Polskojęzyczne globusy doby nowopolskiej i ich krajowi wydawcy

• Authors: Małgorzata Taborska

Title variants

EN

Polish-language globes of the New Poland era and their domestic publishers

Abstracts

EN

Polish-language globes are didactic aids, but also valuable cartographic monuments and documents of the Polish language. They have been manufactured since the mid-19th century, initially in Bavaria’s Nuremberg and in Prague in the Czech Republic, and since the 1920s in our country. The production of globes is multi-stage and can be financed partially or entirely by sponsors and patrons. In addition to the products of the company C. Abel-Klinger Kunsthandlung, the first copies were financed by patriot booksellers: Jabłoński, Milikowski, Idzik and Hoesick. After the First World War, copies were financed by publishing companies: Zakłady Główczewskiego, Pomoc Szkolna, Nasz Sklep–Urania, Wydawnictwo Polskie, publishing companies from Katowice, and the mysterious Deutsher Verlag publishing house based in Warsaw and Poznań. Changes in printing technology significantly reduced their price, demand for them by schools and children and young people popularised them as teaching aids. Companies financing and popularising these Polish-language publications played an important role in the publishing of globes. To a large extent, these were companies associated with the production and distribution of teaching materials. In general, all companies discussed can be gathered in three groups: booksellers financing or co-financing the publication of Polish-language globes; publishers responsible for financing and publishing globes; publishers responsible for making maps.

Keywords

PL

księgarze polscy; pomoce dydaktyczne; kartografia globusowa; wydawnictwa polskie

EN

Polish booksellers; teaching aids; globe cartography; Polish publishing houses

• Publisher: Uniwersytet Jagielloński
• Journal: Opuscula Musealia
• Year: 2021
• Volume: 28
• Pages: 91-135

Dates

published

2021

Contributors

author

Małgorzata Taborska

• Uniwersytet Jagielloński

• https://orcid.org/0000000292284340

References

• Banaszkiewicz M., Bolesław Maurycy Wolff i polska książka w Petersburgu, 2019, https://www.polskipetersburg.pl/hasla/wolff-boleslaw-maurycy [dostęp: 3.09.2021].
• Birkenmajer A., Kocowski B., Trzynadlowski J. (red.), Encyklopedia wiedzy o książce, Wrocław [etc.] 1971.
• Dekker E., Uncommonly handsome globes [w:] E. Dekker, Globes at Greenwich: A catalogue of the globes and armillary spheres in the National Maritime Museum, Oxford 1999, s. 87–139.
• Dietzel T., Hügel H.-O., Deutsche literarische Zeitschrifften 1880–1945. Ein Repertorium, Paris 1988.
• Estreicher K. [starszy], Bibliografia polska XIX wieku, t. 1–7, Kraków 1870–1882.
• Gdula P., Drukarstwo lubelskie. „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska” 1957, seria F, vol. 8 (2), s. 39–112.
• Gondek E., Zawód drukarza i technologia druku w bibliologii i poza jej zakresem [w:] Teoretyczne zagadnienia bibliologii i informatologii. Studia i szkice, red. idem, Katowice 2015, s. 53–74.
• Gottlieb W., Nasz stosunek do wydawców przygodnych, „Przegląd Księgarski” 1929, nr 12.
• Grzepski S., Geometria, To jest Miernicka Nauka, po Polsku krótko napisana z Græckich y z Lacińskich Ksiąg […], Kraków 1566.
• Hassel G., Vollständige und neueste Erdbeschreibung der Preußischen Monarchie, Weimar 1819.
• Instytut Kartograficzny im. E. Romera, Plan Miasta Lwowa, Lwów 1927, https://polona.pl/item/plan-miasta-lwowa,MjYxNTE3Nzk/0/#index [dostęp: 12.05.2022].
• Jabłoński K., Sammlung polnischer und Polen angehender Munzen, Medaillen, etc., Lwów 1847.
• Jabłoński K., Trzeci katalog tanich polskich książek znajdujących się w księgarni Kajetana Jabłońskiego we Lwowie na placu „Ferdynanda”, Lwów [ok.] 1855.
• Jackowski A., Dzieje geografii polskiej do 1945 roku [w:] Rozwój myśli geograficznej w Polsce. Katalog wystawy towarzyszącej Konferencji Regionalnej Międzynarodowej Unii Geograficznej, Collegium Maius, Kraków 18–22 sierpnia 2014, red. idem, M. Taborska, Kraków 2014, s. 15–146.
• Jarowiecki J. (red.), Kraków – Lwów. Książki, czasopisma, biblioteki XIX i XX wieku, t. 4, Kraków 1999.
• Kasperek K., Nieznany globus Eugeniusza Romera, „Studia i Materiały Lubelskie” 2013, t. 17, s. 243–247.
• Katowice 1865–1945. Zarys rozwoju miasta, red. J. Szaflarski, Katowice 1978.
• Kawecka-Gryczowa A., Haller Jan [w:] Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku, t. 1: Małopolska, cz. 1: Wiek XV–XVI, red. eadem, Wrocław 1983, s. 45–62.
• Kaźmierczak A., Stan badań nad historią produkcji książki polskiej w Wielkopolsce w okresie zaborów, „Zeszyty Naukowe UAM. Biblioteka” 1968, nr 7 (66), s. 35–49.
• Kempa A., Jan Milikowski [w:] Encyklopedia wiedzy o książce, red. A. Birkenmajer, B. Kocowski, J. Trzynadlowski, Warszawa 1971, s. 1542.
• Kitrasiewicz P., Wydawnictwo Polskie Rudolfa Wegnera. Wydawcy międzywojennej Polski, „Książki. Magazyn Literacki” 2019, nr 10, s. 24–27.
• Kocowski B., Zarys dziejów drukarstwa na Dolnym Śląsku, Wrocław 1948.
• Konarski S., Ordynacje wizytacji apostolskiej dla polskiej prowincji szkół pobożnych (1753–1754) [w:] idem, Pisma pedagogiczne, przeł. [z łac.] W. Germain et al., red. B. Suchodolski, wstęp i objaśn. Ł. Kurdybacha, seria „Biblioteka Klasyków Pedagogiki. Pisarze Polscy”, Wrocław [etc.] 1959.
• Konopka M., Lwowski rynek wydawniczy w pierwszych latach autonomii galicyjskiej (1861–1870), https://rep.up.krakow.pl/xmlui/bitstream/handle/11716/2885/01_lwowski_rynek_wydawniczy_m_konopka.pdf?sequence=1 [dostęp: 22.04.2022].
• Konopka M., Tanie wydania literatury pięknej w Galicji i Wolnym Mieście Krakowie w latach 1822–1863, seria: „Prace Monograficzne WSP w Krakowie”, Kraków 1987.
• Konopska B., Eugeniusz Romer jako wydawca (do wybuchu II wojny światowej) [w:] Eugeniusz Romer – geograf i kartograf trzech epok, red. J. Ostrowski, J. Pasławski, L. Szaniawska, materiały sesji naukowej, 16 kwietnia 2004 rok, Warszawa 2004, s. 64–76.
• Korabiewicz W., Pokusy, Warszawa 1986.
• „Kosmos”. Skład Pomocy Naukowych, Katowice [ok. 1930].
• Kost B., Jan Milikowski. Rewolucyjny księgarz lwowski, „Kurier Galicyjski” 2011, nr 5 (129), https://kuriergalicyjski.com/jan-milikowski-rewolucyjny-ksigarz-lwowski/ [dostęp: 22.04.2022].
• Kozica K., Nowy Globus Manga – nieznany polski globus z początku XX wieku, „Polish Cartographical Review” 2017 (suplement w jęz. polskim), nr 49 (1), s. 104–106.
• Kozica K., Polskojęzyczne globusy z XIX–XXI wieku produkcji zagranicznej i krajowej [w:] 100 globusów na 100-lecie Polskiego Towarzystwa Geograficznego. Polskie globusy z XIX–XXI wieku. Kartografowie, wydawcy, producenci, red. G. Połuszejko, idem, Lublin–Warszawa 2018, s. 37–48.
• Kraśko N., Instytucje wydawnicze w II Rzeczypospolitej, Warszawa 2001.
• Krogt P. van der, Globi Neerlandici: The production of globes in the Low Countries, Utrecht 1993.
• Królikowski K., Kijów Stelli Fronczak, „Forum Bibliotek Medycznych” 2014, nr 7/2 (14), s. 465–486.
• Kukulski Z., Pierwiastkowe przepisy pedagogiczne Komisji Edukacji Narodowej z lat 1773–1776. Wydał i wstępem opatrzył dr. Zygmunt Kukulski, Lublin 1923.
• Lewicki J., Geografia za czasów Komisyi Edukacyi Narodowej, pierwszego w Europie Ministeryum Oswiaty, Lwów–Warszawa 1910.
• Mapa bitew i potyczek 1863–1864 w Królestwie Kongresowem z datami starć. Ułożył Stanisław Zieliński, Zakład Litograficzny A. Przyszlak, [Lwów] [1900]. Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa, sygn. M III 272, https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/results?q=sygn.+M+III+272+&action=SimpleSearchAction&type=-6&p=0 [dostęp: 19.08.2021].
• Massalski I. et al.,. Przepis Kommissyi Edukacyi Narodowey na Szkoły Wojewódzkie, [s.l.] [ok. 1775].
• Michałowska T., Literatura polskiego średniowiecza, Warszawa 2011.
• Milanesi M., Coronelli’s large celestial printes globes: A complicated history, „Der Globusfreund” 1999, nr 47 (48), s. 143–169.
• Mlekicka M., Wydawcy książek w Warszawie w okresie zaborów, Warszawa 1987.
• [Muszkowski J.], 50-lecie firmy Litografia Artystyczna W. Główczewski – Warszawa: 27 XI 1877–1927, Warszawa 1927.
• Myschor C., Wyżsi urzędnicy pruskiej administracji prowincjonalnej w Poznańskiem (1871–1918), praca doktorska wykonana w Zakładzie Historii Polski XIX i XX wieku, Wydział Historyczny UAM w Poznaniu, 2012, https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/6058/1/praca.pdf [dostęp: 5.08.2021].
• Nałęcz-Gostomski W., Dzieje i rozwój Wielkich Katowic jako ośrodka górnośląskiego przemysłu i stolicy autonomicznego woj. śląskiego, Katowice 1926.
• Nasz Sklep – URANIA (firma). Katalog ogólny 1929. Urządzenia Szkolne i Pomoce Naukowe, Warszawa 1929.
• Novotná E., Jan Felkl & syn: továrna na glóby. Praga 2017.
• Orzeczenie Ministra Przemysłu Lekkiego Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej z dnia 5 sierpnia 1949 r. wydane w porozumieniu z Przewodniczącym Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego o przejęciu przedsiębiorstw na własność Państwa (M.P.1949.A-59.804).
• Osterloff W., Rady i wskazówki pedagogów polskich i obcych dla nauczycieli szkół powszechnych, Łódź 1920.
• Ożarzewski C., Zarys dziejów książki i księgarstwa, Poznań 1963.
• Pawlak W., Eugeniusz Romer jako geograf i kartograf [w:] Eugeniusz Romer geograf i kartograf trzech epok, red. J. Ostrowski, J. Pasławski, L. Szaniawska, materiały sesji naukowej, Warszawa 2004.
• Pestalozzi [firma], Katalog Pracownia Fizyczna, Warszawa 1931–1932.
• Piasecka J., Die Polnischen Erdgloben des 19. und 20. Jahrhunderts, „Der Globusfreund”1978, nr 25–27, s. 273–275.
• Piasecka J., Polskie globusy Ziemi XIX i XX wieku, Lublin 2004.
• Piasecka J., Polskie globusy Ziemi XIX i XX wieku, „Polski Przegląd Kartograficzny” 1979, nr 11 (2), s. 60–73.
• Pieczątkowski F., Ferdynand Hoesick [w:] Polski Słownik Biograficzny, nr 10, z. 7, red. K. Lepszy, Wrocław 1960–1961, s. 560.
• Pirożyński J., Straube Kasper [w:] Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku, t. 1: Małopolska, cz. 1: Wiek XV–XVI, red. A. Kawecka-Gryczowa, Wrocław 1983, s. 217–225.
• Połuszejko G., Kozica K., Katalog 100 polskich globusów w zbiorach muzealnych, bibliotecznych i prywatnych [w:] 100 globusów na 100-lecie Polskiego Towarzystwa Geograficznego. Polskie globusy z XIX–XXI wieku. Kartografowie, wydawcy, producenci, red. eidem, Lublin–Warszawa 2018, s. 65–233.
• Przegląd Wydawnictw „Książnicy Polskiej” Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych Stowarzyszenia Zarejestrowanego z Ograniczoną Poręką Atlasu Akc. S-ki Kartograficznej i Wydawniczej, „Miesięcznik Poświęcony Krytyce i Bibliografii Wydawnictw Własnych” 1923, nr 4 (1–2).
• Przegląd Wydawnictw „Książnicy Polskiej” Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych Stowarzyszenia Zarejestrowanego z Ograniczoną Poręką Atlasu Akc. S-ki Kartograficznej i Wydawniczej, „Miesięcznik Poświęcony Krytyce i Bibliografii Wydawnictw Własnych. Kwartalnik Wydawnictw Własnych” 1931, nr 12 (2).
• Przepisy od Komisji Edukacji Narodowej Pensjomistrzom i Mistrzyniom dane [w:] Z. Kukulski, Pierwiastkowe przepisy pedagogiczne Komisji Edukacji Narodowej z lat 1773–1776, Lublin 1923, s. 57–73.
• Radik W., Leon Idzikowski, „Kurier Galicyjski” 2012, nr 12 (160), https://kuriergalicyjski.com/historia/upamietnienia/862-leon-idzikowski-polak-kijowianin-przedsibiorca-ksigarz-i-wydawca-cz-i [dostęp: 5.08.2021].
• Rausz M., „Cuda Polski” Rudolfa Wegnera. Historia edycji, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia” 2006, nr 4, s. 156–166.
• Ruta A., Działalność krakowskich oficyn wydawniczych na rzecz szkoły i edukacji w dwudziestoleciu międzywojennym [w:] Działalność instytucji wydawniczych na rzecz oświaty i edukacji w XX i pierwszych latach XXI wieku, red. I. Michalska, G. Michalski, Łódź2014., s. 13–28.
• Rybotycka I., Wspomnienie o Rudolfie Wegnerze, zasłużonym polskim wydawcy, „Przegląd Wielkopolski” 1989, nr 3 (9), s. 22–25.
• Sieradzka D., Z dziejów drukarstwa w Katowicach w okresie międzywojennym. Zarys problematyki [w:] Z dziejów książki i prasy na Śląsku w XIX i XX wieku. Wybrane zagadnienia, red. K. Heska-Kwaśniewicz, Katowice 1999, s. 85–97.
• Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 1–15, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa 1880–1914.
• Sobczyński E.., Wojenne losy WIG-u, „Polska Zbrojna”, 13.04.2021, numer okazyjny.
• Spallek W., Polskie szkolne atlasy geograficzne 1771–2012, Wrocław 2018, https://www.geogr.uni.wroc.pl/data/files/publikacje-rozprawy-naukowe-igrr/lib-rozprawy_42.pdf [dostęp: 22.04.2022].
• Stopka K., Jagiellońska fundacja Uniwersytetu Krakowskiego, „Rocznik Krakowski” 2003, nr 69, s. 35–46.
• Szaniawska L., Próba porównania zawartości map drzeworytniczych i miedziorytowych publikowanych w Europie do początku XIX wieku, „Polski Przegląd Kartograficzny” 2014, 46 (3), s. 283–306.
• Szweykowska H., Książka drukowana XV–XVIII wieku. Zarys historyczny, Wrocław–Warszawa 1975.
• Taborska M., Globes and teaching aids manufactured by Jan Felkl Company for the Polish market, „Acta Baltica Historiae et Philosophiae Scientiarum”2016, nr 4 (1), s. 97–113.
• Taborska M., Globus Felkla z zasobów oo. Dominikanów w Krakowie [w:] Sztuka w kręgu klasztoru Dominikanów w Krakowie – materiały pokonferencyjne [w druku].
• Taborska M., Terminologia najwcześniejszych polskojęzycznych map globusowych [w:] Geografia na przestrzeni wieków. Tradycja i współczesność, red. E. Bilska-Wodecka, I. Sołjan, Kraków 2015, s. 213–224.
• Willers J., Życie i twórczość Marcina Behaima [w:] idem, Historia globusa Behaima, cz. 1: Globus Behaima – dzieje i znaczenie, przeł. G. Leszczyński, E. Schnayder, Kraków 1993.
• Wujek J., Biblija to jest Księgi Starego i Nowego Testamentu, Lwów 1840.
• Zichová J., Josef Erben a jeho přínos pro pražskou statistiku v 19. století, „Pokroky matematiky, fyziky a astronomie” 2009, nr 54 (1), s. 57–71.
• http://deerbe.com/imgs/a/e/l/t/e/alter_mang__s_erd_globus_1900_stuttgart_kompass_im_fu_33cm_ durchm___104cm_umfang_4_lgw.jpg [dostęp: 2.08.2021].
• https://globesinternational.com/product/prof-dr-a-krause-nieuwe-globe-voor-den-leerling-doorsnede-12-cm-schaal-1106000000-uitgave-paul-rath-g-m-b-h-leermiddelenfabriek-leipzig/ [dostęp: 28.08.2021].
• https://lychakivcemetery.org/karty-nagrobkow/nagrobek-bartlomiej-jablonski-2/ [dostęp: 30.08.2021].
• https://mhk.katowice.pl/images/artykuly/inne/do-pobrania/made_in_katowice.pdf [dostęp: 15.09.2021].
• https://www.antik.it/Antique-globes-world-maps/3045-Globe-Krause/ [dostęp: 28.08.2021].
• https://www.cartahistorica.com/our-catalogue/atlases-amp-globes/nieuwe-handels-en-verkeersglobe/ [dostęp: 6.09.2021].
• https://www.dorotheum.com/en/a/69531/ [dostęp: 5.08.2021].
• https://www.omniterrum.com/product-category/sold/sold-wwi-wwii/cv-141 [dostęp: 15.08.2021].
• https://www.raethgloben.de/ [dostęp: 14.09.2021].
• https://www.vanleestantiques.com/product/mangs-neuer-erd-globus-on-stand-1910/ [dostęp: 5.09.2021].
• www-perthes-de [dostęp: 14.09.2021].

Identifiers

DOI

10.4467/20843852.OM.21.005.15506

Biblioteka Nauki

2170093