„Modlitwa dziewicy”. Kicz i seksizm dziewiętnastowiecznej muzyki salonowej

• Authors: Ryszard Daniel Golianek

Title variants

EN

'The Virgin’s Prayer': Kitsch and Sexism in Nineteenth-Century Salon Music

Abstracts

EN

First published in 1856, the piano miniature ‘La priere d’une vierge’ [The virgin’s prayer] by the Polish pianist Tekla Bądarzewska-Baranowska (1829–61) was an unprecedented commercial success (with more than a million copies sold by 1860) and made Bądarzewska an international household name. This should be interpreted purely as a peculiar social phenomenon rather than an artistic achievement, since Bądarzewska’s composition was an ideal reflection of nineteenth century notions of the woman and womanhood, adhering to the cultural canon of that period. The context of salon music should be considered as an obvious and appropriate point of reference for the views and opinions discussed here, since the work in question became an iconic example of output from the nineteenth-century salon. For the same reason, the conclusions presented here may help us to understand the status of the entire salon repertoire, the huge quantity of which is one of the more notable phenomena of the age. The two perspectives on The Virgin’s Prayer presented in this article – interpreting this work as a manifestation of kitsch and of sexism – exemplify the application of modern methodology (the tools of new musicology) to an historical work. Both perspectives represent a modern adaptive interpretation. The aesthetic status of Bądarzewska’s work as a manifestation of kitsch is defined using Abraham Moles’s theoretical concept. Moles lists five principles of kitsch that can easily be recognised in this composition and in its perception. Those principles are submitted here to an aesthetic interpretation. The reading of ‘The Virgin’s Prayer’ as a manifestation of sexism, in turn, results from the social context of the work, which was composed by a woman artist and linked (in its title and musical style) to the topos of representations of femininity in music, strongly dominated by stereotypes related to the social status of the female sex. Bądarzewska, it turns out, produced a work that fitted into the mainstream of sexist views on women and their activity. ‘The Virgin’s Prayer’ became a flagship example of a work, the stylistic and expressive qualities of which corresponded perfectly to the perception of women’s art as derivative, non-autonomous and banal.

PL

Opublikowana po raz pierwszy w 1856 r. przez Teklę Bądarzewską-Baranowską (1829–61) miniatura fortepianowa Modlitwa dziewicy odniosła niebywały sukces komercyjny (już w 1860 roku szacowano liczbę sprzedanych egzemplarzy na ponad milion) i rozsławiła nazwisko polskiej pianistki na świecie. Jednak przypadek ten należy traktować wyłącznie jako szczególny fenomen społeczny, a nie jako osiągnięcie artystyczne. Kompozycja Bądarzewskiej stanowiła bowiem idealne odwzorowanie dziewiętnastowiecznych wyobrażeń o kobiecie i kobiecości, wpisując się w kanony ówczesnej kultury. Przywołanie kontekstu muzyki salonowej tego czasu trzeba uznać za oczywisty i adekwatny punkt odniesienia dla prezentowanych ocen i poglądów, jako że omawiany utwór stał się wręcz ikonicznym przykładem twórczości z kręgu kultury dziewiętnastowiecznego salonu. Z tego też względu zaprezentowane wnioski mogą być przydatne dla rozumienia sytuacji całego repertuaru muzyki salonowej, którego ogrom ilościowy stanowi jeden z fenomenów tej epoki. Przedstawione w artykule dwa spojrzenia interpretacyjne na Modlitwę dziewicy – rozpatrywanie tego dzieła jako przejawów kiczu i seksizmu – stanowią przykład zastosowania współczesnej metodologii (z kręgu nowej muzykologii) do dzieła z przeszłości. Oba zaproponowane ujęcia są swoistą interpretacją adaptacyjną przeprowadzoną ze współczesnej perspektywy. Dla określenia pozycji estetycznej utworu Bądarzewskiej jako dzieła będącego przejawem kiczu została wykorzystana teoretyczna koncepcja Abrahama Moles’a. Autor ten  wyróżnił pięć zasad kiczu, których przejawy można bez trudu odnaleźć w omawianym utworze lub jego odbiorze i które zostają w artykule poddane interpretacji estetycznej. Z kolei doszukiwanie się w Modlitwie dziewicy przejawów seksizmu wynika z sytuacji społecznej utworu: omawiana kompozycja jest dziełem twórczyni-kobiety, dodatkowo zaś określona tytułem i stylem muzycznym problematyka wiązała się z toposem przedstawień kobiecości w muzyce, silnie zdominowanym stereotypami odnoszącymi się do społecznej pozycji płci. Jak się okazuje, swoją sztuką Bądarzewska artystka wpisała się w mainstream seksistowskiego postrzegania kobiet i ich aktywności, a Modlitwa dziewicy stała się wzorcowym przykładem utworu, którego cechy stylistyczno-ekspresyjne doskonale odpowiadały wyobrażeniom o wtórnej, niesamodzielnej i banalnej sztuce kobiecej.

Keywords

PL

Modlitwa dziewicy; Tekla Bądarzewska; muzyka salonowa; kicz; seksizm

EN

The Virgin’s Prayer; Tekla Bądarzewska; salon music; kitsch; sexism

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Muzyka
• Year: 2022
• Volume: 67
• Issue: 4
• Pages: 3-22

Dates

published

2022

Contributors

author

Ryszard Daniel Golianek

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

• https://orcid.org/0000000237750732

References

• Adorno, Theodor. Mahler. Eine musikalische Physiognomik. Frankfurt/M: Suhrkamp, 1969.
• Ballstaedt, Andreas. „Salonmusik”. W: Die Musik in Geschichte und Gegenwart, https://www.mgg-online.com/mgg/stable/14262, dostęp 18 VII 2022.
• Ballstaedt, Andreas, Tobias Widmaier. Salonmusik. Zur Geschichte und Funktion einer bürgerlichen Musikpraxis. Stuttgart: Franz Steiner Verlag, 1989.
• Broch, Hermann. Kilka uwag o kiczu i inne eseje, przekł. Danuta Borkowska, Jan Garewicz, Ryszard Turczyn. Warszawa: Czytelnik, 1998.
• Chechlińska, Zofia. „Bądarzewska-Baranowska Tekla”. W: The New Grove Dictionary of Music and Musicians, red. Stanley Sadie. T. 2, 452. London: Macmillan Publishers, 2001.
• Corrette, Michel. Premier livre d’orgue contenant quatre Magnificat a l’usage des dames religieuses. Paris: Le Clerk, 1737.
• Dahlhaus, Carl. Idea muzyki absolutnej i inne studia, przekł. Antoni Buchner. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1988.
• Eggers, Katrin, Nina Noeske, red. Musik und Kitsch. Hildesheim: Georg Olms, 2014.
• Frank, Paul, red. Taschenbüchlein des Musikers. Leipzig: Carl Merseburger, 1917.
• Gwizdalanka, Danuta. Muzyka i płeć. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 2001.
• Hand, Ferdinand. Ästhetik der Tonkunst. Leipzig: Hochhausen und Fournes, 1837.
• Jabłoński, Maciej, Małgorzata Gamrat, red. Nowa muzykologia. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2016.
• Kallberg, Jeffrey. Granice poznania Chopina. Płeć, historia i gatunki muzyczne, przekł. Wojciech Bońkowski. Warszawa: Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, 2013.
• Kimber, Marian Wilson. „From the Concert Hall to the Salon: The Piano Music of Clara Wieck Schumann and Fanny Mendelssohn Hensel”. W: Nineteenth-Century Piano Music, red. R. Larry Todd, 316–355. New York: Routledge, 2004.
• Kwiatkowska, Anna. „Seksizm”. W: Encyklopedia gender. Płeć w kulturze, red. Monika Rudaś--Grodzka i in., 501–503. Warszawa: Czarna Owca, 2014.
• Lisak, Agnieszka. Miłość, kobieta i małżeństwo w XIX wieku. Warszawa: Bellona, 2009.
• Loos, Helmut. „Zwischen Ave Maria und Stille Nacht, Kitsch in der Musik”. W: Emotionalität erlaubt? Kitsch in der Kirche, red. Andres Würbel, 67–74. Bergisch Gladbach: Thomas Morus Akademie, 1998.
• Mianowski, Jarosław. Semantyka tonacji w niemieckich dziełach operowych XVIII–XIX wieku. Toruń: Adam Marszałek, 2000.
• Michalec, Beata. Tekla z Bądarzewskich Baranowska, autorka nieśmiertelnej „La priere d’une vierge”. Miejsca, czas i ludzie. Warszawa: Ekbin, 2012.
• Moles, Abraham. Kicz, czyli sztuka szczęścia. Studium o psychologii kiczu, przekł. Anita Szczepańska, Ewa Wende. Warszawa: PIW, 1978.
• Musioł, Karol. Wagner a Polska / Wagner und Polen. Bayreuth: Werner Fehr, 1980.
• „New Musicology”. W: The Oxford Companion to Music, https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780199579037.001.0001/acref-9780199579037-e-4712, dostęp 15 VII 2022.
• Poniatowska, Irena. „Bądarzewska, Tekla”. W: Die Musik in Geschichte und Gegenwart. Personenteil, red. Ludwig Finscher. T. 1, 1591. Kassel: Bärenreiter, 1999.
• Poniatowska, Irena. Muzyka fortepianowa i pianistyka w wieku XIX. Aspekty artystyczne i społeczne. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rewasz, 1991.
• Renzetti, Claire M., Daniel J. Curran. Kobiety, mężczyźni i społeczeństwo, przekł. Agnieszka Gromkowska-Melosik. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008.
• Rieger, Eva. „Kundry’s Kiss and the Fear of Female Desire: A Gender Perspective”. The Wagner Journal 11, nr 2 (2017): 34–43.
• Rieger, Eva. „«Und wie ich lebe? Ich lebe»: Sexismus in der Musik des 19. Jahrhunderts am Beispiel von Puccinis La Boheme”. W: Von der Spielfrau zur Performance-Künstlerin: Auf der Suche nach einer Musikgeschichte der Frauen, red. Eva Rieger, Freia Hoffmann, 109–124. Kassel: Furore, 1992.
• Ripley, Alexandra. Scarlett. The Sequel to Margaret Mitchell’s „Gone with the Wind”. New York: Grand Central Publishing, 1991.
• Ripley, Alexandra. Scarlett. Ciąg dalszy „Przeminęło z wiatrem”, przekł. Joanna Dąbrowska. Warszawa: Świat Książki. 1997.
• Schöner, Oliver. „Move Your Body: Über den Zusammenhang von Klang und Körper”. W: Das Populäre in der Musik des 20. Jahrhunderts, red. Claudia Bullerjahn, Hans-Joachim Erwe, 61–83. Hildesheim: Georg Olms, 2001: 61–83.
• Schubart, Christian Friedrich Daniel. Ideen zu einer Ästhetik der Tonkunst. Wien: Degen, 1806.
• Schumacher, Gerhard. „Ave Maria – das Gebet einer Jungfrau? Das Missverständnis an Schubert und Bach”. Neue Zeitschrift für Musik 147, nr 9 (1986): 9–13.
• „Sequel”. W: Słownik języka polskiego, https://sjp.pwn.pl/slowniki/sequel.html, dostęp 12 VII 2022.
• „Sexism”. W: Encyclopaedia Britannica, https://www.britannica.com/topic/sexism, dostęp 15 VII 2022.
• [Sikorski, Józef.] „Gazeta Muzyczna”. Ruch Muzyczny 5, nr 41 (1861): 654–655.
• Sontag, Susan. „Notatki o kampie”, przekł. Wanda Wertenstein. Literatura na Świecie 9, nr 101 (1979): 306–323.
• Sponheuer, Bernd. „Zu schön? Mahler, Čajkovskij und der musikalische Kitsch”. W: Gustav Mahler und die Symphonik des 19. Jahrhunderts, red. Bernd Sponheuer, Wolfram Steinbeck, 169–181. Frankfurt/M: Lang, 2001.

Identifiers

DOI

10.36744/m.1535

Biblioteka Nauki

25806621