Wywiad naukowo-techniczny PRL a technologie wojskowe. Wybrane zagadnienia

• Authors: Mirosław Sikora

Title variants

EN

Scientific and Technical Intelligence of the Polish People’s Republic and Military Technologies – Selected Issues

Abstracts

EN

The aim of this article is to reconnoitre a new field of historical research. It may be defined as: the effects of the work of the scientific and technical intelligence of the Polish People’s Republic (PRL) in the field of technologies of military use. Research on civilian technologies is relatively advanced, while the transfer of (mainly Western) solutions from the field of armaments industry has so far constituted only a margin of various historical works on the history of intelligence of the People’s Republic of Poland, including military intelligence, as well as the history of science and technology. The author focuses on a few selected aspects. The first is the widely understood arms market in the People’s Republic of Poland (PRL), including Poland’s obligations as a member of the Warsaw Pact, as well as its political and economic dependence on the Union of Soviet Socialist Republics (USSR). The second part discusses the approach of NATO countries trying to slow down the technological progress of the Eastern Bloc, mainly by controlling and hindering the purchase of modern products of so-called dual (i.e. civilian and military) use by countries such as the PRL. In the next chapter, the author discusses perhaps the most spectacular example of the successful infiltration by the intelligence community of the Warsaw Pact countries into the Pentagon’s armament programmes. He points out, however, that Poland achieved marginal gains from this operation, mainly based on its agent assets. The last section of the article is devoted to the prospective theatre of armed conflict between the superpowers, which, since the 1980s at the latest, was space. The orbital weapons race began as the communist states, especially the Union of Soviet Socialist Republics (USSR) and the People’s Republic of Poland, fell into irreversible economic crisis. Despite this, the intelligence services of these states at least tried to get an idea of the progress of the USA in the field of militarisation of space. The author conducted his research mainly based on sources held in the Archives of the Institute of National Remembrance (IPN). However, documents obtained from the archives of the French Ministry of Foreign Affairs are an important supplement.

PL

Artykuł ma na celu rekonesans nowego pola badań historycznych. Może ono być zdefiniowane roboczo jako efekty pracy wywiadu naukowo-technicznego PRL w zakresie technologii o przeznaczeniu wojskowym. Badania nad technologiami cywilnymi są stosunkowo zaawansowane, podczas gdy transfer (głównie zachodnich) rozwiązań z dziedziny przemysłu zbrojeniowego stanowił dotychczas jedynie margines różnych prac historycznych dotyczących wywiadu PRL, w tym wywiadu wojskowego, a także historii nauki i techniki. Autor skoncentrował się na omówieniu kilku wybranych aspektów. Pierwszym z nich jest szeroko rozumiany rynek uzbrojenia w PRL, zobowiązania Polski wynikające z tytułu przynależności do Układu Warszawskiego, a także polityczne i ekonomiczne uzależnienie od ZSRS. W części drugiej omówiona została optyka państw NATO, starających się spowolnić postęp technologiczny bloku wschodniego głównie poprzez kontrolę i utrudnienie państwom takim jak PRL zakup nowoczesnych dóbr tzw. podwójnego (tj. cywilnego i wojskowego) zastosowania. W kolejnym rozdziale autor omawia najbardziej spektakularny bodaj przykład udanego przeniknięcia wspólnoty wywiadowczej państw Układu Warszawskiego do programów zbrojeniowych Pentagonu. Zaznacza jednak, że Polska osiągnęła znikome korzyści z tej operacji, choć przeprowadzono ją głównie w oparciu o jej aktywa agenturalne. Ostatnia sekcja artykułu poświęcona jest perspektywicznemu teatrowi konfliktu zbrojnego mocarstw, za jaki najpóźniej od lat osiemdziesiątych uważany był kosmos. Wyścig w zakresie broni orbitalnego stacjonowania rozpoczął się w momencie, gdy państwa komunistyczne, w tym zwłaszcza ZSRS i PRL, popadać zaczęły w nieodwracalny kryzys gospodarczy. Mimo to wywiady tych państw usiłowały przynajmniej zorientować się w postępie USA na polu militaryzacji kosmosu. Kwerendę prowadził autor głównie w oparciu o źródła zgromadzone w Archiwum IPN. Ważnym uzupełnieniem są jednak dokumenty pozyskane z Archiwum MSZ Francji.

Keywords

EN

Polish People’s Republic; Cold War; scientific and technical intelligence; arms race; embargo

PL

PRL; zimna wojna; wywiad naukowo-techniczny; wyścig zbrojeń; embargo

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989
• Year: 2021
• Issue: 19
• Pages: 242-274

Dates

published

2021

Contributors

author

Mirosław Sikora

• Instytut Pamięci Narodowej, Oddział w Katowicach

• https://orcid.org/0000000286239228

References

• Archives Diplomatiques La Courneuve, zespół CoCom
• Archiwum IPN w Warszawie (AIPN)
• Bagieński W., Wywiad cywilny Polski Ludowej w latach 1945–1961, t. 1, Warszawa
• Bako Z., Wojna ekonomiczna, Warszawa 1983
• Bílý M., Varšavská smlouva 1969–1985. Vrchol a cesta k zaniku, Praha 2017
• Brodecki Z., Polkowska M., Gwiezdne wojny. Fikcja czy bliska rzeczywistość?, „Krytyka Prawa” 2018, t. 10, nr 3
• Brzezinski M., Wschód czerwonego księżyca. Wyścig supermocarstw o dominację w kosmosie, tłum. A. Sak, Kraków 2009
• Bułhak W., Pleskot P., Szpiedzy PRL-u, Kraków 2014
• Cenckiewicz S., Długie ramię Moskwy. Wywiad wojskowy Polski Ludowej w latach 1943–1991 (wprowadzenie do syntezy), Poznań 2011
• Chumiński J., Strukturalne uwarunkowania nieefektywności gospodarki socjalistycznej [w:] Modernizacja czy pozorna modernizacja. Społeczno-ekonomiczny bilans PRL 1944–1989, red. J. Chumiński, Wrocław 2010
• Czertoprud S.W., Nauczno-tiechniczeskaja razwiedka. Ot Lenina do Gorbaczewa, Moskwa 2002
• Departament Pierwszy. Instrukcje i przepisy wywiadu cywilnego PRL z lat 1953–1990, wstęp i red. nauk. W. Bagieński, wybór i oprac. W. Bagieński, A.K. Piekarska, Warszawa 2020
• East-West Trade and the Cold War, red. J. Eloranta, J. Ojala, Jyvaskyla 2005
• Edwards P., The Closed World. Computers and the Politics in Cold War America, Cambridge (Mass.) 1996
• Encyclopedia of Espionage, Intelligence, and Security, red. K. Lee Lerner, B.W. Lerner, Farmington Hills 2004
• Feinstein A., The Shadow World. Inside the Global Arms Trade, New York 2011
• Gasztold P., Początki wywiadu wojskowego PRL na Bliskim Wschodzie. Działalność rezydentury Zarządu II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego kryptonim „Cedr” w Libanie (1965–1970) [w:] Attaché i przedstawiciele misji wojskowych w Wojsku Polskim II RP i Siłach Zbrojnych PRL, red. B. Kapuściak, Katowice–Warszawa 2021
• Gasztold P., Wars, Weapons and Terrorists. Clandestine Operations of the Polish Military Intelligence Station in Beirut, 1965–1982, „International History Review” 2021, t. 43, nr 1
• Gasztold P., Zabójcze układy. Służby PRL i międzynarodowy terroryzm, Warszawa 2017
• Gasztold-Seń P., Kontrwywiadowcza ochrona kontraktów wojskowych PRL w Libii w latach osiemdziesiątych XX wieku [w:] Studia nad wywiadem i kontrwywiadem Polski w XX wieku, t. 2, red. W. Skóra, P. Skubisz, Szczecin 2015
• Hejduk M., Gawor M., „Prawne aspekty militaryzacji kosmosu”, praca dyplomowa napisana pod kierunkiem ppłk. mgr. Henryka Dąbrowskiego, WSO MSW im. F. Dzierżyńskiego w Legionowie, Legionowo 1988 (AIPN, 001708/3383)
• Jerchel M., Leopard 2 Main Battle Tank 1979–1998, Oxford 1998
• Kaliński J., Gospodarka w PRL, Warszawa 2012.
• Kamieński Ł., Technologia i wojna przyszłości. Wokół nuklearnej i informacyjnej rewolucji w sprawach wojskowych, Kraków 2009
• Leipold H., Technologische Modernisierung der USRR? Bedeutung der Reformpolitik für die Innovationsfähigkeit der sowjetischen Wirtschaft [w:] Wirtschaftsreform im Umbruch: Sowjetunion, China und industrialisierte Marktwirtschaften zwischen internationalen Anpassungszwang und nationalen Reformbedarf, München 1990.
• Maćkowiak B., Myszkier A., Safader B., Polskie komputery rodziły się w ELWRO we Wrocławiu. Rola Wrocławskich Zakładów Elektronicznych ELWRO w rozwoju informatyki w Polsce, red. nauk. G. Trzaskowska, Wrocław 2017
• Mastanduno M., Economic Containment. CoCom and the Politics of East-West Trade, Ithaca (NY) 1992
• Nisztor P., Rekiny wojny. Kto naprawdę zarabia na handlu polską bronią, Warszawa 2019
• Pawlikowicz L., Aparat centralny 1 Zarządu Głównego KGB jako instrument realizacji globalnej strategii Kremla 1954–1991, Warszawa 2013
• Potyrała B., Fudali R., Od zwycięstwa do upadku. Siły zbrojne Związku Radzieckiego 1945–1991, Warszawa 2009
• PRL w politycznych strukturach Układu Warszawskiego w latach 1955–1980, wstęp, wybór i oprac. W. Jarząbek, Warszawa 2008
• Pronk D., Anticipating surprise in an era of global technology advances: a framework for scientific and technical intelligence analysis, „Journal of Intelligence History” 2021, t. 20, nr 1
• Schlomann F.W., Operationsgebiet Bundesrepublik. Spionage, Sabotage und Subversion, München 1985
• Sikora M., Cooperating with Moscow, Stealing in California: Poland’s Legal and Illicit Acquisition of Microelectronics Knowhow from 1960 to 1990 [w:] Histories of Computing in Eastern Europe. IFIP WG 9.7 International Workshop on the History of Computing, red. Ch. Leslie, M. Schmitt, Springer 2019
• Sikora M., USA, CoCom i embargo strategiczne. Kontrola dyfuzji technologii podwójnego zastosowania w czasie zimnej wojny, ze szczególnym uwzględnieniem PRL, „Dzieje Najnowsze” 2018, R. 50, nr 4
• Sikora M., Wsparcie informacyjne wywiadu cywilnego dla przemysłu ciężkiego i energetyki PRL (1970–1990), „Aparat Represji w Polsce Ludowej” 2019, nr 1(17)
• Sikora M., Współpraca Departamentu I MSW z Hauptverwaltung Aufklärung MfS w zakresie tajnego pozyskiwania nowych technologii dla przemysłu PRL i NRD w latach 1975–1990, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2017, nr 29
• Sikora M., Zakres zainteresowania radzieckiego wywiadu naukowo-technicznego w okresie rządów Michaiła Gorbaczowa. Z perspektywy wymiany informacji wywiadowczej pomiędzy MSW PRL i KGB ZSRR, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego” 2015, 12(7)
• Stöver B., Der Kalte Krieg 1947–1991. Geschichte eines radikalen Zeitalters, Bonn 2007
• Święcicki J., Międzynarodowa współpraca naukowo-techniczna i integracja krajów RWPG, Łódź 1988
• Weyhrauch B.B., Operation Exodus. The United States Government’s Program To Intercept Illegal Exports of High Technology, t. 7, art. 2, „Computer/Law Journal” 1986, nr 203
• Wilczynski J., Technology in Comecon. Acceleration of Technological Progress through Economic Planning and the Market, London–Basingstoke 1974
• Wyniki pracy wywiadu naukowo-technicznego MSW PRL 1971–1989, oprac. i wstęp M. Sikora, Katowice–Warszawa 2019
• Zacharski M., Nazywam się Zacharski. Marian Zacharski. Wbrew regułom, Poznań 2009
• http://zanggercommittee.org/publications.html
• https://australiagroup.net/en/controllists.html
• https://mtcr.info/mtcr-annex/
• https://www.eetimes.com/william-hugle-silicon-valley-pioneer-and-semi-fou-nder-dead-at-76/
• https://www.wassenaar.org/control-lists/
• https://www.zawszeczujni.pl/2015/08/as-wywiadu-z-czasow-prl-ktory-realizowa.html

Identifiers

DOI

10.48261/ARPRL211907

Biblioteka Nauki

20434515