Początki działalności wywiadowczej Departamentu I Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w krajach Bloku Wschodniego

• Authors: Witold Bagieński

Title variants

EN

The Beginnings of Intelligence Activity by Department I of the Polish Ministry of Internal Affairs in the Eastern Bloc Countries

Abstracts

EN

Intelligence activity performed in other Eastern Bloc countries is one of the least well-known aspects of the Department I of the Ministry of Internal Affairs (the civilian intelligence service in People’s Republic of Poland). At first, the Department’s activity was limited almost exclusively to counterintelligence protection for Polish diplomatic missions. When the relations with some of the countries in the Soviet orbit cooled off or broke down in the 1960s, Polish intelligence began to gather information on those countries as well. This activity, however, was handled under a different set of rules compared to other countries. Department I was not authorised to recruit informants among local citizens and relied instead on intelligence gathered from so-called “non-informant sources”. The gathering of intelligence would be built up gradually over time, and the dynamics of the process depended on the local situation. At first the focus was primarily on China, Yugoslavia, Romania and Albania, followed by Czechoslovakia. A shift in focus was caused by the Prague Spring, and a decision was made to place a greater emphasis on activities in other “people’s democracies”. As a result, by the fall of 1969 Department I already had in place an infrastructure for intelligence gathering in all of the bloc’s main countries, the USSR excepted. In the early 1970s some of those structures became official outposts representing the Polish Ministry of Internal Affairs to allied security services in other communist countries. Nonetheless, intelligence work continued, though with a limited scope. The system developed in that period persisted in roughly the same form until the system’s collapse in 1989.

PL

Działalność Departamentu I MSW, czyli wywiadu cywilnego PRL, w krajach bloku wschodniego należy do najmniej znanych aspektów jego aktywności. Początkowo ograniczała się ona niemal wyłącznie do kontrwywiadowczej ochrony placówek. W latach sześćdziesiątych, na skutek zdystansowania się lub wręcz konfliktu części państw znajdujących się dotąd w orbicie wpływów Związku Sowieckiego, wywiad PRL przystąpił do zbierania informacji na ich temat. Odbywało się to jednak według innych zasad niż na pozostałych terenach. W myśl przyjętych założeń Departament I MSW nie miał prawa do werbowania w nich współpracowników spośród miejscowych obywateli i do zdobywania wiadomości musiał wykorzystywać tzw. wywiad bezagenturalny. Proces rozwijania działalności tego rodzaju był rozciągnięty w czasie, a jego dynamika zależała od sytuacji w danym państwie. W pierwszej kolejności zainteresowano się Chinami, Jugosławią, Rumunią i Albanią, a następnie Czechosłowacją. Wydarzenia Praskiej Wiosny sprawiły, że nastąpiło istotne przewartościowanie i podjęto decyzję o położeniu większego nacisku na pracę w krajach „demokracji ludowej”. W rezultacie jesienią 1969 r. Departament I MSW dysponował już infrastrukturą umożliwiającą mu zbieranie informacji ze wszystkich głównych państw bloku, z wyjątkiem Związku Sowieckiego. Na początku lat siedemdziesiątych część z nich stała się oficjalnymi przedstawicielstwami MSW PRL przy sojuszniczych organach bezpieczeństwa. Mimo tego kontynuowano ograniczoną pracę wywiadowczą. Ukształtowany w tym okresie system pracy utrzymał się w zasadniczym kształcie aż do upadku systemu w 1989 r.

Keywords

EN

intelligence; civil intelligence; Department I of the Ministry of Internal Affairs; Ministry of Internal Affairs (Poland); Security Service; Albania; Czechoslovakia; Czech Republic; Slovakia; Bulgaria; Hungary; Soviet Union; Yugoslavia; China; Cuba; Mongolia; Vietnam; North Korea; Romania; counterintelligence; espionage; Cold War; security

PL

wywiad; wywiad cywilny; Departament I MSW; MSW; Służba Bezpieczeństwa; Albania; Czechosłowacja; Czechy; Słowacja; Bułgaria; Węgry; Związek Sowiecki; Jugosławia; Chiny; Kuba; Mongolia; Wietnam; Korea Północna; Rumunia; kontrwywiad; szpiegostwo; zimna wojna; bezpieczeństwo

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989
• Year: 2020
• Issue: 18
• Pages: 13-55

Dates

published

2020

Contributors

author

Witold Bagieński

• Instytut Pamięci Narodowej

• https://orcid.org/0000000340006813

References

• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie (AIPN)
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Katowicach (AIPN Ka)
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Krakowie (AIPN Kr)
• Operacja „Podhale”. Służba Bezpieczeństwa wobec wydarzeń w Czechosłowacji 1968–1970, oprac. Ł. Kamiński, G. Majchrzak, Warszawa 2008
• Protokół z rozmów pomiędzy delegacjami MSW CSRS i MSW PRL, 21 V 1969 r., k. 3, https://www.ustrcr.cz/uvod/vychodni-blok/mezinarodni-spoluprace--plr/, dostęp 15 II 2020 r.
• Kostikow P., Roliński B., Widziane z Kremla. Moskwa – Warszawa. Gra o Polskę, Warszawa 1992
• Pawłow W., Byłem rezydentem KGB w Polsce, tłum. M. Raczyńska, Warszawa 1994
• Supruniuk S., Z Polesia do Warszawy. Rozmowa dziadka z wnukiem Marcinem, Warszawa 2009
• Andrew Ch., Gordijewski O., KGB, tłum. R. Brzeski, Warszawa 1997
• Andrew Ch., Mitrochin W., Archiwum Mitrochina. KGB w Europie i na Zachodzie, tłum. M.M. Brzeska, R. Brzeski, Warszawa 2001
• Aparaty centralne służb wywiadu cywilnego Układu Warszawskiego jako wyspecjalizowane struktury państwa 1944–1991, red. J. Larecki, L. Pawlikowicz, P. Piotrowski, Rzeszów 2015
• Bagieński W., Reprymenda w moskiewskiej centrali. Relacja ministra spraw wewnętrznych Władysława Wichy z pobytu na uroczystościach 40-lecia sowieckich organów bezpieczeństwa w grudniu 1957 r., „Glaukopis. Pismo społeczno-historyczne” 2019, nr 36
• Bagieński W., Wywiad cywilny Polski Ludowej w latach 1945–1961, t. 1–2, Warszawa 2017
• Bosak H., List otwarty, „Trybuna”, 3 I 1996
• Bułhak W., Paczkowski A., „Przyjaciele radzieccy”. Współpraca wywiadów polskiego i sowieckiego, 1944–1990, „Zeszyty Historyczne” 2009, z. 167
• Bułhak W., Wywiad PRL a Watykan 1962–1978, Warszawa 2019
• Burakowski A., Geniusz Karpat. Dyktatura Nicolae Ceauşescu 1965–1989, Warszawa 2008
• Durka J., Obraz współpracy wywiadowczej i kontrwywiadowczej służb PRL ze służbami rumuńskimi w świetle dokumentów strony polskiej – przyczynek do zarysu problematyki [w:] Polska i Rumunia. Wspólnie – obok – blisko. Polonia şi România. Împreună – alături – aproape, red. S. Iachimovschi, K. Stempel-Gancarczyk, E. Wieruszewska-Calistru, Suceava 2015
• Eisler J., Polski rok 1968, Warszawa 2006
• Gasztold P., Maoizm nad Wisłą? Działalność Komunistycznej Partii Polski Kazimierza Mijala, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2018, nr 32
• Gnoinska M.K., Promoting the ‘China Way’ of communism in Poland and beyond during the Sino-Soviet Split. The case of Kazimierz Mijal, „Cold War History” 2018, R. 18, nr 3
• Jarząbek W., Drogi i bezdroża członkostwa PRL w Układzie Warszawskim w kontekście funkcjonowania struktur politycznych paktu w latach 1955–1980 [w:] PRL w politycznych strukturach Układu Warszawskiego w latach 1955–1980, oprac. W. Jarząbek, Warszawa 2008
• Jaskułowski T., Przyjaźń, której nie było. Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego NRD wobec MSW 1974–1990, Warszawa 2014
• Kaszyński K., Podgórski J., Kryptonim „Polska”… czyli szpiedzy i agenci, Warszawa 1996
• Majchrzak G., Służba Bezpieczeństwa PRL a praska wiosna [w:] Aparat bezpieczeństwa, propaganda, a praska wiosna. Zbiór materiałów z konferencji międzynarodowej. Praga, 7–9 września 2008 r., red. M.M. Szwykowska-Rey, tłum. Skrivanek, Praha 2009
• Paczkowski A., Przyjaźń – pomoc – przykład: relacje między sowieckimi i polskimi organami bezpieczeństwa w latach 1944–1990 [w:] W objęciach Wielkiego Brata. Sowieci w Polsce 1944–1993, red. K. Rokicki, S. Stępień, Warszawa 2009
• Pawlikowicz L., Aparat centralny 1. Zarządu Głównego KGB jako instrument realizacji globalnej strategii Kremla 1954–1991, Warszawa 2013
• Pietrow N., KGB a kryzys czechosłowacki w 1968 r. [w:] Inwazja na Czechosłowację 1968 Perspektywa rosyjska, red. J. Pazderka, tłum. A. Kaczorowski, Warszawa 2015
• Skobelski R., Polityka PRL wobec państw socjalistycznych w latach 1956–1970. Współpraca – napięcia – konflikty, Poznań 2010
• Współpraca SB MSW PRL z KGB ZSRR w latach 1970–1990. Próba bilansu, red. Z. Nawrocki, Warszawa 2013
• Zacharias M.J., Komunizm, federacja, nacjonalizmy. System władzy w Jugosławii 1943–1991. Powstanie – przekształcenia – rozkład, Warszawa 2004

Identifiers

DOI

10.48261/ARPRL201802

Biblioteka Nauki

22180842