Szefowie Zwiadu Wojsk Ochrony Pogranicza. Szkic do portretu zbiorowego

• Authors: Grzegorz Goryński

Title variants

EN

Chiefs of Reconnaissance of the Border Protection Troops. A Sketch of a Collective Portrait

Abstracts

EN

The article presents ten chiefs of reconnaissance unit of the Border Protection Troops that, during their existence (1945–1991), held one of the highest positions of this formation. Seven of them (Mikołaj Sajko, Stefan Sobczak, Józef Waluk, Jan Romańczuk, Edward Tarała, Edmund Warda and Józef Rudawski) were nominated to the post of deputy commander (chief) of WOP responsible for reconnaissance (special) tasks, while three of them (Włodzimierz Karpiński, Jakub Leibler and Hipolit Sławiński) performed these duties only in a specific period, as if in substitution. Włodzimierz Karpiński appeared on the list rather ‘accidentally’. Due to his previous official activity in the Second Republic and during the German occupation, he was different from the others. Karpiński’s life and career path was opposite to that for which the others had striven and ‘fought’. One could say that Karpiński was the last in this group of soldiers of independent, free and democratic Poland. His removal from WOP marked the beginning of 45 years of building – by his successors – a totalitarian state, ruled by the communist party. The author’s intention was, through the analysis of the lives of the chiefs of the WOP reconnaissance, to bring at least some knowledge about this institution and its officers, who influenced the fate of many Poles.

PL

Artykuł prezentuje dziesięciu szefów Zwiadu Wojsk Ochrony Pogranicza, którzy w czasie istnienia tej formacji (1945–1991) sprawowaliw niej jedną z najwyższych funkcji służbowych. Siedmiu z nich (Mikołaj Sajko, Stefan Sobczak, Józef Waluk, Jan Romańczuk, Edward Tarała, Edmund Warda i Józef Rudawski) otrzymało nominację na stanowisko zastępcy dowódcy (szefa) WOP do spraw zwiadu (specjalnych), natomiast trzech (Włodzimierz Karpiński, Jakub Leibler i Hipolit Sławiński) pełniło tylko te obowiązki w określonym czasie, niejako w zastępstwie. Wyraźnie widać, że osoba Włodzimierza Karpińskiego była w tym zestawieniu odmienna od pozostałych za sprawą jego działalności w II RP i w czasie okupacji niemieckiej. Droga życiowa i służbowa Karpińskiego była zupełnie inna niż ta, którą podążali wszyscy pozostali. Można powiedzieć, że Karpiński był ostatnim w tym gronie żołnierzem niepodległej, wolnej i demokratycznej Polski. Jego usunięcie z WOP zbiegło się w czasie z początkiem 45-letniej budowy państwa totalitarnego, rządzonego przez partię komunistyczną. Zamiarem autora było przybliżenie wiedzy o Zwiadzie WOP i jego funkcjonariuszach, mających wpływ na losy wielu Polaków.

Keywords

EN

Border Protection Troops; reconnaissance of the Border Protection Troops; chiefs of the reconnaissance of the Border Protection Troops; special services of the People’s Republic of Poland; activities of the reconnaissance of the Border Protection Troops

PL

Wojska Ochrony Pogranicza; Zwiad Wojsk Ochrony Pogranicza; szefowie Zwiadu WOP; służby specjalne PRL; działalność Zwiadu WOP

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989
• Year: 2021
• Issue: 19
• Pages: 132-212

Dates

published

2021

Contributors

author

Grzegorz Goryński

• Powszechna Wyższa Szkoła Humanistyczna „Pomerania” w Chojnicach

• https://orcid.org/0000000175606312

References

• Archiwum IPN w Warszawie (AIPN)
• Archiwum Ministerstwa Obrony Narodowej w Modlinie (AMON)
• Archiwum Straży Granicznej w Szczecinie (ASG)
• Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego w Warszawie-Rembertowie (CAW WBH)
• Delegatura IPN w Bydgoszczy Wydział Archiwalny (AIPN By)
• Oddziałowe Archiwum IPN w Gdańsku (AIPN Gd)
• Aparat bezpieczeństwa w Polsce w latach 1954–1956. Taktyka, strategia, metody, wyb. i oprac. G. Majchrzak, A. Paczkowski, Warszawa 2011
• Aparat bezpieczeństwa wobec żołnierzy Korpusu Ochrony Pogranicza i funkcjonariuszy Straży Granicznej, wstęp P. Skubisz, wyb. i oprac. A. Chrzanowska, S. Koller, M. Kościańska i in., Warszawa 2013
• Archiwalia komunistycznego aparatu represji – zagadnienia źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2012
• Bieniecki I., Działalność operacyjno-rozpoznawcza Zwiadu nadmorskich Brygad Wojsk Ochrony Pogranicza w latach 1965–70, cz. 1–2, "Biuletyn Centralnego Ośrodka Szkolenia Straży Granicznej” 2007, nr 3 i 4
• Bieniecki I., Przestępczość graniczna na polskim wybrzeżu w drugiej połowie XX wieku, Słupsk 2012
• Bieniecki I., Wojska Ochrony Pogranicza w systemie ochrony i obrony granicy morskiej Polski w latach 1965–1991, Słupsk 2015
• Bieniecki I., Zwiad nadmorskich brygad Wojsk Ochrony Pogranicza w latach 1965–1991. Zadania – struktura – działalność [w:] Służby specjalne w systemie bezpieczeństwa państwa. Praktyczne aspekty bezpieczeństwa. Edukacja dla bezpieczeństwa, red. M. Ilnicki, A. Piotrowski, t. 1, Poznań 2012
• Bortlik-Dźwierzyńska M., Niedurny M., Uciekinierzy z PRL, Katowice–Warszawa 2009
• Bułhak W., Kunert A.K., Kontrwywiad podziemnej Warszawy. Struktura, zadania i obsada personalna Kontrwywiadu Komendy Głównej, Obszaru Warszawa i Okręgu Warszawa ZWZ-AK w latach 1939–1944 [w:] Wywiad i kontrwywiad Armii Krajowej, red. W. Bułhak, Warszawa 2008
• Dominiczak H., Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945–1995, Warszawa 1985
• Ewidencja operacyjna i archiwum organów bezpieczeństwa PRL w latach 1944–1990. Zbiór normatywów, oprac. M. Komaniecka-Łyp, Kraków 2017
• Frazik W., Kopka B., Majchrzak B., Dzieje aparatu represji w Polsce Ludowej (1944–1989). Stan badań, Warszawa–Kraków 2004
• Frontczak K., Siły Zbrojne Polski Ludowej. Przejście na stopę pokojową 1945–1947, Warszawa 1974
• Garlicki A., Z tajnych archiwów, Warszawa 1993
• Goryński G., Czystki w Wojskach Ochrony Pogranicza w latach 1946–1949 [w:] Amor Patriae Nostra Lex. Losy funkcjonariuszy i żołnierzy polskich formacji granicznych w czasie II wojny światowej i okresie powojennym, red. A. Gosławska-Hrychorczuk, Warszawa–Kętrzyn 2008
• Goryński G., Dyscyplina i praktyka dyscyplinarna w Wojskach Ochrony Pogranicza (1945–1965). Zarys problematyki, "Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2018, nr 1(16)
• Goryński G., Formowanie korpusu oficerskiego Wojsk Ochrony Pogranicza w latach 1945–1956,„Problemy Ochrony Granic. Biuletyn Centrum Szkolenia Straży Granicznej” 2001, nr 17
• Goryński G., Podpułkownik Czesław Kaczmarz. Model kariery „zasłużonego w utrwalaniu władzy ludowej” na Dolnym Śląsku oficera zwiadu Sudeckiej Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza, "Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2019, nr 17
• Goryński G., Ppłk Ignacy Krakus – realizator komunistycznych represji w Wojskach Ochrony Pogranicza wobec żołnierzy Korpusu Ochrony Pogranicza i Straży Granicznej [w:] U polskich stali granic. W 90. rocznicę utworzenia Korpusu Ochrony Pogranicza, red. A. Ochał, M. Ruczyński, P. Skubisz, Szczecin–Warszawa 2018
• Goryński G., Pułkownik Stefan Sobczak (Sobczuk) w służbie komunistycznego aparatu bezpieczeństwa [w:] Studia nad wywiadem i kontrwywiadem Polski w XX wieku, red. W. Skóra, P. Skubisz, t. 2, Szczecin 2015
• Goryński G., Wojska Ochrony Pogranicza w latach 1945–1965. Próba oceny, cz. 1–2, „Biuletyn Centralnego Ośrodka Szkolenia Straży Granicznej” 2011, nr 1
• Goryński G., Zbrodnia, której nie było. Wpływ oficerów Informacji Wojskowej na postępowanie dowodowe oskarżonych w 1952 r. o zdradę ojczyzny żołnierzy 15 Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza w Koszalinie,„Scripta Historica” 2019, nr 25
• Goryński G., Zwiad Wojsk Ochrony Pogranicza widziany oczami jego szefa, płk. Stefana Sobczaka. Ocena zaprezentowana na odprawie kadry kierowniczej tej formacji na początku 1955 r., „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2012, nr 1(10)
• Grabowski Ł., Hipolit Władysław Sławiński – żołnierz Polskiego Samodzielnego Batalionu Specjalnego, oficer Zarządu Informacji KBW i zastępca szefa Zarządu Zwiadu WOP, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2018, nr 1(16)
• Grabowski Ł., Maruszak M., Zarys struktur oraz zadania Zwiadu Wojsk Ochrony Pogranicza i Kontroli Ruchu Granicznego w latach 1945–1991, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2012, nr 11/2(20)
• Grabowski Ł., Referat szefa Zarządu VII Zwiadowczego Dowództwa WOP płk. Stefana Sobczaka oceniający sytuację w pionie zwiadu WOP w pierwszym półroczu 1955 r., „Przegląd Archiwalny IPN” 2015, t. 8
• Grabowski Ł., Zasady współpracy Wojsk Ochrony Pogranicza i Komitetu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego w latach 1954–1956 w ujęciu oficera Zarządu II Zwiadowczego WOP ppłk. Hipolita Sławińskiego, „Przegląd Archiwalny IPN” 2016, t. 9
• Historyczno-prawna analiza struktur organów bezpieczeństwa państwa w Polsce Ludowej (1944–1990). Zbiór studiów, red. A. Jusupović, R. Leśkiewicz, Warszawa 2013
• Instrukcje pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa (1945–1989), oprac. i wstęp T. Ruzikowski, Warszawa 2004 (Materiały Pomocnicze Biura Edukacji Publicznej IPN)
• Iwaneczko D., Teodor Duda (1914–1986). Model kariery w aparacie represji Polski Ludowej, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2014, nr 1(12)
• Jackiewicz Z., Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1991. Krótki informator historyczny, Kętrzyn 1998
• Jarmoliński T., Kontrola ruchu granicznego w Polsce w latach 1945–1990, Warszawa–Koszalin 2013
• Kister A.G., Pretorianie. Polski Samodzielny Batalion Specjalny i Wojska Wewnętrzne 18 X 1943 – 26 III 1945, Warszawa 2010
• Kłodziński M., Wydział II Kaszubskiej Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza wobec „Solidarności” oraz opozycji antykomunistycznej (1980–1983), „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2013, nr 1(11)
• Kowalski L., Bezpieka pogranicza. Historia zwiadu WOP 1945–1990, Warszawa 2020
• Królikowski J., Generałowie i admirałowie Wojska Polskiego 1943–1990,t. 1, 3 i 4, Toruń 2010
• Księga bezprawia. Akta normatywne kierownictwa resortu bezpieczeństwa publicznego (1944–1956), wyb. i oprac. B. Kopka, Warszawa 2011
• Kula H., Granica morska PRL 1945–1950, Warszawa 1979
• Leksykon bezpieki. Kadra kierownicza aparatu bezpieczeństwa (1944–1956), t. 1, red. W. Bagiński, M. Dźwigał, Warszawa 2020
• Ławski Ł., Ochrona granic Polski Ludowej 1945–1948, Warszawa 1974
• Musiał F., Podręcznik bezpieki. Teoria pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa w świetle wydawnictw resortowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL (1970–1989), Kraków 2007 (wyd. 2, 2015)
• Musiał F., Stan badań nad dziejami komunistycznego aparatu represji za lata 2000–2013, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2015, nr 1(13)
• Osobowe środki pracy operacyjnej – zagadnienia źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2013
• Palski Z., Kadry organów Informacji Wojska Polskiego, „Przegląd Historyczny” 1993, t. 84, nr 4
• Parus W., Zakres pracy operacyjnej zwiadu WOP na przełomie lat ’80 i ’90 [w:] Służby specjalne w systemie bezpieczeństwa państwa. Praktyczne aspekty bezpieczeństwa. Edukacja dla bezpieczeństwa, red. M. Ilnicki, A. Piotrowski, t. 1, Poznań 2012
• Parus W., Zwiad Wojsk Ochrony Pogranicza w strukturach służb specjalnych PRL, „Biuletyn Centralnego Ośrodka Szkolenia Straży Granicznej” 2013, nr 4
• "Politycznie obcy!” Żołnierze Wojska Polskiego w zainteresowaniu komunistycznego aparatu represji i propagandy w latach 1944–1956, red. B. Polak, P. Skubisz, Szczecin 2016
• Skubisz P., Wojska Pograniczne ZSRS na odcinku z Polską w świetle materiałów wywiadu II Rzeczypospolitej (1921–1939). Struktura i dyslokacja – Działalność wywiadowcza – Regulamin służby, Szczecin 2010
• Sobór-Świderska A., Jakub Berman. Biografia komunisty, Warszawa 2009
• Szumiło M., Roman Zambrowski 1909–1977. Studium z dziejów elity komunistycznej w Polsce, Warszawa 2014
• Tkaczew W., Organa Informacji Wojska Polskiego 1943–1956. Kontrwywiad wojskowy, Warszawa 2007
• Wygoda J., Zwiad Wojsk Ochrony Pogranicza jako organ bezpieczeństwa państwa w rozumieniu ustawy lustracyjnej, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2011, nr 1(8–9)

Identifiers

DOI

10.48261/ARPRL211905

Biblioteka Nauki

20434507