Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

PL EN


2023 | 21 | 15-38

Article title

Współpraca służb wywiadowczych PRL i Związku Sowieckiego jako element relacji dwustronnych KGB z MSW (1956–1990)

Content

Title variants

EN
Cooperation between the intelligence services of the Polish People’s Republic and the Soviet Union as an element of bilateral relations between the KGB and the Ministry of the Interior (1956–1990)

Languages of publication

Abstracts

EN
Throughout the communist period, the security authorities in Poland were under the influence and supervision of the Soviet Union. At the beginning of 1957, it was agreed to set up a KGB Liaison Group in Warsaw, which, from the early 1970s, was called the KGB Representation to the Interior Ministry of the Polish People’s Republic. Its task was to coordinate cooperation between the security authorities of the two countries. The course of interaction between the Ministry of the Interior and the KGB was established during bilateral meetings, which took place alternately in Warsaw and Moscow. Periodic conferences of the intelligence services of the bloc socialist countries were also convened on the initiative of the Soviet side. After 1956, despite the change in the political situation, the Soviet services continued to exert influence on the direction of the activities taken by the Ministry of the Interior. One of the most important areas of cooperation was in intelligence activities. The Department I of the Ministry of the Interior cooperated with the First Main Directorate of the KGB in many fields. The basis of cooperation was the exchange of operational data, information and certain obtained documents. These mainly concerned political and economic subjects. Scientific and technical intelligence as well as so-called active operations were also important areas of cooperation. The security authorities of the Polish People’s Republic were not treated as an equal partner by the KGB. Very often they were forced to give more than they received in return. Cooperation with Soviet intelligence ceased in the first quarter of 1990 as a result of the change in the state’s foreign policy directions.
PL
Przez cały okres PRL organy bezpieczeństwa w Polsce znajdowały się pod wpływem i nadzorem Związku Sowieckiego. Na początku 1957 r. uzgodniono, że w Warszawie zostanie powołana Grupa Łącznikowa KGB, która od wczesnych lat siedemdziesiątych nosiła nazwę Przedstawicielstwo KGB przy MSW PRL. Jej zadaniem było koordynowanie współpracy między organami bezpieczeństwa obu krajów. Kierunki współdziałania pomiędzy MSW a KGB były ustalane podczas dwustronnych narad, które naprzemiennie odbywały się w Warszawie i Moskwie. Z inicjatywy strony sowieckiej zwoływano również cykliczne konferencje służb wywiadowczych państw bloku. Po 1956 r., mimo zmiany sytuacji politycznej, służby sowieckie wywierały wpływ na kierunek działań MSW. Jedną z najważniejszych dziedzin współpracy była działalność wywiadowcza. Departament I MSW współpracował z I Głównym Zarządem KGB na wielu polach. Podstawą współpracy była wymiana danych operacyjnych, informacji i niektórych uzyskanych dokumentów. Dotyczyły one przede wszystkim tematyki politycznej i gospodarczej. Ważną dziedziną współpracy był również wywiad naukowo-techniczny oraz tzw. operacje aktywne. Organy bezpieczeństwa PRL nie były traktowane przez KGB jako równorzędny partner. Bardzo często były zmuszone dawać więcej, niż otrzymywały w zamian. Współdziałanie z sowieckim wywiadem ustało w pierwszym kwartale 1990 r. na skutek zmiany wektorów polityki zagranicznej państwa.

Contributors

  • Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie

References

  • Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN).
  • Andrew Ch., Mitrochin W., Archiwum Mitrochina. KGB w Europie i na Zachodzie, tłum. M.M. Brzeska, R. Brzeski, Warszawa 2001.
  • Aparaty centralne służb wywiadu cywilnego Układu Warszawskiego jako wyspecjalizowane struktury państwa 1944–1991, red. J. Larecki, L. Pawlikowicz, P. Piotrowski, Rzeszów 2015.
  • Badowski R., Ałganow, Jakimiszyn i inni. Kulisy wywiadu rosyjskiego. Wszystko o sprawie Oleksego, Warszawa 1996.
  • Bagieński W., Analiza sprawy ppłk. Michała Goleniewskiego, uciekiniera z wywiadu PRL [w:] Studia nad wywiadem i kontrwywiadem Polski w XX wieku, t. 3, red. W. Skóra, P. Skubisz, Szczecin 2016.
  • Bagieński W., Reprymenda w moskiewskiej centrali. Relacja ministra spraw wewnętrznych Władysława Wichy z pobytu na uroczystościach 40-lecia sowieckich organów bezpieczeństwa w grudniu 1957 r., „Glaukopis. Pismo społeczno-historyczne” 2019, nr 36.
  • Bagieński W., The Polish People’s Republic and KGB Intelligence Cooperation after 1956, „Securitas Imperii” 2020, nr 37.
  • Bagieński W., Uciekinierzy z wywiadu cywilnego PRL po 1956 r. [w:] Granica szeroko zamknięta. Polityczne, prawne i społeczne aspekty ucieczek z Polski Ludowej, red. M. Dźwigał, P. Knap, P. Skubisz, Szczecin 2021.
  • Bagieński W., Wywiad cywilny Polski Ludowej w latach 1945–1961, t. 1–2, Warszawa 2017.
  • Barron J., KGB. The Secret Work of Soviet Secret Agents, London 1974.
  • Bereś W., Burnetko K., Gliniarz z „Tygodnika”. Rozmowy z byłym ministrem spraw wewnętrznych Krzysztofem Kozłowskim, Warszawa 1991.
  • Bittman L., The KGB and Soviet Disinformation. An Insider’s View, Washington, DC, 1985.
  • Bosak H., Oficer centrali. Z tajemnic polskiego wywiadu 1974–1976, Warszawa 1996.
  • Bułhak W., Paczkowski A., „Przyjaciele radzieccy”. Współpraca wywiadów polskiego i sowieckiego, 1944–1990, „Zeszyty Historyczne” 2009, z. 167.
  • Bułhak W., Wywiad PRL a Watykan 1962–1978, Warszawa 2019.
  • Chlasta G., Czterech. Brochwicz, Miodowicz, Niemczyk, Sienkiewicz, Warszawa 2014.
  • Dubiński K., Jurczenko I., Być szpiegiem, Warszawa 1994.
  • Grajewski A., Wstęp [w:] Pontyfikat wielu zagrożeń. Jan Paweł II w świetle dokumentów sprawy „Kapella” 1979–1990, oprac. I. Mikłaszewicz, A. Grajewski, Warszawa 2021.
  • Jaskułowski T., Przyjaźń, której nie było. Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego NRD wobec MSW 1974–1990, Warszawa 2014.
  • Kaszyński K., Podgórski J., Kryptonim „Polska” … czyli szpiedzy i agenci, Warszawa 1996.
  • Kaszyński K., Podgórski J., Szpiedzy, czyli tajemnice polskiego wywiadu, Warszawa 1994.
  • Kołakowski P., Pretorianie Stalina. Sowieckie służby bezpieczeństwa i wywiadu na ziemiach polskich 1939–1945, Warszawa 2010.
  • Kormilec S.A., Dziennik niedokończony 1985–1988, tłum., oprac. i wstęp A. Sobór-Świderska, Warszawa 2020.
  • Kulmatycki K., Spowiedź esbeka. Dwadzieścia lat później, Brzezia Łąka 2011.
  • Kurkiewicz M., Noszczak B., Okiem sowietnika – raport doradcy z Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego ZSRS o pracy polskiego Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (8 czerwca 1951 r.), „Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej” 2010, nr 3.
  • Łapiński P., Muszyński W.J., Działalność sowieckich „doradców” przy Wojewódzkim Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego w Białymstoku w latach 1944–1947. Relacja z archiwów wywiadu USA, „Glaukopis. Pismo społeczno-historyczne” 2013, nr 28.
  • NKWD o Polsce i Polakach. Rekonesans archiwalny, red. W. Materski, A. Paczkowski, Warszawa 1996.
  • Nyzio A., Rakowiecka w remoncie. Transformacja polityki bezpieczeństwa wewnętrznego Polski w latach 1989–1993, Kraków 2020.
  • Paczkowski A., Przyjaźń – pomoc – przykład: relacje między sowieckimi i polskimi organami bezpieczeństwa w latach 1944–1990 [w:] W objęciach Wielkiego Brata. Sowieci w Polsce 1944–1993, red. K. Rokicki, S. Stępień, Warszawa 2009.
  • Paczkowski A., Sowietniki w polskiej bezpiece AD 1949 [w:] Polska. Sąsiedztwo bliższe i dalsze. Różne punkty widzenia. Księga jubileuszowa profesora Wojciecha Materskiego, red. R. Żelichowski, Warszawa 2019.
  • Pawlikowicz L., Aparat centralny 1. Zarządu Głównego KGB jako instrument realizacji globalnej strategii Kremla 1954–1991, Warszawa 2013.
  • Pawlikowicz L., Funkcje, struktura oraz naczelnicy Grupy Łącznikowej (Przedstawicielstwa) KGB w Warszawie w latach 1954–1991, „Secretum” 2015, nr 2 (3).
  • Pawłow W., Byłem rezydentem KGB w Polsce, tłum. M. Raczyńska, Warszawa 1994.
  • Piecuch H., Pożoga. W. Jaruzelski tego nigdy nie powie, Warszawa 1996.
  • Pietrow N., Działalność NKWD w Polsce w latach 1944–1945 [w:] W drodze do władzy. Struktury komunistyczne realizujące politykę Rosji Sowieckiej i ZSRS wobec Polski (1917–1945), red. E. Kowalczyk, K. Rokicki, Warszawa 2019.
  • Pietrow N., Nowy ład Stalina. Sowietyzacja Europy 1945–1953, tłum. J. Prus-Wojciechowska, K. Syska, Warszawa 2015.
  • Poleszak S., „Pomoc” sowiecka przy tworzeniu komunistycznego aparatu bezpieczeństwa w Polsce, „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne” 2010, t. 11.
  • Próba dokonania bilansu współpracy KGB–SB w latach 1970–1990. Cz. I, oprac. R. Osek, M. Grabowiecki, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego” 2010, nr 3.
  • Próba dokonania bilansu współpracy KGB–SB w latach 1970–1990. Cz. II, oprac. R. Osek, M. Grabowiecki, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego” 2011, nr 4.
  • Ruzikowski T., Komunikat o stanie badań nad udziałem przedstawicieli służb sowieckich w strukturach RBP/MBP Polski Ludowej w latach 1944–1954 [w:] Pion walki z podziemiem niepodległościowym RBP/MBP 1944–1954, red. idem, Warszawa 2016.
  • Siemiątkowski Z., Wywiad a władza. Wywiad cywilny w systemie sprawowania władzy politycznej PRL, Warszawa 2009.
  • Sikora M., Black Box. Wywiad jako instrument transferu technologii i wsparcia decyzji ekonomicznych w PRL 1955–1990, Katowice–Warszawa 2021.
  • Sikora M., Zakres zainteresowania radzieckiego cywilnego wywiadu naukowo-technicznego w okresie rządów Michaiła Gorbaczowa. Z perspektywy wymiany informacji wywiadowczej pomiędzy MSW PRL a KGB ZSRR, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego” 2015, nr 12 (7).
  • Szwagrzyk K., Rola oficerów sowieckich w aparacie bezpieczeństwa Polski („cywilnym” i wojskowym) [w:] W objęciach Wielkiego Brata. Sowieci w Polsce 1944–1993, red. K. Rokicki, S. Stępień, Warszawa 2009.
  • Współpraca SB MSW PRL z KGB ZSRR w latach 1970–1990. Próba bilansu, red. Z. Nawrocki, Warszawa 2013.
  • Žáček P., Československý pohled na polskou rozvědku. Dokumenty o spolupráci satelitních zpravodajských služeb, 1964, „Securitas Imperii” 2012, nr 20.
  • Zacharski M., Rosyjska ruletka, Poznań 2010.
  • Zając E., Polska w Połączonym Systemie Ewidencji Danych o Przeciwniku (PSED) – próba rekonstrukcji [w:] Ofiary imperium. Imperia jako ofiary. 44 spojrzenia, red. A. Nowak, Warszawa 2010.
  • Zamiatała D., Współpraca KGB z SB w walce z Kościołem katolickim w latach sześćdziesiątych XX w. [w:] Kościół katolicki w Europie Środkowo-Wschodniej w obliczu dwóch totalitaryzmów (1917–1990), t. 2, red. M. Krzysztofiński, J. Wołczański, Rzeszów–Lwów 2017.
  • Петров Н., Кто руководил органами госбезопасности, 1941–1954 гг. Справочник, Москва 2010.
  • Энциклопедия секретных служб России, сост. А.И. Колпакиди, Москва 2004.
  • Представительство КГБ при МОБ – МВД ПНР, http://shieldandsword.mozohin.ru/kgb5491/sovetnik/poland.htm, dostęp 9 IV 2022 r.

Document Type

Publication order reference

Identifiers

Biblioteka Nauki
33955313

YADDA identifier

bwmeta1.element.ojs-doi-10_48261_arprl232101
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.