«Żadnej metafizyki. Idioci!»: Teatr postdramatyczny – ateizm – polityka

• Authors: Marcin Kościelniak

Title variants

EN

«No Metaphysics. Idiots!»: Postdramatic Theatre, Atheism, and Politics

Abstracts

EN

This article undertakes a reading of Tadeusz Różewicz’s open theatre, particularly The Interrupted Act and The Card Index, in accordance with the sequence defined in the subtitle: postdramatic theatre, atheism, and politics. Following a suggestion put forth by Mateusz Borowski and Małgorzata Sugiera that we look at the theatrical project underlying The Interrupted Act from the perspective of postdramatic theatre, the author points out that Hans-Thiers Lehmann’s conception of the postdramatic is based not only on aesthetic but also on political criteria, and the latter are as important and fundamental as the former. This makes it possible to pose the question about the epistemological and axiological criteria underlying the decay of dramatic form in Różewicz’s open theatre. Citing passages from Różewicz’s poetry and referring to interpretations by Ryszard Nycz and Aleksander Fiut, the author proposes that we see the political grounds of Różewicz’s postdramatic theatre in his atheism. Following this lead, the author views the central aesthetic categories of both postdramatic theatre and Różewicz’s open theatre, i.e. “the here and now,” reality in place of an illusion, as political gestures as well (rejection of metaphysics, materialism). In this light, the “brutal realism” proclaimed by Różewicz is as much about drawing the theatrical spectacle closer to performance as it is about the lack of transcendence. The author seizes upon the opinions expressed by Jan Błoński and Małgorzata Dziewulska who accused Różewicz of being too fond of decay, as it is precisely the most valuable quality of his creative work. Viewing Różewicz as an atheist, materialist, and realist, the author wants to reclaim the subversive potential of Różewicz’s theatre, which consists in its being radically apart from the dominant Romantic and Christian tradition of Polish theatre.

PL

Autor podejmuje lekturę teatru otwartego Tadeusza Różewicza, przede wszystkim Aktu przerywanego  i Kartoteki, wedle porządku określonego w podtytule: „teatr postdramatyczny – ateizm – polityka”. Wychodząc od propozycji Mateusza Borowskiego i Małgorzaty Sugiery, by na projekt teatralny zawarty w Akcie przerywanym spojrzeć z perspektywy teatru postdramatycznego, autor zwraca uwagę na tkwiące u źródeł koncepcji postdramatyczności Hansa-Thiesa Lehmanna, ściśle splecione z estetycznymi kryteria polityczne. To pozwala zadać pytanie o kryteria epistemologiczne i aksjologiczne, tkwiące u źródeł rozpadu formy dramatycznej w teatrze otwartym Różewicza. Autor, przywołując fragmenty twórczości poetyckiej Różewicza oraz sięgając po interpretacje Ryszarda Nycza czy Aleksandra Fiuta, proponuje tym politycznym źródłem uczynić ateizm Różewicza. Idąc tym tropem, w podstawowych dla koncepcji teatru postdramatycznego – a zarazem teatru otwartego Różewicza – kategoriach estetycznych („tu i teraz”, realność w miejsce iluzji), autor dostrzega gesty polityczne (odrzucenie metafizyki, materializm). „Brutalny realizm” proklamowany przez Różewicza oznacza w tym świetle nie (tylko) próbę przesunięcia spektaklu teatralnego w stronę performansu, ale (też) – brak transcendencji. Autor „przechwytuje” głosy Jana Błońskiego i Małgorzaty Dziewulskiej, którzy oskarżali Różewicza o uwielbienie rozpadu, właśnie w tym widząc największą wartość jego twórczości. Postrzegając Różewicza jako ateistę, materialistę, realistę, autor chce przywrócić wywrotowy potencjał jego teatru, zasadzającego się na radykalnej odrębności wobec dominującej, romantyczno-chrześcijańskiej tradycji polskiego teatru.

Keywords

PL

Tadeusz Różewicz; teatr polski; dramat polski; teatr postdramatyczny

EN

Tadeusz Różewicz; Polish theater; Polish drama; Postdramatic theater

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Pamiętnik Teatralny
• Year: 2017
• Volume: 66
• Issue: 1/2
• Pages: 199-208

Dates

published

2017

Contributors

author

Marcin Kościelniak

• Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

• https://orcid.org/0000000187389116

References

• Borowski, Mateusz, i Małgorzata Sugiera. „Między przedstawieniami: «Akt przerywany» jako efekt strategii autora-rapsoda”. W: Re:Wizje Różewiczowskie, redakcja Joanna Puzyna-Chojka, 21–37. Gdańsk: MBF, 2008.
• Drewnowski, Tadeusz. Walka o oddech: O pisarstwie Tadeusza Różewicza. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1990.
• Dziewulska, Małgorzata. Teatr zdradzonego przymierza. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1985.
• Fiut, Aleksander. „Po śmierci Boga (o twórczości Tadeusza Różewicza)”. Teksty Drugie, nr 3 (1993): 22–34.
• Lehmann, Hans-Thies. Teatr postdramatyczny. Tłumaczenie Dorota Sajewska i Małgorzata Sugiera. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2004.
• Majchrowski, Zbigiew. „Poezja jak otwarta rana” (czytając Różewicza). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1993.
• Niziołek, Grzegorz. Ciało i słowo: Szkice o teatrze Tadeusza Różewicza. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2004.
• Nycz, Ryszard. Literatura jako trop rzeczywistości: Poetyka epifanii w nowoczesnej literaturze polskiej. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, 2001.
• Różewicz, Tadeusz, i Kazimierz Braun. Języki teatru. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1989.
• Sarrazac, Jean-Pierre, red. Słownik dramatu nowoczesnego i najnowszego. Tłumaczenie Mateusz Borowski i Małgorzata Sugiera. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2007.

Identifiers

DOI

10.36744/pt.1208

Biblioteka Nauki

32083668