Chóralne wydania polskich kolęd na obczyźnie w czasach II wojny światowej

• Authors: Marcin Łukasz Mazur

Title variants

EN

Choral Editions of Polish Christmas Carols Published Abroad during World War II

Abstracts

EN

Choirs and vocal ensembles sprang up in many places where Poles lived or stayed during the war and military occupation of Poland. It was for their needs that songbooks comprising arrangements of Polish Christmas carols for unaccompanied choir were published in exile. The present paper is dedicated to these songbooks. A Polish junior and senior high school named after Cyprian Kamil Norwid operated in 1940–46 at Villard-de-Lans near Grenoble. For the needs of the school choir, led by mathematician Ernest Berger (1904–58), the school’s director, his edition of Zbiór pieśni kościelnych [A collection of church songs] was published in 1941 at Villard de Lans. Rudolf Rygiel (1910–86), a soldier in the 1939 Polish defensive war, reached France in 1940, where he became an active member of the resistance movement, as well as working as a conductor and composer. In 1941 he published the third fascicle of Echo ojczyste [Fatherland echo], which comprised twenty-three carols for male unaccompanied choir. The Polish Army Choir, one of the main Polish ensembles in the UK, founded in 1940, collaborated with, among others, Henryk Hosowicz (1910–69), who published for the needs of this ensemble two collections of Christmas carols for 4-part male unaccompanied choir: 16 kolęd [16 carols] (1940) and 50 kolęd [50 carols] (1942). An extensive Zbiór pieśni polskich [Collection of Polish songs] (ed. Juliusz Leo, 1901–62) was published in 1944 in Jerusalem under the imprint of the Polish Ministry of Religious Affairs and Public Education (in exile). It contains 180 works: 150 secular and 30 sacred pieces. In December 1945 the Second Polish Corps publishing section printed a collection of carols for male unaccompanied choir in pre-war arrangements by Kazimierz Garbusiński and Gerard Płachetko. Second lieutenant Feliks Kapała (b. 1909), veteran of the Battle of the Bzura and subsequently a POW at Oflag VIIA Murnau, is the author of Kolędy polskie [Polish carols] (1945), a set of 25 variously scored carols. Composer Szymon Laks (1901–83), an Auschwitz prisoner during the war, had his Pięć kolęd [Five carols] published, already after World War II, by the Union of Polish Music and Theatre Clubs in France. My discussion of the above-listed choral editions of Christmas carols is a contribution to the history of Polish music traditions.

PL

Podczas wojny i okupacji w wielu miejscach, w których przebywali Polacy powstawały chóry i zespoły śpiewacze. Na ich potrzeby zostały wydane na obczyźnie śpiewniki z polskimi kolędami w opracowaniach na chór a cappella. Śpiewnikom tym poświęcony jest niniejszy artykuł. W l. 1940–46 w Villard-de-Lans koło Grenoble działało polskie Gimnazjum i Liceum im. C. Norwida. Na potrzeby chóru szkolnego, prowadzonego przez Ernesta Bergera (1904–58), matematyka i dyrektora szkoły powstał Zbiór pieśni kościelnych E. Bergera (Villard de Lans 1941). Rudolf Rygiel (1910–86), uczestnik kampanii wrześniowej, w 1940 r. dotarł do Francji, gdzie włączył się czynnie do działalności ruchu oporu oraz działał jako dyrygent i kompozytor. W 1941 r. wydał trzeci zeszyt Echa ojczystego zawierający dwadzieścia trzy kolędy na chór męski a cappella. Jednym z najważniejszych polskich zespołów w Wielkiej Brytanii był założony w 1940 r. Chór Wojska Polskiego. Z chórem pracował m.in. Henryk Hosowicz (1910–69), który na potrzeby zespołu wydał dwa śpiewniki kolędowe na czterogłosowy chór męski a cappella: 16 kolęd (1940) i 50 kolend (1942). W 1944 r. w Jerozolimie nakładem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego wydany został obszerny Zbiór pieśni polskich w opracowaniu Juliusza Leo (1901–62), który zawiera 180 utworów: 150 świeckich i 30 religijnych. W grudniu 1945 r. Sekcja Wydawnicza 2 Korpusu wydała zbiór kolęd na chór męski a cappella w przedwojennych opracowaniach Kazimierza Garbusińskiego i Gerarda Płachetki. Autor zbioru Kolendy polskie (1945), ppor. Feliks Kapała (ur. 1909), był weteranem walk nad Bzurą, a potem jeńcem Oflagu VIIA Murnau. W zbiorze Kapały znajduje się dwadzieścia pięć kolęd w różnych układach. Kompozytor Szymon Laks (1901–83) w czasie wojny był więźniem obozu w Oświęcimiu. Zbiór pt. Pięć kolęd został wydany już po wojnie przez Związek Polskich Kół Muzyczno-Teatralnych we Francji. Omówienie wymienionych wojennych wydań kolęd na zespoły chóralne jest przyczynkiem do historii polskiej tradycji muzycznej.

Keywords

PL

kolęda; chór; śpiewnik; II wojna światowa

EN

Christmas carols; choir; songbook; World War II

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Muzyka
• Year: 2022
• Volume: 67
• Issue: 2
• Pages: 91-112

Dates

published

2022

Contributors

author

Marcin Łukasz Mazur

References

• Berger, Ernest W. Zbiór pieśni kościelnych. Villard-de-Lans: Gimnazjum i Liceum im. Cypriana Norwida, 1941.
• Brzoza, Czesław. „Z dziejów Obozu Polskich Oficerów w Murnau (1945–1947)”. W: Myśl i polityka. Księga pamiątkowa dedykowana profesorowi Jackowi Marii Majchrowskiemu, red. Bogdan Szlachta, 7–22. Kraków: Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, 2011.
• Chłap-Nowakowa, Justyna. „Polacy w Jerozolimie podczas II wojny światowej. Jak święte miasto stało się drugim po Londynie centrum polskiej diaspory?”, https://twojahistoria.pl/2017/12/31/polska-kolonia-w-jerozolimie-jak-swiete-miasto-stalo-sie-drugim-po-londynie-centrum-polskiej-wojennej-diaspory/, dostęp 26 VIII 2021.
• Flasza, Tomasz. 50 Najwięcej używanych kolęd. Kraków: [b.wyd.], [ok. 1930].
• Garbusiński, Kazimierz. 100 kolend: na chór 3 i 4 głosowy męski a capella. Warszawa: Gebethner i Wolff, [1922].
• Garbusiński, Kazimierz, Gerard Płachetko. Kolędy na chór 3 i 4 głosowy męski. Bari: Sekcja Wydawnicza 2 Korpusu, 1945.
• Hosowicz, Henryk. 16 kolęd na chór męski. Szkocja: Wydawnictwo Referatu Kulturalno-Oświatowego I. Brygady Strzeleckiej, 1940.
• Hosowicz, Henryk. 50 kolend na chór męski. Szkocja: Chór Wojska Polskiego, 1942.
• Hosowicz, Henryk. Śpiewnik obozowy No 2. Węgry: American Commission for Polish Relief, 1940.
• Jasiński, Zenon. Mały leksykon nadolziański. Opole: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Oddział Doskonalenia Nauczycieli w Opolu, 1990.
• Kapała, Feliks. Kolendy polskie. Murnau: Drukarnia O.P.O. w Murnau, 1945.
• Laks, André. „O moim ojcu Szymonie Laksie”, https://www.dwutygodnik.com/artykul/184-o-moim-ojcu-szymonie-laksie.html, dostęp 26 VIII 2021.
• Laks, Szymon. Gry oświęcimskie. Oświęcim: Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, 1998.
• Laks, Szymon. Pięć kolęd. Paryż: [b.wyd.] [1945].
• Leo, Juliusz Wit. Historia rodziny Leo. Kopenhaga: nakładem autora, 1996.
• Leo, Juliusz. Zbiór pieśni polskich. Jerozolima: Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, 1944.
• Łepkowski, Tadeusz. Wolna szkoła polska w okupowanej Francji. Warszawa: PWN, 1990.
• Mazur, Marcin Łukasz. „Polskie kolędy na obczyźnie”. Kombatant. Biuletyn Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych 19, nr 12 (2020): 16–19.
• Mazur, Marcin Łukasz, Włodzimierz Sołtysik. 100 kolęd na 2 i 3 głosy równe. Warszawa: Triangiel, 2013.
• Morcinek, Gustaw. „Wspomnienie o Erneście Bergerze”. Orka. Tygodnik Społeczno-Literacki 2, nr 30 (1958): 4–5.
• Nowowiejski, Feliks. Dwanaście kolęd na chór mieszany. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1928.
• Piekarski, Stanisław. Polskie teatry jenieckie w Niemczech 1939–1945. Warszawa: MON, 2001.
• Płachetko, Gerard. Sześć kolend: na chór męski. Kraków: Związek Chórów Kościelnych, [1933].
• Rygiel, Rudolf. 3 Echo ojczyste. Pieśni w układzie na 4-głosowy chór męski. Francja: [b.wyd.], 1941.
• Valentin-Stączek, Ewa. Villardczycy: Życiorysy. Wrocław: Amia, 2005.
• Węcowski, Jan. Kolędować Małemu. Warszawa: Fan Media, 1992.
• Ziółkowska, Helena. „Rudolf Rygiel nie żyje”. Głos Nauczyciela [Chicago] 2, nr 1 (1987): 18.

Identifiers

DOI

10.36744/m.1295

Biblioteka Nauki

25806461