"Rok pierwszy". Struktura oraz kadra kierownicza pionu śledczego centrali Resortu/ Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (sierpień 1944 – wrzesień 1945 r.)

• Authors: Paweł Sztama

Title variants

EN

"Year One". The Structure and Commanding Staff of the Investigative Department of the Central Department of Public Security/Ministry of Public Security (August 1944 – September 1945)

Abstracts

EN

The study aims to introduce the reader to the history of the structure of one of the most important units of the communist repressive apparatus in Poland, i.e. the Investigative Department, during the first period of its existence, i.e. from August 1944 to September 1945. At that time, the Department was initially a tiny section responsible for conducting preliminary investigations. In the following months of its existence, however, it was gradually expanded by the management of the Ministry of Public Security. The article shows how the structural changes were carried out, what they resulted from and what effect they had. Moreover, in the second part, the article presents the profiles of all heads of the investigative unit of the central security apparatus. It so happened that five officers headed the investigative unit over the short initial timespan of its existence. The last of them, i.e. Józef Różański, took over the leadership of this unit in the summer of 1945 and held this position for almost a decade, nearly to the end of the existence of the Investigation Department of the Security Ministry Headquarters. In the initial part of the study, individual biographies of these functionaries officers are outlined, and then their collective portrait is presented.

PL

Opracowanie ma przybliżyć Czytelnikowi historię struktury pionu śledczego, czyli jednej z najważniejszych komórek komunistycznego aparatu represji w Polsce w pierwszym okresie jego istnienia, tj. od sierpnia 1944 do września 1945 r. W tamtym czasie pion ten był początkowo maleńką sekcją, która miała odpowiadać za prowadzenie postępowań przygotowawczych. W kolejnych miesiącach istnienia był jednak stopniowo rozbudowywany przez kierownictwo Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Artykuł pokazuje, w jaki sposób były przeprowadzane poszczególne zmiany strukturalne, z czego one wynikały i jaki przyniosły efekt. Ponadto w drugiej części artykuł przybliża sylwetki wszystkich szefów komórki śledczej centrali aparatu bezpieczeństwa. Tak się bowiem złożyło, że jednostką śledczą w pierwszym okresie jej istnienia kierowało aż pięciu  funkcjonariuszy. Ostatni z nich, Józef Różański, przejął szefostwo tego pionu latem 1945 r. i funkcję tę sprawował przez blisko dekadę, niemal do końca działalności tej komórki w centrali resortu. W pierwszej kolejności zostały zarysowane pojedyncze biogramy tych funkcjonariuszy, a następnie przedstawiono ich portret zbiorowy.

Keywords

EN

Józef Różański; executive staff of the security apparatus; Ministry of Public Security; investigation department; security apparatus structures

PL

Józef Różański; kadra kierownicza aparatu bezpieczeństwa; Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego; pion śledczy; struktura bezpieki

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989
• Year: 2021
• Issue: 19
• Pages: 498-524

Dates

published

2021

Contributors

author

Paweł Sztama

• Instytut Pamięci Narodowej
• UMCS w Lublinie

• https://orcid.org/0000000212680432

References

• Archiwum Akt Nowych (AAN)
• Archiwum IPN (AIPN)
• Aparat bezpieczeństwa w latach 1944–1956. Taktyka, strategia, metody, cz. 1: Lata 1945–1947, oprac. A. Paczkowski, Warszawa 1994
• Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 30 października 1944 r. o ochronie Państwa, Dz.U., 1944, nr 10, poz. 50
• Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego, Dz.U., 1944, nr 4, poz. 16
• Dekret z 23 czerwca 1945 r. Kodeks wojskowego postępowania karnego, Dz.U., 1945, nr 36, poz. 216
• Księga bezprawia. Akta normatywne kierownictwa Resortu Bezpieczeństwa Publicznego (1944–1956), wyb. i oprac. B. Kopka, Warszawa 2011
• Rok pierwszy. Powstanie i działalność aparatu bezpieczeństwa publicznego na Lubelszczyźnie (lipiec 1944 – czerwiec 1945), wyb. i oprac. L. Pietrzak, S. Poleszak, R.Wnuk, M. Zajączkowski, Warszawa 2004
• Teczka specjalna J.W. Stalina. Raporty NKWD z Polski 1944–1946, oprac. T. Cariewskaja i in., tłum. E. Rosowska, Warszawa 1998
• Węgrzyn D., Wytyczne do pracy operacyjnej Miejskiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Częstochowie z 1945 r., „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2004, nr 1
• Korkuć M., „Kujbyszewiacy” – awangarda UB, „Arcana” 2002, nr 4/5
• Bagieński W., Wywiad cywilny Polski Ludowej w latach 1945–1961,t. 1, Warszawa 2017
• Dominiczak H., Organy bezpieczeństwa PRL 1944–1990. Rozwój i działalność w świetle dokumentów MSW, Warszawa 1997
• Dudek A., Paczkowski A., Polska [w:] Czekiści. Organy bezpieczeństwa w europejskich krajach bloku wschodniego 1944–1989, red. K. Persak, Ł. Kamiński, Warszawa 2010
• Dźwigał M., Dominik Władysław [w:] Leksykon bezpieki. Kadra kierownicza aparatu bezpieczeństwa (1944–1956),t. 1, red. W. Bagieński, M. Dźwigał, Warszawa 2020
• Fijałkowska B., Borejsza i Różański. Przyczynek do dziejów stalinizmu w Polsce, Olsztyn 1995
• Krasucki E., Międzynarodowy komunista Jerzy Borejsza. Biografia polityczna, Warszawa 2009
• Kulesza C., Sędzia śledczy w modelu postępowania przygotowawczego na tle porównawczym, Białystok 1991
• Marcinkiewicz-Kaczmarczyk A., Kaczmarczyk W., Funkcjonowanie organów śledczych MBP, KdsBP i MSW w latach 1945–1990, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2011, nr 1
• Marcinkiewicz-Kaczmarczyk A., Kaczmarczyk W., Funkcjonowanie organów śledczych Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, Komitetu ds. Bezpieczeństwa Publicznego i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w latach 1945–1956 [w:] Piony śledcze aparatu bezpieczeństwa publicznego 1944–1990, red. M. Dźwigał, P. Skubisz, Warszawa–Szczecin 2017
• Nawrocki Z., Struktura aparatu bezpieczeństwa [w:] Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 1: 1944–1956, red. K. Szwagrzyk, Warszawa 2005
• Pakier P., Prasa frontowa Ludowego Wojska Polskiego w latach 1943–1945, „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” 1967, nr 6/1
• Piątek P., Przestępcze wymuszenie zeznań w postępowaniach przygotowawczych prowadzonych przez organa bezpieczeństwa publicznego w latach 1944–1956. Studium kryminologiczno-prawne, Katowice–Warszawa 2018
• Pleskot P., „Tarcza partii i narodu”. Kontrwywiad Polski Ludowej 1945–1956. Zarys struktur i wybór źródeł, Warszawa 2010
• Poleszak S., Pion śledczy WUBP w Lublinie. Struktura i ludzie (sierpień 1944 – kwiecień 1947), „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2005, nr 1
• Przewodnik po Szlaku Pamięci Żołnierzy Wyklętych w Lublinie, oprac. R. Drabik, W. Rowiński, B.Wołek, K.Wołek, Lublin 2015
• Raszkowska Z., Dominik Władysław [w:] Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego, t. 1: A–D, red. F. Tych, Warszawa 1978Spałek R., Komuniści przeciwko komunistom. Poszukiwanie wroga wewnętrznego w kierownictwie partii komunistycznej w Polsce w latach 1948–1956, Poznań–Warszawa 2014
• Terlecki R., Miecz i tarcza komunizmu. Historia aparatu bezpieczeństwa w Polsce 1944–1990, Kraków 2007
• Wnuk R., Lubelski Okręg AK 1944–1947, Warszawa 2000
• https://www.twoja–praga.pl/praga/zabytki/1354.html, dostęp 16 XII 2020 r.
• Kurek R., Roman Romkowski [w:] Leksykon bezpieki. Kadra kierownicza aparatu bezpieczeństwa (1944–1956), t. 3, red. W. Bagieński, M. Dźwigał

Identifiers

DOI

10.48261/ARPRL211911

Biblioteka Nauki

23202900