Motyw „duszy rosyjskiej” w polskiej krytyce muzycznej (do 1939 roku)

• Authors: Magdalena Dziadek

Title variants

EN

The Motif of ‘the Russian Soul’ in Polish Music Criticism (before 1939)

Abstracts

EN

Resistance to Russian culture, viewed as the culture of the enemy, was a characteristic element of Polish culture in the nineteenth century and between the two world wars. Both under the Partitions and after Poland regained its independence (1918), there was a strong demand for manifestations of hostility towards Poland’s eastern neighbour in political thought, journalism and literature. Authors commonly drew on the myth of the ‘Russian soul’, originating among Russian Slavophiles, which brought together and emphasised distinctive Russian qualities rooted in the Orthodox religion and tsarist despotism. This myth also found its way into Polish music criticism. Under the Partitions it was sometimes used as a camouflaged form of opposition to the nation’s enslavement, later underpinning the contestation of Soviet reality, and it was also mechanically invoked as a template facilitating interpretation of Russian compositions. The ‘motif of hatred’ was an evident form of the journalistic reception of Russian music in Poland, but it coexisted with a fascination which led to the strong presence of that music in concert halls and opera houses throughout the interwar period.

PL

Charakterystycznym elementem polskiej kultury XIX wieku i okresu międzywojennego był opór wobec kultury rosyjskiej, traktowanej jako kultura wroga. Zarówno w sytuacji zaborów, jak i po odzyskaniu niepodległości (1918) istniało silne zapotrzebowanie na manifestowanie wrogości wobec wschodniego sąsiada w myśli politycznej, publicystyce i literaturze. Korzystano nagminnie z wytworzonego w kręgu rosyjskich słowianofilów mitu „duszy rosyjskiej”, w którym zebrano odrębne cechy Rosjan, wytworzone pod wpływem prawosławia i carskiego despotyzmu. Mit „duszy rosyjskiej” miał także swoje zastosowanie w polskiej krytyce muzycznej. W okresie zaborów bywał tam zakamuflowaną formą wyrażania sprzeciwu wobec sytuacji niewoli, później stał się platformą sporu z rzeczywistością radziecką, bywał także przywoływany mechanicznie, jako poręczna kalka myślowa ułatwiająca interpretację rosyjskich utworów. Użytkowany przez dziennikarzy „wątek nienawiści” stanowił widoczny, lecz nie jedyny komponent recepcji muzyki rosyjskiej w Polsce – współistniał z fascynacją muzyką rosyjską, owocującą jej intensywną obecnością w  salach koncertowych i na scenach operowych w całym przedwojennym okresie.

Keywords

PL

muzyka rosyjska XIX i XX w; polska kultura muzyczna XIX i XX w.; polska krytyka muzyczna; Rosjanie w Warszawie

EN

Russian music of the 19th and 20th centuries; Polish musical culture of the 19th and 20th centuries; Polish music criticism; Russians in Warsaw

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Muzyka
• Year: 2021
• Volume: 66
• Issue: 2
• Pages: 96-120

Dates

published

2021

Contributors

author

Magdalena Dziadek

• Uniwersytet Jagielloński

• https://orcid.org/0000000214097902

References

• A. „Rozmaitości”. Gazeta Lwowska 39, nr 12 (1839): 95.
• Bis [Leopold Binental]. „Z Filharmonii. Drugi koncert Abendrotha”. Kurier Warszawski 111, nr 46 [wyd. wieczorne] (1931): 8.
• Bogatkiewicz, Władysław. „O nasz stosunek do Rosji”. Świat 29, nr 29 (1934): 1–2.
• Custine, Astolphe Louis Lénor de. Rosja w roku 1839, przekł. i opr. Paweł Hertz. Warszawa: PIW, 1995.
• Czaadajew, Piotr. „Pierwszy list filozoficzny”, przekł. Lucjan Suchanek. W: Dusza polska i dusza rosyjska (od Adama Mickiewicza i Aleksandra Puszkina do Czesława Miłosza i Aleksandra Sołżenicyna), red. Andrzej de Lazari, 39–46. Warszawa: Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, 2004.
• Dąbrowska, Maria. Dzienniki 1933–1945, wybór i opr. Tadeusz Drewnowski. Warszawa: Czytelnik, 1988.
• Dziadek, Magdalena, Michał Jaczyński. „Występy Sergiusza Rachmaninowa w Polsce”. Edukacja Muzyczna 5, nr 11 (2016): 85–101.
• Górski, Władysław. „Ze świata muzycznego”. Tygodnik Ilustrowany 26, nr 113 (1885): 140.
• H.W. „Feuilleton. Eugen Onegin”. Wiener Sonn- und Montags-Zeitung 34, nr 47 (1897): 2.
• H[anslick], Ed[uard]. „Feuilleton”, Neue Freie Presse 33, nr 11942 (1897): 1–3.
• Jabłonowski, Władysław. „Edouard Schuré. Szkic krytyczno-biograficzny”. W: Edouard Schuré. Ryszard Wagner i jego dramat muzyczny, przekł. Emilia Węsławska. Nowy Sącz: Wydawnictwo V.I.D.I., 1999.
• Jasiński, Roman. „Kronika muzyczna”. Wiadomości Literackie 3, nr 20 (1926): 4.
• Jellenta, Cezary. „Czajkowski”. Dziennik Poznański 50, nr 275 (1908): 11.
• Józef, W... „Michał Glinka i jego kompozycje dramatyczne”. Księga Świata 8, cz. 1 (1858): 155.
• Kauders, Alb[ert]. „Theater und Kunst”. Neues Wiener Journal 5, nr 1464 (1897): 7.
• Kieniewicz, Jan. „Orientalność polska”. W: Sąsiedzi i inni, red. Jan Garlicki, 76–93. Warszawa: Czytelnik, 1978.
• Kleczyński, Jan. „Koncert kompozytorski Piotra Czajkowskiego”. Kurier Codzienny 28, nr 15 (1892): 2.
• Kraszewski, Józef Ignacy. Moskal. Gdańsk: Wydawnictwo Danuta i Jan Kucharscy, 1991.
• Kraszewski, Józef Ignacy. Sztuka u Słowian, szczególnie z Polsce i Litwie przedchrześcijańskiej. Wilno: Nakład wydawnictwa drukarni A.H. Kirkora i sp., 1860.
• L[atoszewski], Z[ygmunt]. „Z Opery”. Kurier Poznański 24, nr 168 (1929): 2.
• Lazari, Andrzej de. „Wstęp”. W: Dusza polska i dusza rosyjska (od Adama Mickiewicza i Aleksandra Puszkina do Czesława Miłosza i Aleksandra Sołżenicyna), red. Andrzej de Lazari, 9–18. Warszawa: Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, 2004.
• Lelewel, Joachim. Dzieje Litwy i Rusi aż do unii z Polską. Poznań: Nakładem i drukiem W. Stefańskiego, 1844.
• M[asłowski], J[uliusz]. „Z Teatru Wielkiego. Dama Pikowa”. Gazeta Lwowska 130, nr 280 (1937): 2.
• Miodońska-Brookes, Ewa, Maria Cieśla-Korytowska. Feliks Jasieński i jego Manggha. Kraków: Universitas, 1992.
• Narusz, W. [Piotr Rytel]. „Muzyka”. Myśl Narodowa 14, nr 22 (1934): 334.
• Niewiadomski, Stanisław. „Z muzyki”. Gazeta Warszawska 110, nr 18 (1920): 3.
• Niewiadomski, Stanisław. „Z muzyki”. Gazeta Warszawska 110, nr 87 (1920): 4.
• Niewiadomski, Stanisław. „Z życia muzycznego. Igor Strawiński w Warszawie 4-go i 6-go b.m. – Nowe uderzenie fali rosyjskiej”. Tygodnik Ilustrowany 61, nr 46 (1924): 752.
• Opieński, Henryk. „Wielki sezon muzyczny w Paryżu”. Kurier Poznański 23, nr 330 (1928): 8.
• P.K. [Platon Kostecki]. „Koncert”. Dziennik Literacki 11, nr 43 (1863): 304.
• P[iotrowski, Wacław]. „Z muzyki. Opera (z Teatru Wielkiego)”. Kurier Poznański 16, nr 220 (1921): 6.
• Pol[iński], A[leksander]. „Z teatru i muzyki”. Kurier Warszawski 77, nr 322 (1907): 3.
• Poliński, Aleksander. „Eugeniusz Oniegin. I”. Kurier Warszawski 99, nr 123 (1899): 1.
• Poliński, Aleksander. „Mazepa. Opera Piotra Czajkowskiego”. Kurier Warszawski 82, nr 50 (1912): 2.
• Poliński, Aleksander. „Przegląd Muzyczny”. Tygodnik Ilustrowany 33, nr 109 (1892): 69.
• Przerwa-Tetmajer, Kazimierz. Koniec epopei. Warszawa: PIW, 1976.
• Rogalski, Aleksander. Rosja – Europa. Warszawa: PAX, 1960.
• Rytel, Piotr. „Symfonia Patetyczna Czajkowskiego (próba analizy krytycznej)”, Młoda Muzyka 1, nr 2 (1908): 10–12.
• Rytel, Piotr. „Wieczory muzyczne”. Gazeta Warszawska 111, nr 271 (1921): 3.
• Rytel, Piotr. „Wieczory muzyczne”. Gazeta Warszawska 113, nr 67 (1923): 2.
• Rytel, Piotr. „XVI poranek muzyczny”. Warszawski Dziennik Narodowy 4, nr 26 (1939): 4.
• Šarapov, Sergej O. „Vmesto predisloviâ”. W: Mihail Ûrkevyč. D.A. Slavânskij v jego četverg-vekovoj hudožestvennoj i političeskoj delatelnosti, I–XIV. Moskva: Tipo-litografiâ tovarišestva I.N. Kušnerev i Ko, 1889.
• Stasov, Vladimir. „Slavânskij koncert gosudara Balakireva”. W: Vladimir Stasov. Izbrannye sočinenâ. T. I, 171–172. Moskva: Iskusstvo, 1952.
• Stasov, Vladimir. „The Gurantees of Genuine Musical Education in St Petersburg”. W: Russians on Russian Music 1830–1880. An Anthology, przekł. i wyd. Stuart Campbell. New York: Cambridge University Press, 1994.
• Stasov, Vladimir. „Perov i Musorgskij”. W: Stat’i o muzyke, red. N. Simakova, V. Protopopov, 121–145. Moskva: Muzyka, 3/1977.
• Szczepańska-Lange, Elżbieta. Życie muzyczne w Warszawie w drugiej połowie XIX wieku. Warszawa: Sutkowski Edition, 2010 (= Historia Muzyki Polskiej 5, Romantyzm 2B).
• Szymanowski, Karol. „Igor Strawiński”. W: Karol Szymanowski. Pisma. T. 1, Pisma muzyczne, zebr. i opr. Kornel Michałowski, 48–55. Kraków: PWM, 1984.
• Szymanowski, Karol. „Moskalomania à rebours”. W: Karol Szymanowski. Pisma. T. 1, Pisma muzyczne, zebr. i opr. Kornel Michałowski, 127–132. Kraków: PWM, 1984.
• Szymanowski, Karol. „Uwagi w sprawie opinii muzycznej w Polsce”. W: Karol Szymanowski. Pisma. T. 1, Pisma muzyczne, zebr. i opr. Kornel Michałowski, 33–47. Kraków: PWM, 1984.
• Turgieniew, Iwan. „Wiosenne wody”, przekł. Kazimierz Andrzej Jaworski. W: Iwan Turgieniew, Wiosenne wody i inne opowiadania, 5–168. Warszawa: PIW, 1956.
• Tuszyńska, Agata. „Bojkot towarzyski”. W: Z domu niewoli. Sytuacja polityczna a kultura literacka w drugiej połowie XIX wieku, red. Janusz Maciejewski, 103–118. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1988.
• Walter, Edmund. „Borys Godunow”. Gazeta Lwowska 111, nr 232 (1911): 5.
• Wilczyński, Bolesław. Historia muzyki w krótkim zarysie. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1894.
• Wołosiuk, Włodzimierz. „Aleksander Archangielski – kompozytor, dyrygent, człowiek”. Rocznik Teologiczny 58, nr 4 (2016): 601–635.
• Z.Ch. „Przegląd muzyczny”. Nowości Muzyczne 12, nr 10 (1910): 2, 12.
• Żeleński, Władysław. „Rubinstein o muzyce i jej mistrzach”. Przegląd Polski 27, nr 314 (1892): 365–394.

Identifiers

DOI

10.36744/m.907

Biblioteka Nauki

26731695