„Takie samo miejsce” dla „orłów i komarów Parnasu”, czyli jaki dramat (i jaki teatr dla tego dramatu) zaprojektowali nasi oświeceni

• Authors: Dobrochna Ratajczakowa

Title variants

EN

“The Same Place” for “Eagles and Mosquitos of the Parnassus,” or What Drama (and What Theater for That Drama) Our Enlighteners Envisioned

Abstracts

EN

The intent of the article has been to demonstrate how goals set by Polish Enlighteners for the theater and the assumptions they shared, coupled with the circumstances and conditions of theater entrepreneurship at the time, led willy-nilly to the formation of a popular theater and the development of analogical popular drama. For it would be a gross misunderstanding to treat this theater and drama as a highly artistic enterprise, even though the resultant institution was flexible enough to be able to put on other kinds of shows as well. Nonetheless, such attributes as the theater’s educative and utilitarian qualities, i.e. that it was politically engaged, responsive to the current realities of life, programmatic, entertainment-oriented, and willing to perform for a broad spectrum of audiences, are indeed marks of its popular character. A pragmatic approach to the stage was reinforced by the royal subsidies as well. In this situation, a new profession of the repertory supplier emerged, represented not only by Jan Baudouin or Franciszek Zabłocki, but also by numerous other authors who tried their hand at playwriting, even though they had not been involved in writing literature before. And since the theater audiences were quickly gaining autonomy and soon started making their own demands, it became clear that the neoclassical aesthetic was bound to give way to non-classical tendencies. What emerged was a generally popular form of theater enterprise that became a major influence on the ensuing development and evolution of the 19th-century stage.

PL

Artykuł pokazuje, w jaki sposób cele stawiane teatrowi przez polskich oświeconych i podzielane przez nich założenia, w połączeniu z okolicznościami i warunkami ówczesnej przedsiębiorczości teatralnej, doprowadziły do powstania i rozwoju teatru i dramatu popularnego. Nieporozumieniem byłoby traktowanie tego teatru i dramatu jako przedsięwzięcia artystycznego, mimo że powstała w ten sposób instytucja była na tyle elastyczna, że mogła wystawiać również inne rodzaje przedstawień. Wyznacznikami jego charakteru są jednak przede wszystkim jego walory edukacyjne i utylitarne, czyli polityczne zaangażowanie, programowa umiejętność reagowania na bieżące realia życia, nastawienie na rozrywkę, otwartość na szerokie spektrum odbiorców. Pragmatyczne podejście do sceny wzmacniały także dotacje królewskie. W tej sytuacji wyłonił się nowy zawód dostawcy repertuaru, reprezentowany nie tylko przez Jana Baudouina czy Franciszka Zabłockiego, ale także przez wielu innych autorów, którzy próbowali swoich sił w dramatopisarstwie, choć wcześniej nie zajmowali się literaturą. A ponieważ publiczność teatralna szybko zyskiwała autonomię i wkrótce zaczęła stawiać własne wymagania, stało się jasne, że estetyka neoklasyczna musi ustąpić miejsca tendencjom nieklasycznym.

Keywords

PL

historia teatru; dramat oświeceniowy; teatr polski 1765-1800

EN

theater history; Enlightment drama; Polish theater 1765-1800

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Pamiętnik Teatralny
• Year: 2017
• Volume: 66
• Issue: 3
• Pages: 5-15

Dates

published

2017

Contributors

author

Dobrochna Ratajczakowa

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

• https://orcid.org/0000000280734869

References

• Abercrombie, Nicholad, Scott. Lash, i Brian Longhurst, „Przedstawienie popularne: przerabianie realizmu”. W: Odkrywanie modernizmu: Przekłady i komentarze, redakcja Ryszard Nycz. Kraków: Universitas, 1998.
• Borowski, Mateusz. „Dramat XVIII i XIX wieku a performatywne modele zaangażowania”. W: Polska dramatyczna: Dramat i dramatyzacje w XVIII i XIX wieku, redakcja Małgorzata Sugiera. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2014.
• Burski, Jacek, i Borys Martela. „Obrona kultury popularnej: Berman na Times Square”.W: Rekonfiguracje modernizmu: Nowoczesność i kultura popularna, redakcja Tomasz Majewski. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, 2009.
• Cieński, Marcin. Formacja oświeceniowa w literaturze Polski i Niemiec. Wrocław: Wiedza o kulturze, 1992.
• Heisenberg, Werner. Część i całość: Rozmowa o fizyce atomu. Tłumaczenie Kazimierz Napiórkowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1987.
• Heisenberg, Werner. Ponad granicami. Tłumaczenie Krzysztof Wolicki. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979.
• Klimowicz, Mieczysław. Początki teatru stanisławowskiego (1765–1773). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1965.
• Kostkiewiczowa, Teresa. „Franciszek Zabłocki: Fircyk w zalotach”. W: Dramat polski: Interpretacje, Część I: od wieku XVI do Młodej Polski, redakcja Jan Ciechowicz i Zbigniew Majchrowski. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2001.
• Kott, Jan, red. Teatr Narodowy (1765–1794). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1967.
• Matt, Peter von. Intryga: Teoria i praktyka podstępu w literaturze. Tłumaczenie Izabela Sellmer i Arkadiusz Żychliński. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2009.
• Morawski, Piotr. „Średniowiecze: Re-wizje. Teatr misteryjny w zwierciadle kultury popularnej”. W: Niebezpieczne związki: Dramat, teatr i kultura popularna, redakcja Ewa Partyga i Piotr Morawski. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2010.
• Morawski, Piotr. Oświecenie: Przedstawienia. Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, 2017.
• Worthen, William. B. Dramat między literaturą a przedstawieniem. Tłumaczenie Mateusz Borowski i Małgorzata Sugiera. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2013.

Identifiers

DOI

10.36744/pt.2025

Biblioteka Nauki

29520636