Obszary współdziałania PZPR, administracji terenowej i Służby Bezpieczeństwa na przykładzie powiatów województwa krakowskiego 1957–1975. Zarys problematyki

• Authors: Marcin Kasprzycki

Title variants

EN

Areas of Cooperation between the Polish United Workers’ Party, Local Administration and the Security Service. A Case Study of the Districts in the Cracow Voivodeship, 1957– 1975. An Overview of Research Problems

Abstracts

EN

This article deals with the areas of cooperation between the Polish United Workers’ Party, the local administration and the Security Service in matters of control and repression. The analysis covers the districts (powiat) in the Cracow voivodeship, 1957–1975. The introduction describes the role and position of each of those actors within the local power structure, with a focus on the mutual interrelations and impacts of those institutions, including at the personal level. Based on source analysis, this is followed by a listof areas where cooperation took place, as illustrated by specific examples. The summary contains conclusions based on an analysis of the documents. More research is needed into areas of cooperation between the party, local administration officials and the security apparatus. Attention is also drawn to possible other areas of cooperation between those actors in other voivodeships at the time.

PL

W artykule podjęto rozważania na temat obszarów współdziałania (współpracy) PZPR, administracji terenowej i Służby Bezpieczeństwa w zakresie działań kontrolnych i represyjnych. Analizą objęto powiaty województwa krakowskiego w latach 1957–1975. We wstępie scharakteryzowano rolę i pozycję każdego z wymienionych podmiotów w strukturze lokalnego systemu władzy. Zwrócono uwagę na wzajemne relacje i oddziaływania tych instytucji, także o charakterze personalnym. Następnie, na podstawie analizy źródeł, wskazano obszary, w których dochodziło do współdziałania, co zilustrowano konkretnymi przykładami. W podsumowaniu sformułowano wnioski wynikające z analizy dokumentów, jednocześnie wskazano na konieczność dalszych badań w poszukiwaniu innych pól współpracy PZPR, administracji i SB. Zwrócono też uwagę na możliwość występowania płaszczyzn współdziałania tych podmiotów na terenie innych województw ówczesnej Polski, odmiennych niż wskazane w artykule.

Keywords

EN

Security Service; Polish United Workers’ Party; local administration organs; ‘people’s right-wing movement; the Catholic Church; farmers’ groups; Cracow Voivodeship

PL

Służba Bezpieczeństwa; PZPR; organy administracji terenowe; Kościół katolicki; kółka rolnicze; województwo krakowskie; "prawica ludowa"

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989
• Year: 2020
• Issue: 18
• Pages: 232-290

Dates

published

2020

Contributors

author

Marcin Kasprzycki

• Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Krakowie

• https://orcid.org/0000000209429845

References

• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Delegatura w Bydgoszczy (AIPN By)
• Archiwum Narodowe w Krakowie (ANKr)
• Archiwum Narodowe w Krakowie Oddział w Nowym Sączu (ANNS)
• Instrukcje, wytyczne, pisma Departamentu IV Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z lat 1962–1989. Wybór dokumentów, red. i oprac. A. Dziurok, F. Musiał, Kraków–Katowice 2017
• Walka z wrogą działalnością reakcyjnego kleru na obecnym etapie, Warszawa, sierpień 1958, oprac. F. Musiał [w:] Represje wobec Kościoła katolickiego w krajach bloku wschodniego. Komuniści przeciw religii po 1944 roku, red. J. Marecki, Kraków 2011
• Aparat bezpieczeństwa wobec opozycji, „Biuletyn IPN” 2007, nr 12
• Czerwiński D., "Obecnie zainteresowanie się obywatelem wymaga dowodów…". Analiza pracy organów bezpieczeństwa podczas egzekutywy KW PZPR w Gdańsku 9 marca 1956 roku, "Komunizm: System–Ludzie–Dokumentacja" 2016, nr 5
• Dereń B., Krakowscy konfederaci. Ludowa opozycja w Krakowskiem w latach 1945–1974, Warszawa 2003
• Drabik S., Baza archiwalna do badania dziejów PZPR na przykładzie Krakowa, „Dzieje Najnowsze” 2013, z. 2
• Drabik S., Krakowska PZPR w okresie "małej stabilizacji", "Pamięć i Sprawiedliwość" 2012, nr 1
• Drygalski J., Kwaśniewski J., (Nie)realny socjalizm, Warszawa 1992
• Dudek A., Państwo i Kościół w Polsce 1945–1970, Kraków 1970
• Dziuba A., Na frontach walki ze szpiegami, rewizjonistami i "reakcyjnym klerem". Tyska jednostka aparatu bezpieczeństwa w latach 1954–1975, Tychy 2008
• Elżanowski M., Kompetencje rad narodowych i terenowych organów administracji [w:] Terenowe organy administracji i rady narodowe po reformie, red. J. Służewski, Warszawa 1977
• Fornal P., Struktura, kadra kierownicza i główne kierunki działań operacyjnych Referatu Służby Bezpieczeństwa Komendy Powiatowej Milicji Obywatelskiej oraz Rejonowego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Brzozowie w latach 1957–1990, "Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989" 2013, nr 1
• Frazik W., Struktury organizacyjne Służby Bezpieczeństwa w województwie krakowskim w latach 1956–1990 [w:] Strażnicy sowieckiego imperium. Urząd Bezpieczeństwa i Służba Bezpieczeństwa w Małopolsce 1945–1990, red. F. Musiał, M. Wenklar, Kraków 2009
• Gmyz R., Pacyfikacje społecznych inicjatyw w zakresie budownictwa sakralnego na przykładzie Szklar w archidiecezji krakowskiej, "Pamięć i Sprawiedliwość" 2017, nr 2
• Jankowiak S., Zwalczanie "prawicy" w ruchu ludowym w Wielkopolsce w okresie 1956–1960 [w:] Represje wobec wsi i ruchu ludowego, t. 2: 1956–1989. Materiały z konferencji naukowej 27–28 listopada 2003 r. w Rzeszowie pt. "Wieś i ruch ludowy a władza w PRL w latach 1956–1989", red. J. Gmitruk, Z. Nawrocki, Warszawa 2004
• Janowski W., Ustrój władz, zadania i struktura aparatu wykonawczego KC PZPR w latach 1948–1990 [w:] W. Janowski, A. Kochański, Informator o strukturze i obsadzie personalnej centralnego aparatu PZPR 1948–1990, red. K. Persak, Warszawa 2000
• Jasiak D., Akcja dekrucyfikacyjna w 1958 roku w północno-wschodnich powiatach województwa krakowskiego w świetle dokumentów, "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego" 2014, z. 1.
• Jastrzębski L., Zarys historii terenowych organów władzy i administracji państwowej [w:] Terenowe organy administracji i rady narodowe po reformie, red. J. Służewski, Warszawa 1977
• Kaczmarski K., Działania Służby Bezpieczeństwa wobec tzw. prawicy ludowej na terenie województwa rzeszowskiego po październiku 1956 r. [w:] Represje wobec wsi i ruchu ludowego, t. 2: 1956–1989. Materiały z konferencji naukowej 27–28 listopada 2003 r. w Rzeszowie pt. "Wieś i ruch ludowy a władza w PRL w latach 1956–1989", red. J. Gmitruk, Z. Nawrocki, Warszawa 2004
• Kaliński J., Historia gospodarcza Polski Ludowej, Białystok 2005
• Kasprzycki M., "Kamionka to robota władz a szczególnie służby bezpieczeństwa". Rola komunistycznej policji politycznej w działaniach dezintegracyjnych wobec Kościoła katolickiego na przykładzie parafii w Kamionce Wielkiej, "Zeszyty Historyczne WiN-u" 2017, nr 46
• Kasprzycki M., Referat Służby Bezpieczeństwa Komendy Milicji Obywatelskiej w Nowym Sączu w latach 1956–1975, "Rocznik Sądecki" 2012, t. 40
• Kasprzycki M., SB i partia wobec naboru do wyższych seminariów duchownych w latach sześćdziesiątych i pierwszej połowie lat siedemdziesiątych XX w. w województwie krakowskim [w:] Czas próby. Kościół katolicki w okresie PRL, red. W. Polak, A. Czwołek, S. Galij-Skarbińska, Toruń 2017
• Kasprzycki M., System organizacji pracy powiatowych referatów Służby Bezpieczeństwa i próby jego reform w latach sześćdziesiątych, "Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989" 2013, nr 1
• Kielak Ł., Polityka społeczno-gospodarcza PZPR w powiecie mińsko-mazowieckim w latach 1956–1970, "Rocznik Mińsko-Mazowiecki" 2011, z. 19
• Klementowski R., Służba Bezpieczeństwa na ziemi lwóweckiej (1957–1990), Wrocław 2014
• Kolasa K., Komitety powiatowe i miejskie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w województwie łódzkim w latach 1948–1975 – proces kształtowania i struktura organizacyjna, „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne” 2005/2006, nr 78
• Korejwo M., Oddziaływanie PZPR na aparat administracji państwowej [w:] Partia komunistyczna w Polsce. Struktury, ludzie, dokumentacja, red. D. Magier, Lublin–Radzyń Podlaski 2012
• Kowalik S., Konflikt wyznaniowy w Wierzbicy. Niezależna parafia w polityce władz PRL (1962–1977), Lublin 2012
• Krawczyk M., Organy państwowo-partyjne odpowiedzialne za wytyczanie i realizowanie polityki wyznaniowej PRL, "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach" 2011, seria "Administracja i Zarządzanie", nr 89
• Kwiek J., Rok 1956 w Krakowie i województwie (wybrane problemy), Kraków 1999
• Kwiek J., Wybory do rad narodowych w województwie krakowskim w 1958 roku, "Studia Historyczne" 2004, z. 1. Leoński Z., Kompetencje prezydiów oraz poszczególnych członków prezydiów według przepisów nowej ustawy o radach narodowych, "Ruch Prawniczy i Ekonomiczny" 1958, z. 4. Madej M., SB uprzejmie donosi… Służba Bezpieczeństwa jako filtr zasileń informacyjnych systemu politycznego PRL w latach 1956–1970. Przykład województwa wrocławskiego, Wrocław 2014
• Leoński Z., Kompetencje prezydiów oraz poszczególnych członków prezydiów według przepisów nowej ustawy o radach narodowych, „Ruch Prawniczy i Ekonomiczny” 1958, z. 4.
• Madej M., SB uprzejmie donosi… Służba Bezpieczeństwa jako filtr zasileń informa- cyjnych systemu politycznego PRL w latach 1956–1970. Przykład województwa wrocławskiego, Wrocław 2014.
• Mironowicz E., Polityka narodowościowa PRL, Białystok 2000
• Musiał F., Podręcznik bezpieki. Teoria pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa w świetle wydawnictw resortowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL (1970–1989), Kraków 2007
• Partia, państwo, społeczeństwo, red. K. Rokicki, Warszawa 2016
• Persak K., Dymisja Antoniego Alstera [w:] Od Piłsudskiego do Wałęsy. Studia z dziejów Polski w XX wieku, komitet red. K. Persak, A. Dudek, A. Friszke, Ł. Kamiński, P. Machcewicz, P. Osęka, P. Sowiński, D. Stola, M. Zaremba, Warszawa 2008
• Piotrowski P., Służba Bezpieczeństwa w latach 1975–1990 [w:] Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 3: 1975–1990, red. P. Piotrowski, Warszawa 2008
• PZPR jako machina władzy, red. D. Stola, K. Persak, Warszawa 2012
• Rybicki Z., Administracja gospodarcza w PRL, Warszawa 1978
• Rybicki Z., System rad narodowych w PRL, Warszawa 1971
• Skicki J., Wkład Stanisława Mierzwy w powołanie i działalność Muzeum Wincentego Witosa w Wierzchosławicach oraz Towarzystwa Przyjaciół tegoż Muzeum [w:] Stanisław Mierzwa 1905–1985. Ludowiec i działacz niepodległościowy, red. nauk. M. Szpytma, Warszawa–Kraków 2011
• Sokalska E., Organizacja administracji lokalnej w Polsce w latach 1950–1956, "Studia Prawnoustrojowe" 2006, nr 6
• Sokalska E., Organizacja lokalnego aparatu administracyjnego w Polsce w latach 1957–1975, "Studia Prawnoustrojowe" 2005, nr 4
• Stępka S., Chłopi wobec groźby kolektywizacji rolnictwa w latach 1956–1970 [w:] Wieś w Polsce Ludowej, red. G. Miernik, Kielce 2005
• Stępka S., Chłopi wobec wydarzeń politycznych w Polsce (1956–1959), Warszawa 1999
• Talarek K., Diecezja tarnowska w latach 1945–1970. Problemy personalno-organizacyjne, Tarnów 2012
• Tarkowski J., System polityczny powiatu jako system integracji poziomej [w:] Socjologia świata polityki, t. 1: Władza i społeczeństwo w systemie autorytarnym, Warszawa 1994
• Tylec P., Władze komunistyczne wobec Kościoła katolickiego w dekanacie Janów Lubelski w latach 1944–1981, Warszawa–Lublin 2020
• Tymiński M., PZPR i przedsiębiorstwo. Nadzór partyjny nad zakładami przemysłowymi 1956–1970, Warszawa 2001
• Tymiński M., Zmiany zaangażowania Komitetu Warszawskiego PZPR w sprawy gospodarki i przemysłu w latach 1950–1975, "Rocznik Dziejów Społecznych i Gospodarczych" 2019, t. 80
• Więcej niż partia. PZPR a polityka, gospodarka i społeczeństwo 1948–1990, red. A. Dziuba, B. Tracz, Katowice–Warszawa 2017
• Komitet Powiatowy Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Gnieźnie, Dzieje twórcy, https://szukajwarchiwach.pl/53/2187/0/?q=XARCHro:53+XTYPEr o:zesp+XNRZESPro:2187&order=syg_order&wynik=1&rpp=15&page=1#t abZespol, dostęp 27 IV 2020 r.
• Komitet Powiatowy Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Przeworsku, Dzieje twórcy, https://szukajwarchiwach.pl/59/1351/0/?q=XARCHro:59+XTYPEro: zesp+XNRZESPro:1351&order=syg_order&wynik=1&rpp=15&page=1#tab Zespol, dostęp 27 IV 2020 r.

Identifiers

DOI

10.48261/ARPRL201808

Biblioteka Nauki

24987768