Udział 9 Pułku Piechoty w zwalczaniu polskiego podziemia niepodległościowego w powiecie chełmskim w 1945 roku

• Authors: Dominik Panasiuk

Title variants

EN

Participation of the 9th Infantry Regiment in Combating the Polish Independence Underground in the Chełm District in 1945

Abstracts

EN

An important and insufficiently researched matter regarding the recent Polish history is the question of involvement of the People’s Polish Army in fighting the Polish independence underground. Shortly after the end of World War II in Europe, the Polish communist authorities threw regular army units into the fight against the independence underground. On 24 May 1945, the Supreme Command of the Polish Army ordered three infantry divisions (1st, 3rd and 9th) to engage against the independence underground. They were sent to the voivodeships of Białystok, Lublin, Rzeszów, Warsaw and Cracow. The presence of the Army was to strengthen the communist power in these areas, and the individual units were to help the security apparatus in its fight against the underground. The 3rd Infantry Division included the 9th Infantry Regiment, which was to combat the structures of the anti-communist underground in the Chełm district. Partisan units subordinated to the Armed Forces Delegation for Poland and the National Armed Forces operated there. The regiment began its operations in the middle of June 1945 and finished them in August of the same year. Soldiers of the regiment participated in raids, arrests and executions of members of the underground. Thus, they largely contributed to the consolidation of the communists’ power in Poland.

PL

Ważnym i niedostatecznie opracowanym zagadnieniem badawczym dotyczącym najnowszej historii Polski jest kwestia zaangażowania ludowego Wojska Polskiego w zwalczanie podziemia niepodległościowego. Tuż po zakończeniu II wojny światowej w Europie polskie władze komunistyczne rzuciły do walki z podziemiem regularne jednostki wojska. 24 maja 1945 r. Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego wydało rozkaz, na mocy którego do zwalczania wojskowej konspiracji skierowano trzy dywizje piechoty (1, 3 i 9). Wysłano je na teren województw: białostockiego, lubelskiego, rzeszowskiego, warszawskiego i krakowskiego. Obecność wojska miała wzmocnić na tych obszarach władzę komunistyczną, a zadaniem poszczególnych jednostek było pomaganie aparatowi bezpieczeństwa w walce z podziemiem. W skład 3 Dywizji Piechoty.wchodził 9 Pułk Piechoty, który miał zwalczać struktury antykomunistycznej konspiracji na terenie powiatu chełmskiego. Operowały tam oddziały partyzanckie podległe Delegaturze Sił Zbrojnych na Kraj i Narodowym Siłom Zbrojnym. Pułk rozpoczął działania w połowie czerwca, a zakończył je w sierpniu 1945 r. Żołnierze tej jednostki uczestniczyli w obławach, aresztowaniach i egzekucjach członków konspiracji, przyczyniając się tym samym do umocnienia władzy komunistów w Polsce.

Keywords

EN

Polish People’s Army; independence underground; Home Army; Delegation of the Armed Forces; National Armed Forces

PL

ludowe Wojsko Polskie; podziemie niepodległościowe; Armia Krajowa; Delegatura Sił Zbrojnych na Kraj; Narodowe Siły Zbrojne

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989
• Year: 2021
• Issue: 19
• Pages: 56-87

Dates

published

2021

Contributors

author

Dominik Panasiuk

• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej

• https://orcid.org/0000000319618858

References

• Archiwum Akt Nowych (AAN).
• Archiwum IPN w Warszawie (AIPN).
• Archiwum Państwowe w Lublinie (APL).
• Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie (BUW)
• Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego w Warszawie- -Rembertowie (CAW WBH).
• Oddziałowe Archiwum IPN w Lublinie (AIPN Lu).
• Miotła Stalina. Polska Północno-Wschodnia i jej pogranicze w czasie obławy augustowskiej w 1945 roku, red. Ł. Adamski, G.Hryciuk, G. Motyka, tłum. K. Byzdra, D. Moskwa, Warszawa 2019
• Organizacja i działania bojowe Ludowego Wojska Polskiego w latach 1943–1945. Wybór materiałów źródłowych, oprac. L. Ponahajba i in., Warszawa 1958
• Łukaszewski H., Pamiętnik podchorążego [w:] Niezwykła bateria. Wspomnienia podchorążych 1 baterii 1 Oficerskiej Szkoły Artylerii w Chełmie, opr. W. Roman, Pruszków 2005
• Sroga A., Na drodze stał Kołobrzeg, Warszawa 1980
• Atlas polskiego podziemia niepodległościowego 1944–1956, red. R. Wnuk i in., Warszawa–Lublin 2007
• Balbus T., Komunistyczny aparat represji a polskie podziemie niepodległościowe [w:] Polskie podziemie niepodległościowe na tle konspiracji antykomunistycznych w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1944–1956, red. S. Poleszak, Warszawa–Lublin 2008
• Bechta M., Muszyński W.J., Przeciwko Pax Sovietica. Narodowe Zjednoczenie Wojskowe i struktury polityczne ruchu narodowego wobec reżimu komunistycznego 1944–1956, Warszawa 2017
• Blum I., Z dziejów Wojska Polskiego w latach 1945–1948, Warszawa 1960
• Borzęcki A., Referendum ludowe z 30 czerwca 1946 r. na terenie powiatu krasnostawskiego, „Rocznik Chełmski” 2018, t. 22
• Caban I., Machocki E., Walka ze zbrojnym podziemiem, „Kamena” 1974, nr 19 (557)
• Caban I., Machocki E., Za władzę ludu, Lublin 1975
• Chmielarz A., Powstanie i działalność I Zarządu Głównego Zrzeszenia WiN, „Biuletyn IPN” 2020, nr 9(178)
• Dudek J., Amnestia jako środek walki aparatu bezpieczeństwa z podziemiem niepodległościowym na przykładzie Lubelszczyzny [w:] Komunistyczne amnestie lat 1945–1947 – drogi do „legalizacji” czy zagłady?, red. W.J. Muszyński, Warszawa 2012
• Dziuda M., Pokrzywa J., Siódmy Kołobrzeski, Warszawa 1976
• Fabijański H., Stan archiwaliów dotyczących walki ludowego Wojska Polskiego z podziemiem zbrojnym w latach 1944–1948, „Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej” 1970, nr 2
• Fedoruk J., Współdziałanie jednostek WP z organami bezpieczeństwa publicznego i MO w latach 1945–1946, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1984, nr 3(109)
• Fragmentaryczna lista więźniów zamordowanych w siedzibie UB w Chełmie, oprac. J. Masłowski [w:] Chełmska bezpieka i jej ofiary, wstęp K. Mart, Chełm 2008
• Gałan A., Ruchy migracyjne po II wojnie światowej w powiecie chełmskim w latach 1944–1947, „Rocznik Chełmski” 1999, t. 5
• Golik D., Nie jesteśmy żadną bandą, „Biuletyn IPN” 2020, nr 3(172)
• Grot L., Działania ludowego Wojska Polskiego przeciwko zbrojnemu podziemiu w latach 1944–1947 [w:] W walce ze zbrojnym podziemiem 1945–1947, red. M. Turlejska, Warszawa 1972
• Jaworski M., Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego 1945–1965, Warszawa 1984
• Kaczmarek K., Ósmy Bydgoski, Warszawa 1962
• Kajetanowicz J., Polskie wojska lądowe w latach 1945–1960. Skład bojowy, struktury organizacyjne, uzbrojenie, Toruń–Łysomice 2005
• Kister A.G., Studium zniewalania. Walka aparatu bezpieczeństwa z polskim zbrojnym podziemiem niepodległościowym na Lubelszczyźnie (1944–1947), Kraków 2005
• Kister A.G., Wojsko wobec polskiego niepodległościowego podziemia zbrojnego 1944–1949, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2003, nr 19–20
• Komornicki S., Regularne jednostki Ludowego Wojska Polskiego – formowanie, działania bojowe: organizacja, uzbrojenie, metryki jednostek piechoty, Warszawa 1965
• Kopciowski A., Zajścia antyżydowskie na Lubelszczyźnie w pierwszych latach po drugiej wojnie światowej, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2007, nr 3
• Kowal B., Majus K.D., Łukawiec. Dzieje galicyjskiej wsi, Przemyśl 2016
• Kucharuk H., Walka o utrwalenie władzy ludowej w powiecie chełmskim (1944–1947) [w:] Z lat wojny, okupacji i odbudowy, t. 7, red. M. Anusiewicz, L. Grot, Warszawa 1977
• Kurtyka J., Na szlaku AK (NIE, DSZ, WiN), „Zeszyty Historyczne” [Paryż] 1990, z. 94
• Łabuszewski T., Amnestia 1945 r. i deklaracja Jana Mazurkiewicza „Radosława” [w:] Komunistyczne amnestie lat 1945–1947– drogi do „legalizacji” czy zagłady?, red. W.J. Muszyński, Warszawa 2012
• Łabuszewski T., Formy działania podziemia niepodległościowego (na przykładzie nurtu poakowskiego) [w:] Polskie podziemie niepodległościowe na tle konspiracji antykomunistycznych w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1944–1956, red. S. Poleszak, Warszawa–Lublin 2008
• Łatyński M., Nie paść na kolana. Szkice o polskiej polityce lat powojennych, Wrocław 2002
• Motyka G., Wnuk R., Pany i rezuny. Współpraca AK-WiN i UPA 1945–1947, Warszawa 1997
• Pałka J., Ludowe Wojsko Polskie w walce ze zbrojnym polskim podziemiem niepodległościowym (lata 1946 i 1947), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2013, nr 1(21)
• Panasiuk D., Praca w konspiracji i tragiczna śmierć Zygmunta Urbańskiego „Iskry”, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2016, nr 44
• Panasiuk D., Rejon II chełmskiego obwodu AK-DSZ-WiN w latach 1944–1947. Struktura organizacyjna i działalność, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2017, nr 46
• Pietrzak L., Antykomunistyczne podziemie zbrojne na terenie Inspektoratu Puławy (1944–1956), Warszawa 2011
• Piotrowski M., Narodowe Siły Zbrojne na Lubelszczyźnie 1944–1947, Lublin 2009
• Poksiński J., Siły zbrojne wobec ugrupowań niepodległościowych w Polsce w latach 1944–1956 [w:] Wojna domowa czy nowa okupacja? Polska po roku 1944, red. A. Ajnenkiel, Wrocław–Warszawa–Kraków 1998
• Poleszak S., Okręg Lubelski AK-DSZ [w:] Wyklęci 1944–1963. Żołnierze podziemia niepodległościowego w latach 1944–1963, red. K. Krajewski, T. Łabuszewski, Warszawa 2017
• Skrzyński T., Udział 3 Dywizji Piechoty w ostatnim etapie akcji „Wisła”. Walka z ukraińskim podziemiem, „Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej” 2000, nr 23
• Sulimierski W., Oficerska Szkoła Artylerii nr 1 w Chełmie w latach 1944–1946 [w:] Jednostki Wojskowe Ziemi Chełmskiej w latach 1918–2006, cz. 1, Chełm 2006
• Sychowicz K., Kościół katolicki w województwie białostockim wobec podziemia antykomunistycznego w latach 1945–1953, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2005, nr 2(8)
• Szota W., Działania jednostek Ludowego Wojska Polskiego przeciwko zbrojnemu podziemiu [w:] 1944–1947. W walce o utrwalenie władzy ludowej w Polsce, przyg. W. Góra, R. Halaba, Warszawa 1967
• Tomaszewski J., Sowietyzacja Wojska Polskiego w latach 1943–1956, Wrocław 2012
• Turkowski R., Żołnierze Batalionów Chłopskich – członkowie Polskiego Stronnictwa Ludowego wobec podziemia niepodległościowego w Polsce (1945–1947/1948) [w:] Bataliony Chłopskie w ocenie współczesnej historiografii, red. M. Pawlina--Meducka, Kielce 2001
• Wawryniuk A., Kształtowanie się granicy wschodniej Polski na przykładzie Chełmszczyzny w latach 1944–1948, „Rocznik Chełmski” 2012, t. 16
• Wnuk R., Lubelski Okręg AK, DSZ i WiN 1944–1947, Warszawa 2000
• Wołoszyn J., Postawy mieszkańców województwa lubelskiego wobec rzeczywistości społeczno-politycznej lat 1944/1945–1956, „Res Historica” 2017, nr 43.Wrona J., Antytotalitarna opozycja na Lubelszczyźnie – utopia czy polityczny realizm [w:] Podziemie zbrojne na Lubelszczyźnie wobec dwóch totalitaryzmów 1939–1956, red. S. Poleszak, A. Puławski, Warszawa 2003
• Wysocki J., Ukraińcy [w:] Dzieje Lubelszczyzny 1944–1956. Aspekty społeczne, gospodarcze, oświatowe i kulturalne, red. T.Osiński, M. Mazur, Lublin 2017
• Zabdyrski S., Walki z podziemiem zbrojnym na Lubelszczyźnie 1944–1948, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1981, nr 4(98)
• Zajączkowski M., Spór o Wierzchowiny. Działalność oddziałów Akcji Specjalnej (Pogotowia Akcji Specjalnej) NSZ w powiatach Chełm, Hrubieszów, Krasnystaw i Lubartów na tle konfliktu polsko-ukraińskiego (sierpień 1944 r. – czerwiec 1945 r.), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2006, nr 1(9)
• Zaremba M., Wielka Trwoga. Polska 1944–1947. Ludowa reakcja na kryzys, Kraków 2012
• Zblewski Z., Założenia programowe polskiego podziemia niepodległościowego w pierwszych latach powojennych [w:] Polskie podziemie niepodległościowe na tle konspiracji antykomunistycznych w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1944–1956, red. S. Poleszak, Warszawa–Lublin 2008
• 3 Pomorska Dywizja Piechoty im. R. Traugutta [w:] Encyklopedia II wojny światowej, red. K. Sobczak, Warszawa 1975
• Bandy składają broń, „Sztandar Ludu”, 18 VII 1945 (nr 113)
• Przedstawiciele Ziemi Lubelskiej radzą, „Gazeta Lubelska”, 2 VIII 1945 (nr 160)
• Trzecia Pomorska Dywizja Piechoty im. Romualda Traugutta, http://www.dws-xip.pl/LWP/3dyw.html
• https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/72315
• Raport wywiadowczy za czas 10 X – 10 XI 1945

Identifiers

DOI

10.48261/ARPRL211903

Biblioteka Nauki

20874646