O francuskiej recepcji „Tannhäusera” w latach 1845–1861

• Authors: Michał Piotr Mrozowicki

Title variants

EN

On the French Reception of ‘Tannhäuser’ (1845–1861)

Abstracts

EN

The subject of this article is the French reception of Tannhäuser, with particular emphasis on various circumstances surrounding the famous Paris production of the work in March 1861 at the Salle Le Peletier, sixteen years after its world premiere in Dresden. The author draws attention to the fact that over those sixteen years, the French could have acquired some knowledge of Wagner’s work and its reception, both enthusiastic (Liszt’s article in Journal des débats of 18 May 1849 and his book ‘Lohengrin’ et ‘Tannhaüser’ de Richard Wagner published in French in Leipzig in 1851) and critical (François-Joseph Fétis’s articles published in Revue et Gazette musicale de Paris between 6 June and 8 August 1852). The performance of the overture to Tannhäuser in a concert given by the Saint Cecilia Society Orchestra on 24 November 1850, although far from ideal, helped to lay the foundations for French Wagnerism. The French premiere of Tannhäuser took place in Strasbourg on 12 July 1855. The work was performed in German by the Cologne opera company directed by Ferdinand Röder. The French papers were rather reticent on the subject. The idea of staging Tannhäuser in Paris arose two years later. In September 1857, in response to proposals from Germany, the composer and impresario Léopold Amat, a former theatre manager of les Bouffes-Parisiens, organised musical and other attractions in Homburg, Ems and Wiesbaden. During the ‘musical festivities’ in Wiesbaden, on 24 September 1857, Richard Wagner’s Tannhäuser was performed to an exclusive audience that included many Parisian journalists invited by the organisers. In hosting numerous representatives of the Parisian press in Wiesbaden and showing them Wagner’s opera, Amat wanted to interest French public opinion in the German composer’s work, hoping that it might subsequently be staged in Paris in the near future. The Parisian journalists were delighted with the musical programme and accompanying attractions, but their impressions of the performance of Tannhäuser, intended as the highlight of the festivities, were less than enthusiastic, as evidenced by the reviews quoted in this article. Consequently, Amat’s projects came to nought. The next part of the article presents events related to Parisian reception of Tannhäuser in 1860 and 1861. The author discusses reviews of the three Wagner concerts held at the Théâtre-Italien – Salle Ventadour in January and February 1860, and especially the opera’s Parisian premiere, addressing such questions as the circumstances surrounding the decision to perform it at the Paris Opera, problems with the French translation of the libretto, Wagner’s relations with the conductor, the orchestra and other members of the Paris Opera’s staff, the three March performances of Tannhäuser, the main causes of its failure and the ambiguous consequences of that failure, as well as press reviews. The article concludes with Baudelaire’s prophetic words announcing the future rehabilitation of Tannhäuser in Paris.

PL

Tematem artykułu jest francuska recepcja Tannhäusera, ze szczególnym uwzględnieniem różnych okoliczności słynnej paryskiej realizacji dzieła w marcu 1861 roku w Salle Le Peletier, szesnaście lat po jego prapremierze w Dreźnie. Autor zwraca uwagę, że w ciągu tych szesnastu lat Francuzi mogli zdobyć pewną wiedzę o twórczości Wagnera i jej entuzjastycznym odbiorze (artykuł Liszta w Journal des débats z 18 maja 1849 r. oraz jego książka „Lohengrin” i „Tannhaüser” de Richarda Wagnera opublikowany po francusku w Lipsku w 1851 r.) i krytyczny (artykuły François-Josepha Fétisa opublikowane w Revue et Gazette musicale de Paris od 6 czerwca do 8 sierpnia 1852 r.). Wykonanie uwertury do Tannhäusera na koncercie Orkiestry Towarzystwa św. Cecylii 24 listopada 1850 r., choć dalekie od ideału, pomogło położyć podwaliny pod francuski wagneryzm. Francuska premiera Tannhäusera odbyła się w Strasburgu 12 lipca 1855 roku. Utwór wykonał po niemiecku koloński zespół operowy pod dyrekcją Ferdinanda Rödera. Francuskie gazety były dość powściągliwe w tej sprawie. Pomysł wystawienia Tannhäusera w Paryżu zrodził się dwa lata później. We wrześniu 1857, w odpowiedzi na propozycje z Niemiec, kompozytor i impresario Léopold Amat, były dyrektor teatralny les Bouffes-Parisiens, zorganizował musicale i inne atrakcje w Homburgu, Ems i Wiesbaden. Podczas „festiwalu muzycznego” w Wiesbaden, 24 września 1857 roku, Tannhäuser Ryszarda Wagnera został wykonany przed ekskluzywną publicznością, w skład której weszło wielu zaproszonych przez organizatorów paryskich dziennikarzy. Goszcząc w Wiesbaden licznych przedstawicieli paryskiej prasy i pokazując im operę Wagnera, Amat chciał zainteresować francuską opinię publiczną dziełem niemieckiego kompozytora, mając nadzieję, że w niedalekiej przyszłości może być wystawiona w Paryżu. Dziennikarze paryscy byli zachwyceni programem muzycznym i towarzyszącymi atrakcjami, ale ich wrażenia z wystawienia Tannhäusera, zamierzonego jako punkt kulminacyjny uroczystości, nie były entuzjastyczne, o czym świadczą przytoczone w tym artykule recenzje. W konsekwencji projekty Amata spełzły na niczym. W dalszej części artykułu przedstawiono wydarzenia związane z paryską recepcją Tannhäusera w latach 1860 i 1861. Autorka omawia recenzje trzech koncertów wagnerowskich, które odbyły się w Théâtre-Italien – Salle Ventadour w styczniu i lutym 1860 roku, a zwłaszcza paryskiej premiery opery: odpowiedzi na takie pytania, jak okoliczności podjęcia decyzji o występie w Operze Paryskiej, problemy z francuskim tłumaczeniem libretta, relacje Wagnera z dyrygentem, orkiestrą i innymi pracownikami Opery Paryskiej, trzy marcowe spektakle Tannhäusera, główne przyczyny jego niepowodzenia i niejednoznaczne konsekwencje tego niepowodzenia, a także przeglądy prasy. Artykuł kończy się proroczymi słowami Baudelaire'a zapowiadającymi przyszłą rehabilitację Tannhäusera w Paryżu.

Keywords

PL

recepcja Wagnera we Francji; Tannhäuser; historia opery

EN

Wagner reception in France; Tannhäuser; history of opera

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Muzyka
• Year: 2021
• Volume: 66
• Issue: 2
• Pages: 37-72

Dates

published

2021

Contributors

author

Michał Piotr Mrozowicki

• Uniwersytet Gdański

• https://orcid.org/0000000181849337

References

• „Académie royale de Musique. Le Vaisseau fantôme, opéra en deux actes, poème de M. Paul Fouché [sic !], musique de M. Dietsch”. Le Ménestrel. Journal. Musique, littérature, modes et théâtres 9, nr 50 (1842): b.p.
• „Cours et Tribunaux. Tribunal Civil de la Seine (1re chambre). Présidence de M. Benoît--Champy. Audience du 6 mars. L’opéra du Tannhäuser – M. Lindau contre M. Richard Wagner. Demande à fin d’être nommé sur l’affiche et sur le libretto”. Journal des débats politiques et littéraires [48], nr z 10 III (1861): 1–2.
• A.Z. „Académie royale de Musique. Le Vaisseau-fantôme, opéra en deux actes, paroles de M. Paul Foucher, musique de M. Dietsch”. Revue et Gazette musicale de Paris. Journal des Artistes, des Amateurs et des Théâtres 9, nr 46 (1842): 443–444.
• Baudelaire, Charles. „Richard Wagner”. La Revue européenne 3, nr 14 (1861): 460–485.
• Baudelaire, Charles. Richard Wagner et „Tannhäuser à Paris”. Paris: E. Dentu, 1861.
• Baudelaire, Charles. Sztuka romantyczna. Gdańsk: Słowo, Obraz, Terytoria, 2003.
• Bayreuther Festblätter in Wort und Bild: gesammelte Beiträge deutscher, französischer, belgischer, schweizerischer, spanischer, englischer, amerikanischer und italienischer Schriftsteller und Künstler mit Facsimiles aus den Original-Partituren Richard Wagners. München: Verlag der Autotype-Company, 1884.
• Berlioz, Hector. „Feuilleton du Journal des débats du 9 février 1860. Théâtre-Italien. Concerts de Richard Wagner. La musique de l’avenir”. Journal des débats politiques et littéraires [47], nr z 9 II (1860): 1.
• Berlioz, Hector. Correspondance inédite 1819–1868 avec une notice biographique par Daniel Bernard. Paris: Calmann Lévy, 1879.
• Bernard, Paul. „Tannhäuser – La partition et le système de Richard Wagner”. Le Ménestrel – musique et théâtres 28, nr 17 (1861): 129–132.
• Bernard, Paul. „Théâtre Impérial Italien – Richard Wagner et la musique de l’avenir”. Le Ménestrel – musique et théâtres 27, nr 9 (1860): 66.
• Blanchard, Henri. „Auditions musicales”. Revue et Gazette musicale de Paris 25, nr 6 (1858): 44.
• Blanchard, Henri. „Concert de la Société Sainte Cécile”. Revue et Gazette musicale de Paris17, nr 48 (1850): 398.
• Candoni, Jean-François. „Le Vaisseau-fantôme”. W: Dictionnaire encyclopédique Wagner, red. Timothée Picard, 2158. Arles–Paris: Actes Sud–Cité de la musique, 2010.
• Chadeuil, Gustave. „Feuilleton du Siècle du 10 février 1858 – Revue musicale – Concerts de Paris : L’ouverture du Tannhäuser, de M. Richard Wagner”. Le Siècle 23, nr 8358 (1858): b.p.
• Cochinat, Victor. „La cabale contre Richard Wagner”. La Causerie – Théâtre – Littérature – Musique – Beaux-arts 4, nr 11 (1861): 1.
• Darcours, Charles, „Les théâtres. Opéra: Tannhäuser, opéra en trois actes et quatre tableaux, poème et musique de Richard Wagner; traduction française de M. Charles Nuitter”. Le Figaro 41, nr 134 (1895): 3.
• Desnoyers de Biéville, Edmond. „Partie littéraire – Feuilleton du Siècle du 15 avril 1861. Revue des Théâtres. Théâtre du Vaudeville: Il le faut! comédie en un acte, par M. Jaime fils. – Théâtre des Variétés: Yameinherr, parodie en trois actes, sans entr’actes, mélangée de couplets, de charivaris et de chiens savans, par MM. Delacour et Lambert Thiboust”. Le Siècle 26, nr 9498 (1861): b.p.
• Drumont, Edouard. Richard Wagner: l’homme et le musicien, à propos de Rienz. Paris: E. Dentu, 1869.
• Durocher, Léon (Charles Hecquet). „Francfort-sur-Mein”. Revue et Gazette musicale de Paris 24, nr 40 (1857): 324.
• Escudier, Léon. „La musique de l’avenir à Paris”. La France musicale 24, nr 5 (1860): 49.
• Ferlan, Françoise. „Les sources littéraires”. L’Avant-scène Opéra [29], nr 63–64 (2004): s. 92–99.
• Ferran, André. „Tannhäuser à l’Opéra de Paris en 1861: caricatures et parodies”. W: Mélanges d’histoire littéraire offerts à Daniel Mornet professeur honoraire à la Sorbonne par ses anciens collègues et ses disciples français, 189–197. Paris: Nizet, 1951.
• Fétis, François-Joseph (ojciec). „Richard Wagner – Sa vie. Son système de rénovation de l’opéra. Ses œuvres comme poète et comme musicien. Son parti en Allemagne. Appréciation de la valeur de ses idées”. Revue et Gazette musicale de Paris 19, nr 23 (1852): 185–187; nr 24 (1852): 193–195; nr 25 (1852): 201–203; nr 26 (1852): 209–211; nr 28 (1852): 225–227; nr 30 (1852): 242–245; nr 32 (1852): 257–259.
• Fierens-Gevaert Hippolyte. „Tannhäuser – Souvenirs des contemporains de la première représen tation à Paris. Suite. M. Cormon”. Journal des débats politiques et littéraires 82, nr 107 [poranny] (1895): 3.
• Fierens-Gevaert, Hippolyte. „Tannhäuser. Souvenirs des contemporains de la première représentation à Paris (suite) M. Petipa”. Journal des débats politiques et littéraires 82, nr 107 [poranny] (1895): 3.
• Fiorentino, Pier Angelo. „Feuilleton du Constitutionnel, 30 janvier. Théâtres. Théâtre Impérial Italien. M. Richard Wagner”. Le Constitutionnel 45, nr 30 (1860): 2.
• Franck-Marie (Franco-Maria Pedorlini). „Feuilleton de La Patrie 24 mars – Revue musicale – Théâtre Impérial de l’Opéra: Première représentation du Tannhäuser, opéra en trois actes. Paroles et musique de M. Richard Wagner”. La Patrie 21, nr z 24 III [poranny] (1861): b.p.
• Gasperini, Auguste de. Richard Wagner. Paris: Heugel, 1866.
• Gautier, Théophile. „Feuilleton de La Presse du 2 décembre 1850 – Théâtres”. La Presse 15, nr z 2 XII (1850): b.p.
• Glasenapp, Carl Friedrich. Life of Richard Wagner, przekł. ang. Ashton Ellis. T. 3, London: K. Paul, Trench, Trübner & co., 1903.
• Grasset, Théodore. „Les répétitions de Tannhäuser au Théâtre de l’Opéra”. La Presse 26, [nr z 11 II] (1861): b.p.
• Gregor-Dellin, Martin. Richard Wagner, sa vie, son œuvre, son siècle, przekł. fr. Odile Demange, Jean-Jacques Becquet, Elisabeth Bouillon Pierre Cadiot. Paris: Fayard, 1981.
• Heugel, Jacques-Léopold. „Académie Impériale de Musique – Tannhäuser, opéra en trois actes, de Richard Wagner. Les impressions de la première soirée”. Le Ménestrel – musique et théâtres 28, nr 16 (1861): 122.
• Heugel, Jacques-Léopold. „La semaine théâtrale”. Le Ménestrel – Musique et théâtres 28, nr 12 (1861): 91.
• Heugel, Jacques-Léopold. „La semaine théâtrale”. Le Ménestrel – Musique et théâtres 27, nr 10 (1860): 78.
• Janin, Jules. „Feuilleton du Journal des débats du 15 avril 1861. La semaine dramatique. Porte--Saint-Martin: Les Funérailles de l’honneur, drame en cinq actes, en prose, par M. Auguste Vacquerie. Variétés: Yameinherr, parodie en trois actes du Tannhäuser, par MM. Lambert Thiboust et Delacour. – La Panne-aux-Airs, parodie en deux actes du Tannhäuser, par MM. Clairville et Barbier. – Cantique à l’éventail de Mme de M...”. Journal des débats politiques et littéraires [48], nr z 15 IV (1861): b.p.
• Jost, Peter. „Le problème des versions”. L’Avant-Scène Opéra [29], nr 63–64 (2004): 100–103.
• Jouvin, Benoît. „Théâtre – Le Tannhäuser”. Le Figaro 8, nr 636 (1861): 1–5.
• Jullien, Adolphe. Richard Wagner, sa vie et ses œuvres. Paris: Librairie de l’art, 1886.
• Kahane, Martine, Nicole Wild. Wagner et la France. Paris: Herscher, 1983.
• Leroy, Léon. „Le Tannhäuser. La cabale et les critiques”. La Causerie – Théâtre – Littérature – Musique – Beaux-arts 4, nr 13 (1861): 4.
• Leroy, Léon. „Une après-midi à Villiers-sur-Marne”. W: Bayreuther Festblätter In Wort und Bild, 41. München: Verlag der Autotype-Company, 1884.
• Liszt Franz, Richard Wagner. Correspondance, wyd. Georges Liébert. Paris: Gallimard, 2013.
• Liszt, Franz. „Feuilleton du Journal des débats du 18 mai – Le Tannhaeuser”. Journal des débats politiques et littéraires [36], nr z 18 V (1849): 1.
• Liszt, Franz. „Lohengrin” et „Tannhaüser” [sic] de Richard Wagner. Leipzig: F.A. Brockhaus, 1851.
• Metternich, Pauline von. „Souvenirs d’enfance et de jeunesse (1845–1863)”. La Revue de Paris 30, nr 17 (1923): 12–44.
• Meysenbug, Malwida von. Mémoires d’une idéaliste, wyd. M. Gabriel Monod. Paris: Fischbacher 1900.
• Monnais, Edouard (Paul Smith). „Théâtre Impérial de l’Opéra. Tannhaeuser, Opéra en trois actes, de Richard Wagner (Première représentation le 13 mars 1861)”. Revue et Gazette musicale de Paris 28, nr 11 (1861): 82.
• Mrozowicki, Michał Piotr. „Decydująca batalia – Rzecz o francuskich Lohengrinach”. Muzyka 63, nr 4 (2018): 3–37.
• Mrozowicki, Michał Piotr. „O historii paryskich inscenizacji Pierścienia Nibelunga (1893–1933)”. Muzyka 64, nr 4 (2019): 65–110.
• Mrozowicki, Michał Piotr. Richard Wagner et sa réception en France. T. 1, Le musicien de l’avenir. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2013.
• Nuitter, Charles. „Les 164 répétitions et les 3 représentations de Tannhäuser à Paris”. W: Bayreuther Festblätter in Wort und Bild, 38–40. München: Verlag der Autotype-Company, 1884.
• Ortigue, Joseph d’. „Feuilleton du Journal des débats du 23 mars 1861. Théâtre de l’Opéra. Première représentation (13 mars) de Tannhäuser, opéra en trois actes, de M. Richard Wagner. – Divertissement de M. Petipa. – Décors de MM. Cambon, Thierry, Despléchin, Nolau et Rubé”. Journal des débats politiques et littéraires [48], nr z 23 III (1861): b.p.
• Photiadès, Constantin. „Marie Kalergis-Moukhanow née Nesselrode”, Revue de Paris 30, nr 20 (1923): 877–905.
• Picard, Timothée, red. Dictionnaire encyclopédique Wagner. Arles–Paris: Actes Sud–Cité de la musique, 2010.
• Reyer, Ernest. „Wagner – Tannhauser”. W: Ernest Reyer, Quarante ans de musique, wyd. Emile Henriot, 47–56. Paris: Calmann–Lévy, 1909.
• Reyer, Ernest. Quarante ans de musique, wyd. Emile Henriot. Paris: Calmann–Lévy, 1909.
• Richard Wagner à Mathilde Wesendonk – Journal et lettres 1853–1871, przekł. niem. Georges Knopff. Berlin: Dunker, 1905.
• Rousseau, Etienne. „Théâtre Déjazet. La Panne aux airs, parodie musicale en deux actes et cinq tableaux de M. Clairville, musique de M. Frédéric Barbier. Première représentation le 30 mars 1861”. Le Monde dramatique – Journal des théâtres, Revue artistique et littéraire10, nr z 4 IV (1861): 2.
• Rousseau, Jean. „Courrier de Paris”. Le Figaro 8, nr 636 (1861): 1–3.
• Rovray, A. (Pier Angelo Fiorentino). „Feuilleton du Moniteur du 18 mars – Revue musicale – Théâtre Impérial de l’Opéra: Tannhäuser, opéra en trois actes, de M. Richard Wagner”. Le Moniteur universel – Journal officiel de l’Empire Français [73], nr 77 (1861): 1.
• Royer, Alphonse. Histoire de l’Opéra. Paris: A. Franck, 1875.
• Saint-Amand, Imbert de. Le règne de Napoléon III – 1861. Paris: Dentu, 1899.
• Scudo, Paul. „Les écrits et la musique de M. Richard Wagner”. La Revue des deux mondes 30, nr 26 (1860): 231–232.
• Scudo, Paul. „Revue musicale. Tannhauser, de M. Richard Wagner”. La Revue des deux mondes31, nr 32 (1861): 769.
• Servières, Georges. „Les deux Vaisseau-fantôme”. Le Guide musical 43, nr 21–22 (1897): 387–389.
• Servières, Georges. „Wagner et Giacomelli – Les concerts du Théâtre Ventadour en 1860”. Le Guide musical 33, nr 22–23 (1887): 155–156.
• Servières, Georges. Richard Wagner jugé en France. Paris: À la Libraire Illustrée 1887.
• Servières, Georges. Tannhaeuser à l’Opéra en 1861. Paris: Fischbacher, 1895.
• Tiersot, Julien. „Ma Vie de Richard Wagner”. Le Ménestrel – musique et théâtres 79, nr 32 (1913): 250.
• Tiersot, Julien. „Ma vie de Richard Wagner”. Le Ménestrel – musique et théâtres 79, nr 33 (1913): 258–259.
• Wagner, Richard. Souvenirs, przekł. franc. Camille Benoit. Paris: G. Charpentier et Cie, 1884.
• Wagner, Richard. „Lettre à Victor Cochinat, rédacteur en chef du journal La Causerie”. La Causerie – Théâtre – Littérature – Musique – Beaux-arts 4, nr 13 [1861]: 4.
• Wagner, Richard. „Lettres de Richard Wagner à Otto Wesendonck (1852–1870)”, La Revue de Paris 1, nr 16 (1909): 61–88.
• Wagner, Richard. Mein Leben. T. 2. München: F. Bruckmann AG, 1911.
• Weber, Johannès. „Nécrologie – Guillaume-Richard Wagner”. Le Temps 23, nr 7965 (1883): b.p.
• Westernhagen, Kurt von. Wagner. A Biography, przekł. ang. Mary Whittall. New York: Cambridge University Press, 1981.
• Wolff, Albert. „Courrier de Paris”. Le Figaro 8, nr 637 (1861): 1–5.

Identifiers

DOI

10.36744/m.905

Biblioteka Nauki

26731693