Architektura kościoła św. Marcina w Kazimierzu Biskupim

• Authors: Adam Soćko

Title variants

EN

The Architecture of the Church of St. Martin in Kazimierz Biskupi

Abstracts

EN

The article analyses the architecture of the parish church in Kazimierz Biskupi. The building is believed to be a Romanesque structure dating from the 12th century, which was extended in brick construction technology in the early 16th century on the initiative of the bishop of Poznań, Jan Lubrański. An analysis of its wall structure and an interpretation of archaeological research made it possible to establish that the church is in fact a late Romanesque one. It was probably built at the beginning of the 13th century on the site of an older structure, probably destroyed by fire. The original single-nave Romanesque church, of which only a fragment of the north wall survives, terminated with an apse to the east and a tower to the west. It was erected in ashlar construction technology between 1177 and 1181, most probably on the initiative of Duke Casimir the Just. A detailed analysis of the stone-built walls and data obtained from archaeological research has provided a basis for accurately establishing the construction phases of the late Romanesque church.

PL

Artykuł poświęcony jest analizie architektury kościoła parafialnego w Kazimierzu Biskupim. Świątynia uchodzi za budowlę romańską z XII w., którą w początku XVI w. rozbudowano w technice ceglanej z inicjatywy biskupa poznańskiego Jana Lubrańskiego. Analiza struktury murów świątyni oraz interpretacja badań archeologicznych pozwoliły na ustalenie, że budowla jest w rzeczywistości świątynią późnoromańską. Zbudowano ją zapewne w początkach XIII w. na miejscu starszej, prawdopodobnie zniszczonej pożarem. Pierwotny, jednonawowy kościół romański, z którego przetrwał tylko fragment ściany północnej, zamknięty był od wschodu apsydą, a od zachodu wieżą. Wzniesiono go w technice ciosowej w latach 1177–1181, najpewniej z inicjatywy księcia Kazimierza Sprawiedliwego. Szczegółowa analiza ścian wymurowanych z kamienia oraz dane pozyskane z badań archeologicznych dały podstawę do dokładnego odtworzenia faz budowy kościoła późnoromańskiego.

Keywords

PL

Kazimierz Biskupi; kościół parafialny; architektura romańska; romanizm

EN

Kazimierz Biskupi; parish church; Romanesque architecture; Romanesque art

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Biuletyn Historii Sztuki
• Year: 2024
• Volume: 86
• Issue: 1
• Pages: 5-30

Dates

published

2024

Contributors

author

Adam Soćko

• Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

• https://orcid.org/0000000228875904

References

• Blashke, Kinga. Nasze własne, nasze polskie. Mit renesansu lubelskiego w polskiej historii sztuki. Kraków: DodoEditor, 2010.
• Chodyła, Zbigniew. „Czasy nowożytne (1504–1793)”. W: Dzieje Kazimierza Biskupiego, część I: Monografia, redakcja Zbigniew Chodyła, 71–117. Kazimierz Biskupi–Poznań: Społeczny Komitet Obchodów 700-lecia Otrzymania Praw Miejskich Miejscowości Kazimierz Biskupi, 1993.
• Dobosz, Józef. Kazimierz II Sprawiedliwy. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2014.
• Dubikajtis, Jerzy. „Kazimierz Biskupi, woj. konińskie”. Informator Archeologiczny. Badania 19 (1985): 166.
• Dubikajtis, Jerzy. „Kazimierz Biskupi, woj. konińskie”. Informator Archeologiczny. Badania 20 (1986): 131–132.
• Dunin-Wąsowicz, Teresa. „Inskrypcja konińska z roku 1151”. W: Z dziejów regionu konińskiego, redakcja Maria Dembińska, 153–158. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, 1970.
• Dusza, Tadeusz. „Pierwsza i jedyna siedziba świętych Pięciu Braci Męczenników w Kazimierzu Biskupim”. W: Dzieje kultu pięciu braci męczenników w Polsce i Europie. Dzieje Kazimierza Biskupiego, część 2, redakcja Antoni Szymkowski, 15–36. Kazimierz Biskupi: Urząd Gminy w Kazimierzu Biskupim, 2002.
• Ekielski, Jan, i Stefan Świszczowski. „Krakowski kościół św. Andrzeja w dobie romańskiej (rekonstrukcja architektoniczna)”. Prace Komisji Historii Sztuki 7, z. 1 (1937): 61–99.
• Gorczyca, Krzysztof. „Czasy najdawniejsze”. W: Dzieje Kazimierza Biskupiego, część 1: Monografia, redakcja Zbigniew Chodyła, 21–29. Kazimierz Biskupi–Poznań: Społeczny Komitet Obchodów 700-lecia Otrzymania Praw Miejskich Miejscowości Kazimierz Biskupi, 1993.
• Górska-Gołaska, Krystyna. „Kazimierz Biskupi w średniowieczu”. W: Dzieje Kazimierza Biskupiego, część 1: Monografia, redakcja Zbigniew Chodyła, 31–70. Kazimierz Biskupi–Poznań: Społeczny Komitet Obchodów 700-lecia Otrzymania Praw Miejskich Miejscowości Kazimierz Biskupi, 1993.
• Husarski, Wacław. Kazimierz Dolny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1957.
• Jarzewicz, Jarosław. „Opatów a Quedlinburg, czyli o wnioskach z analogii”. W: Architektura romańska w Polsce. Nowe odkrycia i interpretacje. Materiały z sesji naukowej w Muzeum Początków Państwa Polskiego, Gniezno, 9–11 kwietnia 2008 roku, redakcja Tomasz Janiak, 323–340. Gniezno: Muzeum Początków Państwa Polskiego, 2009.
• Jurkowlaniec, Tadeusz. „Nagrobki przedromańskie i romańskie w Polsce”. Rocznik Historii Sztuki 12 (1981): 15–41.
• Karłowska-Kamzowa, Alicja. „Zagadnienie fundacji murowanych jednonawowych kościołów w Wielkopolsce w XII i XIII wieku”. Biuletyn Historii Sztuki 27 (1965): 364–366.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 5: Województwo poznańskie. Redakcja Jerzy Z. Łoziński, Barbara Wolff, z. 8: Powiat koniński. Opracowanie Joanna Eckhardtówna, Józefa Orańska, 6–7. Warszawa: Państwowy Instytut Sztuki, 1952.
• Kujawski, Witold. „Zarys dziejów parafii Kazimierz Biskupi do 1984 roku”. W: Dzieje kultu pięciu braci męczenników w Polsce i Europie. Dzieje Kazimierza Biskupiego, część 2, redakcja Antoni Szymkowski, 37–74. Kazimierz Biskupi: Urząd Gminy w Kazimierzu Biskupim, 2002.
• Kujawski, Witold. „Zarys historii parafii pw. św. Marcina w Kazimierzu Biskupim”. Dostęp 21 kwiecień 2023. https://kazimierzklasztor.pl/kazimierz-biskupi/historia-kazimierza/zarys-historii-parafii-pw-swmarcina-w-kazimierzu-biskupim.
• Labuda, Gerard. „Najstarsze klasztory w Polsce (Szkice historyczne jedenastego wieku. I)”. W: Z badań nad dziejami klasztorów w Polsce, redakcja Jerzy Olczak, Wojciech Chudziak, 7–73. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, 1995.
• Labuda, Gerard. Szkice historyczne X–XI wieku. Z dziejów organizacji Kościoła w Polsce we wczesnym średniowieczu. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2004.
• Linette, Renata. „Zabytki sztuki kościelnej w Kazimierzu Biskupim”. W: Dzieje kultu pięciu braci męczenników w Polsce i Europie. Dzieje Kazimierza Biskupiego, część 2, redakcja Antoni Szymkowski, 121–142. Kazimierz Biskupi: Urząd Gminy w Kazimierzu Biskupim, 2002.
• Łabuda, Zbigniew. „Portal romański w kościele parafialnym w Kazimierzu Biskupim”. Rocznik Wielkopolski Wschodniej 1 (1973): 197–205.
• Pakulski, Jan. „Krąg rodzinny biskupa Jana Lubrańskiego”. Kronika Miasta Poznania 69, nr 2 (1999): 28–43.
• Pietrusińska, Maria. „Katalog i bibliografia zabytków”. W: Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku, t. 1, cz. 2, redakcja Michał Walicki, 675–839. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971.
• Różański, Artur. Jednoprzestrzenne kościoły romańskie z terenu Wielkopolski. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2010.
• Sochacka, Anna. Regimen, Dominium, Societas nobilium. Z dziejów gospodarki, administracji i polityki w Lubelskiem w średniowieczu. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2014.
• Sulkowska-Tuszyńska, Krystyna. Klasztor Norbertanek w Strzelnie (XII–XVI wiek). Sacrum i profanum. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2006.
• Świechowski, Zygmunt. Architektura romańska w Polsce. Warszawa: DiG, 2000.
• Świechowski, Zygmunt. Budownictwo romańskie w Polsce. Katalog zabytków. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, 1963.
• Świechowski, Zygmunt. Katalog architektury romańskiej w Polsce. Warszawa: DiG, 2009.
• Świeżawski, Aleksander. Przemysł. Król Polski. Warszawa: DiG, 2006.
• Tatarkiewicz, Władysław. „Typ lubelski i typ kaliski w architekturze kościelnej XVII wieku”. Prace Komisji Historii Sztuki 7, z. 1 (1937): 23–60.
• Tomala, Janusz. Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce, t. 1: Architektura sakralna. Kalisz: Edytor – Sławomir Woźniak, 2007.
• Tomaszewscy, Elżbieta i Andrzej. „Zabytki architektury romańskiej w regionie konińskim”. W: Z dziejów regionu konińskiego, redakcja Maria Dembińska, 113–118. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, 1970.
• Tomaszewski, Andrzej. Romańskie kościoły z emporami zachodnimi na obszarze Polski, Czech i Węgier. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, 1974.
• Wasilewski, Tadeusz. „Kim był komes palatinus Petrus”. W: Z dziejów regionu konińskiego, redakcja Maria Dembińska, 169–183. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, 1970.
• Wojciechowski, Tadeusz. Szkice historyczne jedenastego wieku. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”, 1925.
• Wojtyniak, Paulina. „Kult Pięciu Braci w Polsce i Europie w XI–XVIII stuleciu i jego związki z Kazimierzem Biskupim”. W: Dzieje kultu pięciu braci męczenników w Polsce i Europie. Dzieje Kazimierza Biskupiego, część 2, redakcja Antoni Szymkowski, 323–340. Kazimierz Biskupi: Urząd Gminy w Kazimierzu Biskupim, 2002.
• Zyglewski, Zbigniew. „Jan Lubrański, biskup poznański – humanista, mecenas kultury i nauki”. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy. Studia Historyczne 4 (1994): 69–100.

Identifiers

DOI

10.36744/bhs.1790

Biblioteka Nauki

30145666