Uwagi o melodii, formie i dziejach staropolskiej pieśni „O przenasławniejsza Panno”

• Authors: Jakub Kubieniec

Title variants

EN

Remarks on the Melody, Form, and History of the Old Polish Song ‘O przenasławniejsza Panno’

Abstracts

EN

The medieval Marian song ‘O, Most Famous and Pure Virgin’, first published by W.A. Maciejowski, has also been fragmentarily preserved, in a slightly different version, in the files of B. Erzepki (published by W. Wydra). A third unpublished record comes from the 1586 ‘Staniątki Cantional’. Despite its irregular structure, the song was sung in sixteenth-century Polish churches, as confirmed by, among others, the founding act of the Mielec provostry (1526), and by two organ settings found in the Jan of Lublin Tablature. The vocal versions of these settings reconstructed by H. Feicht and J. Węcowski, with the song melody quoted in the tenor, may raise serious doubts, among others because the tablature copyist’s clues concerning the formal pattern of the piece are unclear. Records of the song ‘O, Most Famous Word of God’ published in all editions of Jan Seklucjan’s Cantionals (1547, 1550, 1559) can help to reconstruct the Marian composition. The publisher of these Cantionals, Piotr Poźniak, found no concordances of this song in other Polish, Czech, and German sources. However, the melody was undoubtedly borrowed from the Marian song ‘O, Most Famous and Pure Virgin’. The Protestant contrafactum preserves the incipit of the Catholic piece and quite likely had a polemical undertone, as it opposed following the Word of God to the Marian cult. The records contained in Jan Seklucjan’s Cantionals make it possible to establish the original versification of the Marian song (which consisted of six verses, not seven, as in Maciejowski’s edition) and to correct the apparently misleading performance indications found in the tablature. Though to date no model has been discovered for this Marian piece, it may have been inspired by the melody of the song ‘Depromemus laudes’, whose earliest source is in the Franus Cantional (1505). At the end of the paper, the author presents a reconstruction of ‘O, Most Famous and Pure Virgin’ based on Seklucjan and the Jan of Lublin Tablature, as well as a transliteration and transcription of the Staniątki source.

PL

Średniowieczna pieśń maryjna O przenasławniejsza została po raz pierwszy wydana przez W.A. Maciejowskiego. Fragment jej nieco innej wersji, zachowany w tekach B. Erzepkiego, ogłosił W. Wydra, a trzeci, nie wydany dotąd przekaz, pochodzi z kancjonału staniąteckiego z 1586 r. Mimo nieregularnej budowy pieśń była wykonywana w XVI-wiecznych kościołach polskich o czym świadczy m.in. akt fundacyjny propozytury w Mielcu z 1526 r., a także zapis dwóch opracowań organowych w Tabulaturze Jana z Lublina. Rewokalizacje tych opracowań, w którego tenorze cytowana jest melodia pieśni, zaproponowane przez H. Feichta i J. Węcowskiego, budzą poważne wątpliwości, m.in. ze względu na niejasne wskazówki kopisty tabulatury, co do przebiegu formy utworu. Pomocą w rekonstrukcji kompozycji są zapisy pieśni O przenasławniejsze Słowo Boże, opublikowanej we wszystkich edycjach kancjonału Jana Seklucjana (1547, 1550, 1559). Wydawca kancjonałów, Piotr Poźniak, nie odnalazł konkordancji dla tej pieśni w innych źródłach polskich, czeskich i niemieckich, jednak jej melodia z pewnością została zapożyczona z maryjnej pieśni O przenasławniejsza. Kontrafaktura protestancka, zachowująca incypit katolickiego utworu miała zapewne podtekst polemiczny, przeciwstawiając kultowi maryjnemu oddanie dla Słowa Bożego. Przekaz z kancjonałów Seklucjana pozwala ustalić oryginalną wersyfikację pieśni maryjnej (składa się ona z sześciu, a nie siedmiu wersów, jak w edycji Maciejowskiego), a także zweryfikować mylące, jak się zdaje, wskazówki wykonawcze tabulatury. Ewentualnego wzorca dla O przenasławniejsza nie udało się odnaleźć, jednak jest możliwe, że jej twórca inspirował się melodią pieśni Depromemus laudes, której pierwszy zapis pochodzi z kancjonału Franusa (1505). Na końcu artykułu przedstawiono rekonstrukcję pieśni maryjnej w oparciu o przekazy Seklucjana i Tabulatury Jana z Lublina, a także transliterację i transkrypcję przekazu staniąteckiego.

Keywords

PL

polskie pieśni średniowieczne; Tabulatura Jana z Lublina; Jan Seklucjan; staropolskie pieśni maryjne; O przenasławniejsza; pieśni protestanckie; pieśni czeskie

EN

Polish medieval songs; Jan of Lublin Tablature; Jan Seklucjan; Old Polish Marian songs; O, Most Famous and Pure Virgin; Protestant songs; Czech songs

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Muzyka
• Year: 2022
• Volume: 67
• Issue: 3
• Pages: 33-51

Dates

published

2022

Contributors

author

Jakub Kubieniec

• Uniwersytet Jagielloński

• https://orcid.org/0000000150503640

References

• Bobowski, Mikołaj. Polskie pieśni katolickie od najdawniejszych czasów do końca XVI wieku. Kraków: Wydawnictwo Akademii Umiejętności, 1893.
• Clavis scriptorum et operum Medii Aevi Poloniae. Opr. Jerzy Kaliszuk, Aneta Pieniądz, Piotr Węcowski, Krzysztof Skwierczyński. Kraków: Homini, 2019.
• Jana Seklucjana Pieśni chrześcijańskie dawniejsze i nowe. Wyd. Anna Kalisz. Kraków: Collegium Colombinum, 2005 (= Biblioteka Tradycji 62).
• Johannes of Lublin: Tabulature of Keyboard Music. Wyd. John R. White. [Roma]: American Institute of Musicology, 1967 (= Corpus of Early Keyboard Music 6).
• Maciejowski, Wacław Aleksander. Pamiętniki o dziejach, piśmiennictwie i prawodawstwie Słowian. T. 1–2. Petersburg–Lipsk: Księgarnie Eggersa i Hinrichsa, 1839.
• Mazurkiewicz, Roman. O melodiach kancjonałów Jana Seklucjana z 1547 i 1559 roku. Przyczynek do dziejów chorału protestanckiego w Polsce. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1967.
• Mazurkiewicz, Roman. Polskie średniowieczne pieśni maryjne. Studia filologiczne. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, 2002.
• Melodiarium hymnologicum Bohemiae, http://www.musicologica.cz/melodiarium, dostęp 8 III 2022.
• Muzyka staropolska: wybór nie publikowanych utworów z XII–XVIII wieku / Old Polish Music: A Selection of Hitherto Unpublished Works from the XIIth–XVIIIth Centuries. Red. Hieronim Feicht. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1966.
• Najstarsze kompozycje w Polsce: XI–XVI wiek. Wyd. Jan Węcowski. Warszawa: Wydawnictwo Muzyczne Polihymnia, 2016 (= Thesaurus Musicae Antiquae et Novae 4).
• Pieśni z kancjonałów Jana Seklucjana (1547, 1550, 1559) oraz z różnych druków ok. 1154–ok. 1607. Wyd. Anna Kocot, Piotr Poźniak. Kraków: Musica Iagellonica, 2012 (= Hymnorum Poloniae Antiquorum Corpus I).
• Pieśni z katechizmów ewangelików reformowanych (1558-1600). Wyd. Magdalena Komorowska, Piotr Poźniak. Cz. 1, Katechizm krakowski i królewiecki. Kraków: Musica Iagellonica, 2018 (= Hymnorum Poloniae Antiquorum Corpus III/1).
• Polskie pieśni wielkanocne. Średniowiecze i wiek XVI. T. 2., opr. muz. Tadeusz Maciejewski. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 2001.
• Średniowieczna religijna pieśń polska. Wyd. Aleksander Brückner. Kraków: Nakładem Krakowskiej Spółki Wydawniczej, 1923 (= Biblioteka Narodowa, Seria 1, nr 65).
• Średniowieczna pieśń religijna polska. Wyd. Mirosław Korolko. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, 1980 (= Biblioteka Narodowa, Seria 1, nr 65).
• Tabulatura Joannis de Lublin, Repertuar / Repertoire. Wyd. Zofia Dobrzańska-Fabiańska. T. 1, Utwory liturgiczne i inne religijne. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2021 (= Monumenta Musicae in Polonia).
• Wydra, Wiesław. „Trzy staropolskie pieśni religijne z ineditów Bolesława Erzepkiego”. Studia Polonistyczne Uniwersytetu A. Mickiewicza w Poznaniu 10 (1982): 211–227.

Identifiers

DOI

10.36744/m.1403

Biblioteka Nauki

30147323