Brud, czyli o regule geografii Interdyscyplinarnej Placówki Twórczo-Badawczej „Pracownia”

• Authors: Maja Dobiasz-Krysiak

Title variants

EN

Dirt, or the Rule of Geography of the Interdisciplinary Creative Research Center “Pracownia”

Abstracts

EN

This article is devoted to the analysis of the performative activities of the Interdisciplinary Creative Research Center “Pracownia,” which was active in Olsztyn and the region of Warmia at the turn of the 1970s and 1980s. It presents the results of ethnographic and archival research on the traditions of Polish cultural animation understood as research in action and research through art. The organizing category of the text is dirt, understood metaphorically as a continuum of “cleansing” and “making dirty,” characteristic of this group. Starting creative work often required “clearing” the area, but not to get rid of dirt, but to “take it straight into your hands,” get to know it and work with it. Dirt connected the members of “Pracownia” with the soil and land and enabled them to act in accordance with the activist “rule of geography”: rooting and deritualizing. It was the domain of work, it connected them with local people and also allowed them to know themselves better-in hardship, in discomfort, in relationships. Dirt knocked them out of mental habits ruts and, increased the critical view of reality-political, social, geographical, focused on concerning the problem of housing. It enhanced bottom-up creativity, enabled the creation of households/clusters that were important and inspired the exchange of ideas. Finally, it is also a subversive action, a shelter, a hiding place- when dirt was used as camouflage and came into played with the environment, allowing the “march through institutions” to create democratic social and cultural organizations.

PL

Artykuł poświęcony jest analizie działań performatywnych Interdyscyplinarnej Placówki Twórczo-Badawczej „Pracownia”, która działała w Olsztynie i na Warmii na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku. Jest on wynikiem badań etnograficznych i kwerend archiwalnych dotyczących źródeł polskiej animacji kultury rozumianej jako badania w działaniu i badania przez sztukę. Kategorią organizującą wywód jest brud rozumiany metaforycznie jako continuum „oczyszczania” i „zabrudzania” charakterystyczne dla „Pracowni”. Rozpoczęcie pracy twórczej wymagało często „oczyszczenia” terenu, ale nie po to, by pozbyć się brudu, lecz by „brać go prosto w ręce”, poznać go i z nim pracować. Brud łączył członków „Pracowni” z ziemią i umożliwiał działanie zgodne z aktywistyczną „regułą geografii” – zakorzeniające i derytualizujące. Był domeną pracy, łączył z ludźmi, a także pozwalał lepiej poznać siebie – w trudzie, w niewygodzie, w relacjach. Brud wybijał z mentalnych przyzwyczajeń, wzmagał krytyczny ogląd rzeczywistości – politycznej, społecznej, geograficznej, mieszkaniowej. Wreszcie – wzmagał oddolną kreatywność, umożliwiał tworzenie miejsc/skupisk ważnych i inspirujących do wymiany myśli. To też działanie subwersywne, schronienie, kryjówka – kiedy brud używany był jako kamuflaż i wchodził w relacje z otoczeniem, pozwalając na „marsz przez instytucje” tworząc demokratyczne organizacje społeczno-kulturowe.

Keywords

PL

brud; animacja; subwersja; reguła geografii; zakorzenianie; derytualizacja; „Pracownia”

EN

dirt; culture animation; subversion; rule of geography; rooting; deritualization; "Pracownia"

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Pamiętnik Teatralny
• Year: 2024
• Volume: 73
• Issue: 2
• Pages: 163-188

Dates

published

2024

Contributors

author

Maja Dobiasz-Krysiak

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

• https://orcid.org/0000000295346463

References

• Bachtin, Michaił. Twórczość Franciszka Rabelais’go a kultura ludowa Średniowiecza i Renesansu. Tłumaczenie Anna Goreń i Andrzej Goreń. Redakcja Stanisław Balbus. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1975.
• Baltyn, Hanna. „1. Maja jako widowisko”. Polska Sztuka Ludowa, no. 1/2 (1988): 55–60.
• Banasiak, Jakub. Proteuszowe czasy: Rozpad państwowego systemu sztuki 1982–1993. Warszawa: Bęc Zmiana, 2021.
• Brakoniecki, Kazimierz. Atlantyda Północy. Olsztyn: Galeria Sztuki Współczesnej BWA, 1993.
• de Certeau, Michel. Wynaleźć codzienność: Sztuki działania. Tłumaczenie Katarzyna Thiel-Jańczuk. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008.
• Debord, Guy, and Gil J. Wolman. „A User’s Guide to Détournement”. Translated by Ken Knabb. Les Lèvres Nues, no. 8 (1956). https://www.cddc.vt.edu/sionline/presitu/usersguide.html.
• Douglas, Mary. Czystość i zmaza. Tłumaczenie Marta Bucholc. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2007.
• „Interdyscyplinarna Placówka Twórczo-Badawcza «Pracownia»”. W: Sztuka otwarta: Parateatr II; Działania integracyjne, redakcja Ewa Dawidejt-Jastrzębska, 62–72. Wrocław: Ośrodek Teatru Otwartego „Kalambur”, 1980.
• Fatyga, Barbara, et al. Kultura pod pochmurnym niebem: Dynamiczna diagnoza stanu kultury województwa warmińsko-mazurskiego. Warszawa: Zakład Metod Badania Kultury ISNS UW, 2012.
• Gedroyć, Krzysztof. Listy z dolnego miasta. Białystok: Fundacja Sąsiedzi, 2003.
• Godlewski, Grzegorz. „Animacja i antropologia”. W: Animacja kultury: Doświadczenie i przyszłość, redakcja Grzegorz Godlewski et al., 56–70. Warszawa: Instytut Kultury Polskiej UW, 2002. https://ikp.uw.edu.pl/publikacje/animacja-kultury--doswiadczenie-i-przyszlosc/.
• Ingold, Tim. Splatać otwarty świat: Architektura, antropologia, design. Tłumaczenie Ewa Klekot. Kraków: Instytut Architektury, 2018.
• Jawłowska, Aldona. Więcej niż teatr. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1998.
• Kantor, Tadeusz. „Rozwój moich idei scenicznych: Określenia”. W: Metamorfozy: Teksty o latach 1938–1974, redakcja Krzysztof Pleśniarowicz, 238–241. Kraków: Cricoteka, 2000.
• Kimmerer, Robin Wall. Pieśń ziemi: Rdzenna mądrość, wiedza naukowa i lekcje płynące z natury. Tłumaczenie Monika Bukowska. Kraków: Znak Litera Nova, 2020.
• Mendel, Maria. Pedagogika miejsca wspólnego: Miasto i szkoła. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra, 2017.
• Matynia, Elżbieta. „Życie teatrem”. Dialog 25, nr 9 (1980): 106–112.
• Modrzejewska, Irena. „Oddział w Bęsi”. W: „Pojezierze”: Czasy i ludzie, redakcja Jerzy Sikorski, 113–120. Olsztyn: Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne „Pojezierze”, 2006.
• Nycz, Ryszard. Kultura jako czasownik. Sondowanie nowej humanistyki. Warszawa: Instytut Badań Literackich, 2017.
• Pessel, Włodzimierz Karol. Antropologia nieczystości: Studia z kultury sanitarnej Warszawy XIX i XX wieku. Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2010.
• Sobaszek, Wacław. Spiski życiowe: Dziennik węgajcki 1982–2020. Węgajty: Stowarzyszenie Węgajty, 2020.
• Szady, Beata. Wieczny początek: Warmia i Mazury. Wołowiec: Czarne, 2020.
• Tuan, Yi-Fu. Przestrzeń i miejsce. Tłumaczenie Agnieszka Morawińska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1987.
• Turner, Victor. Proces rytualny: Struktura i antystruktura. Tłumaczenie Ewa Dżurak. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2010.

Identifiers

DOI

10.36744/pt.1422

Biblioteka Nauki

34112047