, Katarzyna Szczepkowska, Ryszard Brykowski. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1960.
• Kemmer, Barbara. “(Ab-)Bild – Meisterwerk – Ikone. Zur Kanonisierung und Popularisierung von Werken der bildenden Kunst.” W Gestochen Scharf! Die Kunst zu reproduzieren, redakcja Dirk Blübaum, Stephan Brakensiek, 11–48. Heidelberg: Kehrer Verlag, 2007.
• Kirkevich, Viktor. Volodimirskii Sobor u Kievi. Kiiv: Tekhnika, 2004.
• Klimow, Paweł. “Henryka Siemiradzkiego szkice malowideł dla soboru Chrystusa Zbawiciela w Moskwie.” Tłumaczenie Dariusz Konstantynów. Biuletyn Historii Sztuki 55, nr 1 (1993): 63–73.
• Kobrzenicka-Sikorska, Grażyna. Ikona, kult, polityka. Rosyjskie ikony maryjne od drugiej połowy XVII wieku. Olsztyn: OBNiWK, 2000.
• Korpysz, Sławomir, i Zbigniew Lubaszewski. Obiekty zabytkowe Chełma i powiatu chełmskiego. Zabytki architektury i budownictwa. Chełm: Wydawnictwo TAWA Taurogiński Waldemar, 2016.
• Kostenko, Aleksandr. Vizualnaia istoriia Rossii XIX-XX vv. Vladivostok: Dalnevostochnyi federal'nyi universitet, 2015.
• Kotyńska-Stetkiewicz, Joanna. “Sobór katedralny pw. św. Mikołaja Cudotwórcy w Białymstoku.” Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego, z. 17 (2011): 45–66.
• Kovaleva, Marina, i Maria Shipunova. “Komitet popechitel'stva o russkoj ikonopisi (1901-1918): istoria i deiatelnost'.” Vestnik RGGU. Nauchnyj zhurnal. Seria Istoricheskie nauki. Regional'naia istoria. Kraevedenie 139, nr 17 (2014): 70-81.
• Kuprianowicz, Grzegorz, i Mikołaj Roszczenko. Cerkiew prawosławna Przemienienia Pańskiego w Lublinie. Lublin: Prawosławna Diecezja Lubelsko-Chełmska, 1993.
• Labyncev, Iuri, i Larissa Shchavinskaia. “E. I. Fesenko - odin iz krupnejshih izdatelej narodnoi pravoslavnoi pechatnoj produkcii XIX-XX vv.” W Slavianskii mir v tret'em tysiachiletii. Etnicheskie, konfessional'nye, sociokul'turnye komponenty identichnosti narodov Central'noi, Vostochnoi i Iugo-Vostochnoi Evropy 12 (2017): 11-19.
• Markina, Lyudmila. “The Sistine Madonna in Dresden and Moscow. The Special Place of Raphael's Masterpiece in Russia's Culture and History.” Tretiakovskaia Galereia, nr 1 (2020): 238-265.
• Michalczyk, Zbigniew. W lustrzanym odbiciu: Grafika europejska a malarstwo w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2016.
• Mucha, Bogusław. Inspiracje biblijne w kulturze rosyjskiej epoki romantyzmu. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 1998.
• Nesterova, Elena. “Pozdneakademicheskaia zhivopis’ v Rossii. Istoricheskij zhanr: tendencii, napravlenia, imena.” W Henryk Siemiradzki i akademizm, redakcja Jerzy Malinowski, Irina Gavrash, Katarzyna Maleszko, 349–362. Warszawa-Toruń: Polski Instytut Badań nad Sztuką Świata, Wydawnictwo Tako, 2016.
• Nichols, Robert L. “The Icon and the Machine in Russia’s religious Renaissance, 1900-1909.” W Christianity and the Arts in Russia, redakcja William C. Brumfield, Milos M. Velimirovic, 131-144. Cambridge: Cambirdge Univesity Press, 1991.
• Paszkiewicz, Piotr. W służbie Imperium Rosyjskiego 1721-1917. Funkcje i treści ideowe rosyjskiej architektury sakralnej na zachodnich rubieżach cesarstwa i poza jego granicami. Warszawa: IS PAN, 1999.
• Raffael und die Folgen. Das Kunstwerk in Zeitaltern seiner graphischen Reproduzierbarkeit, redakcja Corinna Höper, Wolfgang Brückle, Udo Felbinger. Ostfildern: Hatje Cantz, 2001.
• Seniuk, Bronisław. “Prawosławne cerkwie guberni lubelskiej i siedleckiej zrealizowane według projektów arch. Wiktora Iwanowicza Syczugowa, członka Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu.” W Do piękna nadprzyrodzonego. Sesja naukowa na temat rozwoju sztuki sakralnej od X do XX w. na terenie dawnych diecezji chełmskich Kościoła rzymskokatolickiego, prawosławnego, greckokatolickiego, t. 1: Referaty, redakcja Krystyna Mart, 274-293. Chełm: Muzeum Chełmskie w Chełmie, Wołyńskie Muzeum Krajoznawcze w Łucku, 2003.
• Smilingytė-Žeimienė, Skirmante, Lietuvos bažnyčių dailė: XX amžiaus I pusė. Vilnius: Kultūros, filosofijos ir meno institutas, 2009.
• Sokół, Kirył, i Aleksander Sosna. Cerkwie w centralnej Polsce 1815–1915. Białystok: Fundacja Sąsiedzi, 2011.
• Sosna, Grzegorz. “Katalog świątyń i duchowieństwa prawosławnej diecezji warszawsko-bielskiej.” ΕΛΠΙΣ 2, nr 3 (2000): 7-431.
• Stankiewicz, Dariusz. “Kradzież w cerkwi parafialnej w Jurowlanach, gm. Krynki.” Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego, z. 6 (2000): 302-303.
• Stepovik, Dmitro. Volodimirskii sobor. Istoria, arkhitektura, maliarstvo soboru v Kievi. Kiiv: Dnipro, 2015.
• Suzuki, Michitaka. “Icons in Japan Painted by Rin Yamashita. Anonymity and Materiality.” Convivium. Seminarium Kondakovianum. Series Nova 1, nr 2 (2014): 58–73.
• Tarasov, Oleg. “Russkaia ikona v Serebrannom veke. Iz istorii Komiteta popechitelstva o russkoi ikonopisi (1901-1918).” Iskusstvoznanie, nr 3-4 (2010): 461-468.
• Tarasov, Oleg. “The Russian Icon and the Culture of the Modern. The Renaissance of Popular Icon Painting in the Reign of Nicholas II.” Experiment / ėksperiment. A Journal of Russian Culture 7 (2001): 73-101.
• Tarasov, Oleg. Icon and Devotion. Sacred Spaces in Imperial Russia. Tłumaczenie Robin Milner-Gulland. London: Reaktion Books, 2002.
• Tarasov, Oleg. Ikona i blagochestie. Ocherki ikonnogo dela v imperatorskoi Rossii. Moskva: Progress-Kul'tura, 1995.
• Tofiluk, Jerzy. “Bizantyjski kanon ikonograficzny w krajach słowiańskich.” ΕΛΠΙΣ 13, nr 23-24 (2011): 11-38.
• Walczak, Dorota. “Nieuczciwa konkurencja dla ikonopisców? Komitet Troski o Rosyjskie Malarstwo Ikonowe (1901–1018) w walce z ikonami drukowanymi.” Ikona i Logos. Zeszyty Muzealne Muzeum Ikon w Supraślu 1, nr 1 (2019): 78 –94.
• Val'chak, Dorota. “Litsevoi ikonopisnyi podlinnik Komiteta popechitel'stva o russkoi ikonopisi (1901-1918): iznachal'nyj proekt i ego osushchestvienie.” Studia Humanitatis, nr 2 (2019). Dostęp 10 października 2020. https://cyberleninka.ru/article/n/litsevoi-ikonopisnyi-podlinnik-komiteta-popechitelstva-o-russkoiikonopisi-1901-1918-iznachalnyi-proekt-i-ego-osuschestvlenie.
• Zabolotskikh, Boris. Russkaia graviura. Moskva: Autopan, 1993.

Identifiers

DOI

10.36744/bhs.1263

Biblioteka Nauki

15600863