Rywale, czyli opera mieszczańska w Krakowie. Historia, kontekst kulturowy, znaczenie

• Authors: Michał Jagosz

Title variants

EN

Rivals [Rywale], or the Burgeois Opera in Kraków: History, Cultural Context, Meaning

Abstracts

EN

During the period of stagnation in Kraków’s theatre culture in the 2nd half of the 18th century, an opera entitled Rivals, or the Tattoo in Kraków [Rywale czyli czapstrzyk w Krakowie] was created by Kacper Meciszewski (libretto) and Zagórski (music; not preserved to this day), unknown by first name. Although mentioned several times in the theatre studies literature, it has not been by far a subject of separate musicological research. This opera is an example of a work that can be described as a 'burgeois opera', i.e. a model of magnate operas, regarding to both theme and structure of the libretto, as well as to musical arrangement, transferred to the middle class standards and entrepreneurial capabilities of that time. Seemingly non-original, secondary and, due to its provincial character, relevant only to the 18th century residents of the former capital city, it seems to have a slightly deeper meaning. In order to understand the significance of Rivals in its full, this article will present the history of the comedy’s creation and staging, an analysis of the libretto and a hypothetical form of musical setting in the context and in comparison with analogous operas of that period. For a better understanding of the title tattoo meaning, the history of its creation and reception as well as the condition of Kraków regiment band will be outlined.

Keywords

EN

opera; tattoo; 18th-century Kraków; bourgeois culture; regiment band

• Publisher: Uniwersytet Jagielloński. Koło Naukowe Studentów Muzykologii UJ
• Journal: Kwartalnik Młodych Muzykologów UJ
• Year: 2022
• Issue: 1(52)
• Pages: 55-77

Dates

published

2022

Contributors

author

Michał Jagosz

• Uniwersytet Warszawski

• https://orcid.org/0000000287602594

References

• Amszejewicz M., Dykcjonarz zawierający: wyrazy i wyrażenia z obcych języków polskiemu przyswojone, a mianowicie: w umiejętnościach, sztukach, tudzież w stylu prawniczym, administracyjnym, gazeciarskim, naukowo-filozoficznym, literackim i w potocznéj mowie używane; do użytku powszechnego ułożony staraniem i pracą Michała Amszejewicza, Drukarnia Alexandra Gins, Warszawa 1859.
• [b.a.], Heca albo Polowanie na zająca : anonimowa krotochwila myśliwska w jednym akcie, opr. J. Gołos, Akademia FLOW, Warszawa 2012.
• [b.a.], Pamiętnik o księciu Karolu Radziwille: pisany podług archiwum nieświezkiego: rękopis udzielony do druku ze zbiorów Wiktora hr. Baworowskiego, Nakładem Karola Wilda, Lviv 1864.
• Beethoven L., Ludwig van Beethovens Werke, seria 25: suplement, nr 288, Breitkopf & Härtel, Leipzig [1865].
• Bieńkowska I., Muzyka na dworze księcia Hieronima Floriana Radziwiłła, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego,Warszawa 2015.
• Bieńkowska I., Przedstawienia teatralno-muzyczne na dworach magnaterii litewskiej w połowie XVIII wieku, „Barok. Historia-Literatura-Sztuka” 2009, nr 2.
• Bystroń J.S., Przysłowia polskie, Nakładem Polskiej Akademji Umiejętności, Kraków 1933.
• Chybiński A., Przyczynki do historji krakowskiej kultury muzycznej w XVII i XVIII wieku, „Wiadomości Muzyczne” 1925, nr 7.
• Chybiński A, Słownik muzyków dawnej Polski do roku 1800, Warszawski Związek Muzyków, Kraków 1949.
• Encyklopedja powszechna, t. 4, Nakład, druk i Własność S. Orgelbranda Księgarza i Typografa, Warszawa 1860.
• Gloger Z., Encyklopedja staropolska ilustrowana, t. 1, Druk P. Laskauera i W. Babickiego, Warszawa 1900.
• Górski, K., Historya piechoty polskiej, Księgarnia Spółki Wydawniczej Polskiej, Kraków 1893.
• Grzymała J., Listy z Krakowa do generała Józefa Wodzickiego 1783–1792, opr. C. Srzednicki, Księgarnia Akademicka, Kraków 2017.
• Habela, J. Słowniczek muzyczny, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 2013.
• Jabłoński Z., Dzieje teatru w Krakowie w latach 1781–1830, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1980.
• Kitowicz J., Opis obyczajów i zwyczajów za panowania Augusta III, wstęp: M. Janik, Krakowska Spółka Wydawnicza, Kraków 1925.
• Kolberg O., Dzieła wszystkie, red. J. Krzyżanowski i in., t. 23, Kaliskie, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Ludowa Spółka Wydawnicza, Kraków–Warszawa 1964.
• Linde S.B., Słownik języka polskiego, t. 1 cz. 1, A–F, Drukarnia XX. Pijarów, Warszawa 1807.
• Linde S.B., Słownik języka polskiego, t. 3, R–T, Warszawa 1812.
• Literatura konfederacji barskiej, t. 3, Wiersze, red. J. Maciejewski i in., Wydawnictwo DiG, Warszawa 2008.
• [Meciszewski K.], Rywale czyli czapstrzyk w Krakowie: opera w dwoch aktach, Kraków 1786, Biblioteka Narodowa w Warszawie, sygn. SD XVIII.1.1069 adl.
• Muzyka w czasopismach polskich XVIII wieku: okres stanisławowski (1764–1800): bibliografia i antologia, opr. J. Szwedowska, Polskie Wydawnicwo Muzyczne, Kraków 1984.
• Naruszewicz A., Dyaryusz podrozy Nayiaśnieyszego Stanisława Augusta krola polskiego na Ukrainę i bytnosci w Krakowie aż do powrotu do Warszawy dnia 22 lipca roku 1787, Drukarnia P. Dufour, Warszawa [po 22 VII 1787].
• Nowak-Romanowicz A., Klasycyzm, seria Historia Muzyki Polskiej, red. S. Sutkowski, t. 4, Sutkowski Edition Warsaw, Warszawa 2013.
• [Ogiński M.K.], Filozof Zmieniony: Opera w Muzyce Reprezentowana Na Zamkowym Theatrum Słonimskim Pod Czas Karnawału R. 1771, [b.w.], Vilnus 1771.
• [Ogiński M.K.], Kondycye stanow: opera we dwoch aktach na teatrze słonimskim reprezentowana, Drukarnia P. Dufour, Warszawa 1781.
• Orgelbrand S., S. Orgelbranda Encyklopedja Powszechna z ilustracjami i mapami, t. 3, od Boryszewski do Constable, Wydawnictwo Towarzystwa Akcyjnego Odlewni Czcionek i Drukarni S. Orgelbranda Synów, Warszawa 1898.
• Orgelbrand S., Orgelbranda Encyklopedja Powszechna z ilustracjami i mapami, t. 14, od Sowa do Tzschirner, Wydawnictwo Towarzystwa Akcyjnego Odlewni Czcionek i Drukarni S. Orgelbranda Synów, Warszawa 1903.
• Pamiętniki spiskowców i więźniów galicyjskich 1832–1846, red. K. Lewicki, Wydawnictwo Zakładu Imienia Ossolińskich, Wrocław 1954.
• Pauer E., Sammlung der berühmtesten Deutschen, Französischen und Italienischen MÄRSCHE für das Pianoforte : ausgewaählt, theilweise eingerichtet und durchgesehen von E. PAUER, Breitkopf & Härtel, Leipzig [1877].
• Prosnak J., Opera polska w teatrach magnackich XVIII wieku, „Muzyka” 1765, nr 1.
• [Radziwiłł M.], Operetka pod tytułem Agatka we trzech aktach, [przed 1784], Biblioteka Narodowa w Warszawie, sygn. Rps 6990 II.
• Raszewski Z., Staroświecczyzna i postęp czasu. O teatrze polskim 1765–1865, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1963.
• Raszewski Z., Teatr Narodowy w latach 1779–1789, „Pamiętnik Teatralny” 1966, nr 1–4.
• Ritter R., Czy istnieje wzór dla libretta opery narodowej? Kilka rozważań na przykładzie opery polskiej, w: Operowy Kontrapunkt. Libretto w Europie Środkowej i Wschodniej, red. K. Lisicka i B. Judkowiak, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 2014.
• Sowiński A., Słownik muzyków polskich dawnych i nowoczesnych, kompozytorów, wirtuozów, śpiewaków, instrumencistów, lutnistów, organmistrzów, poetów lirycznych i miłośników sztuki muzycznej, zawierający krótki rys historyi muzyki w Polsce, opisanie obrazów cudownych i dawnych instrumentów z muzyką i portretem autora, Nakładem Autora; Skład Główny w Księgarni Luxemburgskiej w Księgarni Braci Garnier; w Księgarni A. Leclerc, Paris 1874.
• Subel J., Holland, Johann David, w: MGG Online, https://www.mgg-online.com/mgg/stable/26790 [dostęp: 20.03.2022].
• Toczyski M., Pamiętniki Michała Toczyskiego obejmujące wspomnienia od roku 1803 do roku 1867, Nakładem Autora; w drukarni W. Korneckiego, Kraków 1873.
• Tylka I., Instrumentaliści i wokaliści kapeli jezuickiej kościoła ss. Piotra i Pawła w Krakowie, „Liturgia Sacra. Liturgia – Musica – Ars” 2014, nr 2.
• Żórawska-Witkowska A., Lud, naród i ojczyzna w pierwszych operach polskich (1778–1794), w: Operowy Kontrapunkt. Libretto w Europie Środkowej i Wschodniej, red. K. Lisicka i B. Judkowiak, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 2014.
• Żórawska-Witkowska A., Muzyka na dworze i w teatrze Stanisława Augusta, Arx Regia Ośrodek Wydawniczy Zamku Królewskiego, Warszawa 1995.
• „Gwiazdka Cieszyńska” 26 (1873), nr 22.
• Oe [Estreicher K.], Rys ogólny piśmiennictwa dramatycznego polskiego od r. 1750 do 1800, „Dziennik Literacki” 17.12.1853, nr 50.
• Suplement do „Gazety Warszawskiej” 7.06.1786, nr 45.
• Suplement do „Gazety Warszawskiej” 27.09.1786, nr 77.

Identifiers

DOI

10.4467/23537094KMMUJ.22.004.15648

Biblioteka Nauki

2188949