Między Krakowem a Wrocławiem. Gliwickie lata Tadeusza Różewicza i rozpracowanie poety przez Służbę Bezpieczeństwa

• Authors: Bogusław Tracz

Abstracts

PL

Tadeusz Rożewicz był jednym z najwybitniejszych polskich literatow w XX w. Poeta, prozaik, dramaturg i scenarzysta. Żołnierz podziemnej Armii Krajowej w czasie II wojny światowej, po jej zakończeniu studiował historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, by ostatecznie poświęcić się wyłącznie pracy literackiej. Na początku 1950 r. zamieszkał w Gliwicach – wowczas mieście, z punktu widzenia Krakowa, prowincjonalnym. Nigdy nie wstąpił w szeregi partii komunistycznej, a dobrowolne odseparowanie się od głownych nurtow życia literackiego pozwoliło mu częściowo zachować artystyczną autonomię. Kontakty z zagranicznymi literatami i wydawcami zwrociły na niego uwagę komunistycznych organow bezpieczeństwa państwa. Podczas pobytu w Gliwicach był rozpracowywany przez Służbę Bezpieczeństwa w ramach sprawy o krypt. „Pisarz”. W 1968 r. przeprowadził się do Wrocławia. Artykuł jest probą rekonstrukcji przyczyn, przebiegu i skutkow rozpracowania poety przez Służbę Bezpieczeństwa na szerokim tle gliwickiego okresu jego biografii.

Keywords

PL

Tadeusz Różewicz; literatura polska; poezja polska; Służba Bezpieczeństwa; Gliwice

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Pamięć i Sprawiedliwość
• Year: 2022
• Volume: 40
• Issue: 2
• Pages: 108-127

Dates

published

2022

Contributors

author

Bogusław Tracz

• Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Katowicach

References

• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Katowicach [1945] 1983-1990.
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie, Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie [1944] 1945-1954; Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w Warszawie [1944] 1954-1990; Stołeczny Urząd Spraw Wewnętrznych w Warszawie [1944] 1983-1990.
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu [1945] 1983-1990.
• Braun K., Różewicz T., Języki teatru, Wrocław 1989.
• Dedecius K., Europejczyk z Łodzi. Wspomnienia, Kraków 2008.
• Karl Dedecius - Tadeusz Różewicz. Listy 1961-2013, t. 1, oprac. A. Lawaty, M. Zybura, Kraków 2017.
• Kijonka T., Po tylu latach, „Śląsk” 1996, nr 10.
• Kisiel M., Korespondencja Zdzisława Hierowskiego i Tadeusza Różewicza (1959-1967) [w:] Studia z dziejów bibliotek i kultury czytelniczej, red. T. Wilkoń, Katowice 2017. 113 AIPN Wr, 032/784, t. 2, cz. 1, Notatka służbowa z rozmowy z T. Różewiczem po powrocie z RFN i Hiszpanii, Wrocław, 8 IV 1970 r., k. 99-101.
• 114 M. Grochowska, Różewicz…, s. 317.
• 115 AIPN Ka, 0162/490/J, Notatka dot. zniszczenia akt z dn. 29 III 1989 r., s. 32; ibidem, Notatka informacyjna z opracowania pod względem ewidencyjno-operacyjnym i archiwalnym akt SOS krypt. „Pisarz”, Katowice, 29 III 1989 r., k. 2.
• Korespondencja. Wiesława i Tadeusz Różewiczowie, Romana i Henryk Voglerowie, zebrała, z rękopisów odczytała i przypisami opatrzyła A. Romaniuk, Wrocław 2019.
• Nastulanka K., Dużo czystego powietrza, „Polityka” 1965, nr 17.
• „Pamięć jest lepsza od fotograifi”. Listy Zdzisława Hierowskiego do Tadeusza Różewicza, oprac. M. Kisiel, „Śląsk” 1997, nr 1.
• Poeta po końcu świata. Z Tadeuszem Różewiczem rozmawiają Joanna Kiernicka i Stanisław Bereś, „Odra” 2000, nr 5.
• Poezja, dramat, lfim. Tadeusz Różewicz o swojej twórczości, „Express Wieczorny” 1966, nr 172-173.
• Przybylski R., Różewicz T., Listy i rozmowy 1965-2014, podała do druku, opracowała i wstępem opatrzyła K. Czerni.
• Różewicz T., Matka odchodzi (Kartki z gliwickiego dziennika), „Śląsk” 1997, nr 5.
• Różewicz w Gliwicach. Na dobre i złe zawsze z Wami. Wystąpienie Tadeusza Różewicza, „Śląsk” 1995, nr 1.
• Różewiczowa W., Wspomnienie o Tadeuszu Różewiczu [w:] Korespondencja. Wiesława i Tadeusz Różewiczowie, Romana i Henryk Voglerowie, zebrała, z rękopisów odczytała i przypisami opatrzyła A. Romaniuk, Wrocław 2019.
• Wbrew sobie. Rozmowy z Tadeuszem Różewiczem, oprac. J. Stolarczyk, Wrocław 2011.
• Widera A., U Tadeusza Różewicza, „Trybuna Robotnicza” 1955, nr 276.
• Bakuła B., Realizm socjalistyczny w polskiej literaturze po roku 1949, „Philologia” 2017, vol. 27, nr 1.
• Browarny W., Tadeusz Różewicz i nowoczesna tożsamość, Kraków 2013.
• Browarny W., W drodze. Wrocław śladami Tadeusza Różewicza, Wrocław 2021.
• Ciepliński P., „Sam w pustym mieście”. Tadeusza Różewicza przezwyciężanie śmierci matki i poezji, „Rocznik Muzeum w Gliwicach” 2009, t. 21.
• Dębicz M., Gliwicka „Kartoteka”, „Śląsk” 2010, nr 5.
• Dziedzic M., „Emigracja wewnętrzna” Tadeusza Różewicza (lata gliwickie) [w:] Od Exsilii do Exile. Przymus w migracjach, red. A. Mazurkiewicz, Gdańsk-Gdynia 2014.
• Drewnowski T., Walka o oddech. Bio-poetyka. O pisarstwie Tadeusza Różewicza, Kraków 2002.
• Grochowska M., Różewicz. Rekonstrukcja I, Warszawa 2021.
• Jarocki R., Życie w starych i nowych dekoracjach, „Literatura” 1999, nr 5.
• Kłak T., Sceny z życia poety. Przygody Tadeusza Różewicza z krytyką socrealistyczną [w:] Realizm socjalistyczny w Polsce z perspektywy 50 lat. Materiały z konferencji naukowej organizowanej przez Instytut Nauk o Kulturze Uniwersytetu Śląskiego w dniach 19-20 października 1999 roku w Katowicach, red. S. Zabierowski, M. Krakowiak, Katowice 2001.
• Krüger M., Nasz nauczyciel Tadeusz [w:] Nasz nauczyciel Tadeusz. Tadeusz Różewicz i Niemcy, red. S. Lawaty, M. Zybura, Kraków 2003.
• Kuczyński K.A., Karl Dedecius, Łódź 2017.
• Lawaty A., Zybura M., Wprowadzenie [w:] Karl Dedecius - Tadeusz Różewicz. Listy 1961-2013, t. 1, oprac. A. Lawaty, M. Zybura, Kraków 2017.
• Listosz S., Gliwickie lata Różewicza, „Rocznik Muzeum w Gliwicach” 2009, t. 21.
• Majchrowski Z., Różewicz, Wrocław 2002.
• Polkowski J., Kalendarium [w:] T. Różewicz, I znów zaczyna się przeszłość, wybór i wstęp J. Polkowski, Warszawa 2018.
• Rogall J., Słowo wstępne [w:] Karl Dedecius - Tadeusz Różewicz. Listy 1961-2013, t. 1, oprac. A. Lawaty, M. Zybura, Kraków 2017.
• Sarna P., „Odra” (1945-1950). Monograafi czasopisma, Katowice 2019.
• Sarna P., Miejsca wspólne, miejsca osobne, imiona sporu. Szkice z pogranicza literatury i publicystyki na Górnym Śląsku, Katowice 2018.
• Skrendo A., Wstęp [w:] T. Różewicz, Wybór poezji, wstęp i oprac. A. Skrendo, Wrocław 2016.
• Skubella-Klimczyk B., Obraz Gliwic w literaturze, „Rocznik Muzeum w Gliwicach” 2009, t. 21.
• Toborek T., Stanisław Sojczyński i Konspiracyjne Wojsko Polskie, Łódź 2007.
• Tracz B., Gliwice. Biograafi miasta, Gliwice 2018.

Identifiers

DOI

10.48261/pis224006

Biblioteka Nauki

2230869