Koegzystencja – nadzór – rywalizacja. Aparat bezpieczeństwa wobec kadr zarządzających gospodarką w pierwszych trzech dekadach Polski Ludowej

• Authors: Robert Klementowski

Title variants

EN

Coexistence – surveillance – competition. The security apparatus versus company management personnel in the first three decades of the Polish People’s Republic

Abstracts

EN

The subject of the article is the relationship between civilian secret service officers and personnel managing economic entities in the first three decades of the Polish People’s Republic. By discussing the tasks of the security apparatus carried out in enterprises and various institutions providing services to the economy, the author shows the context of this relationship which took place amidst Poland’s systemic transformations in Poland after World War II, namely: the formation of a totalitarian system and the fiasco of this project, followed by the construction of the foundations of an authoritarian system with all its consequences for the functioning of the people involved in both the economy and the special services.

PL

Tematem artykułu są relacje między funkcjonariuszami cywilnych służb specjalnych a kadrami zarządzającymi podmiotami gospodarczymi w trzech pierwszych dekadach PRL. Omawiając zadania aparatu bezpieczeństwa realizowane w przedsiębiorstwach i różnych instytucjach zajmujących się obsługą gospodarki, autor ukazuje kontekst tytułowych relacji – przekształcenia systemowe w Polsce po II wojnie światowej: kształtowanie się ustroju totalitarnego i fiasko tego projektu, a następnie budowanie zrębów systemu autorytarnego ze wszelkimi tego konsekwencjami dla funkcjonowania osób związanych zarówno z gospodarką, jak i służbami specjalnymi.

Keywords

EN

security apparatus; Security Office; Security Service; totalitarianism; authoritarianism; central planning

PL

aparat bezpieczeństwa; Urząd Bezpieczeństwa; Służba Bezpieczeństwa; totalitaryzm; autorytaryzm; centralne planowanie

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989
• Year: 2023
• Issue: 21
• Pages: 225-254

Dates

published

2023

Contributors

author

Robert Klementowski

• Uniwersytet Wrocławski

• https://orcid.org/0000000203548296

References

• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział we Wrocławiu (AIPN Wr).
• Bäcker R., Totalitaryzm w Polsce lat 1948–1956, „Czasy Nowożytne” 1999, t. 6.
• Bałtowski M., Gospodarka socjalistyczna w Polsce, Warszawa 2009.
• Bankowicz M., Autorytaryzm i totalitaryzm – analiza porównawcza [w:] Totalitaryzmy XX wieku, red. W. Kozub-Ciembroniewicz, H. Kowalska-Stus, B. Szlachta, M. Kiwior-Filo, Kraków 2010.
• Besançon A., Anatomia widma. Ekonomia polityczna realnego socjalizmu, Warszawa 1991.
• Bosiacki A., Podstawowe instytucje systemu prawa państw totalitarnych. Zarys typologii, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji” 2011, t. 87, nr 3368.
• Djilas M., Nowa klasa wyzyskiwaczy, Paryż 1957 („Biblioteka »Kultury«”, t. 27).
• Dubel L., Koncepcja totalitaryzmu w ujęciu Aleksandra Hertza, „Studia Iuridica Lublinensia” 2016, t. 25, z. 3.
• Fraenkel E., The Dual State. A Contribution to the Theory of Dictatorship, New York 1941.
• Friedrich C.J., Brzeziński Z.K., Totalitarian Dictatorship and Autocracy, Cambridge, MA, 1956.
• Kersten K., O użyteczności konceptu totalitaryzmu w badaniach historii PRL [w:] Czy PRL była państwem totalitarnym? Stenogram konwersatorium z dn. 19 XII 1990 r., red. A. Paczkowski, Warszawa 1991.
• Klementowski R., Działalność organów bezpieczeństwa na Dolnym Śląsku w zakresie zabezpieczania gospodarki w latach 1945–1956 [w:] Urząd Bezpieczeństwa na Dolnym Śląsku 1945–1956. Z badań nad organizacją i działalnością aparatu bezpieczeństwa, red. R. Klementowski, K. Szwagrzyk, Wrocław 2012.
• Kochanowski J., Tylnymi drzwiami. „Czarny rynek” w Polsce 1944–1989, Warszawa 2010.
• Koryś P., Tymiński M., Patologie życia gospodarczego w postkomunistycznej Polsce: dziedzictwo komunizmu? [w:] Między zacofaniem a modernizacją. Społeczno-gospodarcze problemy ziem polskich na przestrzeni wieków, red. E. Kościk, T. Głowiński, Wrocław 2009.
• Krawczyk R., Wielka przemiana. Upadek i odrodzenie polskiej gospodarki, Warszawa 1990.
• Linz J.J., Totalitaryzm i autorytaryzm [w:] Władza i społeczeństwo. Antologia tekstów z zakresu socjologii polityki, wybór i oprac. J. Szczupaczyński, Warszawa 1995.
• Mażewski L., Posttotalitarny autorytaryzm PRL 1956–1989, Warszawa – Bielsko-Biała 2010.
• Modernizacja czy pozorna modernizacja. Społeczno-ekonomiczny bilans PRL 1944–1989, red. J. Chumiński, Wrocław 2010.
• Narojek W., Perspektywy pluralizmu w upaństwowionym społeczeństwie, Warszawa 1994.
• Neumann F., Behemoth, New York 1942.
• Skrzydło W., Z problematyki zmian w ustroju Polski Ludowej [w:] PRL, czyli Polska w drugiej połowie XX wieku, Lublin 2013.
• Sobczak M., Przesłanki społeczno-polityczne i ekonomiczne sprzyjające powstaniu i trwaniu PRL [w:] Gospodarka i społeczeństwo w czasach PRL-u (1944–1989), red. E. Kościk, T. Głowiński, Wrocław 2007.
• Talmon J.L., Źródła demokracji totalitarnej, Kraków 2015.
• Wicenty D., Zgniłe jabłka, zepsute skrzynki i złe powietrze. Dysfunkcje w Służbie Bezpieczeństwa w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku, Gdańsk–Warszawa 2018.
• Wielomski A., Istota totalitaryzmu. Wokół teorii Zbigniewa Brzezińskiego i Carla Friedricha, „Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem” 2021, t. 43, nr 2.
• Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 30 października 1944 r. o ochronie Państwa, DzU 1944, nr 10, poz. 50.
• Dekret z dnia 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa, DzU 1946, nr 30, poz. 192.
• Dekret z dnia 16 listopada 1945 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa, DzU 1945, nr 53, poz. 300.

Identifiers

DOI

10.48261/arprl232108

Biblioteka Nauki

34112044