Concepts of local government in the Polish constitutions of the interwar period (1918–1939)

• Authors: Paweł Cichoń

Title variants

PL

Koncepcje samorządu terytorialnego w polskich konstytucjach dwudziestolecia międzywojennego (1918–1939)

Abstracts

PL

Artykuł przedstawia w ogólnym zarysie koncepcje samorządu terytorialnego oparte na przepisach Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 17 marca 1921 r. (konstytucji marcowej) oraz Ustawy konstytucyjnej z 23 kwietnia 1935 r. (konstytucji kwietniowej). W pierwszej kolejności przedstawiono założenia ustrojowe konstytucji marcowej odnoszące się do samorządu terytorialnego, a następnie ukazano jej wpływ na kształtowanie się tego samorządu w II RP. Opisano wyzwania i trudności towarzyszące próbom uchwalenia ustaw samorządowych zgodnych z duchem konstytucji marcowej. Wskazano na podstawy prawne organizacji i działalności samorządu terytorialnego w Polsce w dwudziestoleciu międzywojennym (1918–1939). Zwrócono również uwagę na zmiany w podejściu rządzących do roli samorządu terytorialnego, które nastąpiły po zamachu majowym w 1926 r. i zostały wprowadzone w ustawie z dnia 23 marca 1933 r. o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. Następnie przedstawiono pozycję prawną samorządu terytorialnego w konstytucji kwietniowej. Wskazano też idee, które legły u podstaw tworzenia konstytucyjnych koncepcji samorządu terytorialnego i to, w jaki sposób zostały uzewnętrznione w konkretnych warunkach politycznych. W artykule dokonano także analizy porównawczej koncepcji samorządu terytorialnego wynikających z ww. konstytucji.

EN

The article outlines concepts of local government based on the provisions of the Constitution of the Republic of Poland of 17 March 1921 (the March Constitution) and the Constitutional Act of 23 April 1935 (the April Constitution). In the first place, the assumptions of the March Constitution concerning the political system in relation to local government are presented, and then its influence on the formation of this local government in the Second Polish Republic is shown. The author outlines challenges and difficulties accompanying the attempts to adopt statutes on local government in line with the spirit of the March Constitution and outlines the legal basis for the organisation and activity of local government in Poland during the interwar period (1918–1939). Attention is also drawn to the changes in the approach of those in power to the role of local government which followed the May Coup in 1926 and were introduced in the Act of 23 March 1933 on the Partial Change of the Local Government System. The author also presents the legal position of local government in the April Constitution and indicates the ideas that underlay the creation of constitutional concepts of local government and how they were externalised in the specific political conditions. The article also provides a comparative analysis of the concept of local government resulting from the Constitutions mentioned above.

Keywords

EN

local government; Second Polish Republic; the March Constitution 1921; the April Constitution 1935

PL

samorząd terytorialny; II Rzeczpospolita; konstytucja marcowa 1921 r.; konstytucja kwietniowa 1935 r.

• Publisher: Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego
• Journal: Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego
• Year: 2022
• Volume: XXV
• Issue: 25
• Pages: 139-158

Dates

published

2022

Contributors

author

Paweł Cichoń

• Jagiellonian University in Kraków

• https://orcid.org/0000000186199839

References

• Ustawa konstytucyjna Sejmu Ustawodawczego z 15 lipca 1920 r. zawierająca Statut Organiczny Województwa Śląskiego, Dz.U.R.P [Journal of Laws of the Republic of Poland] 1920, no. 73, item 497.
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 17 marca 1921 r., Dz.U.R.P. 1921, no. 44, item 267.
• Ustawa z 26 sierpnia 1922 r. o zasadach powszechnego samorządu wojewódzkiego, a w szczególności województwa lwowskiego, tarnopolskiego i stanisławowskiego, Dz.U.R.P. 1922, no. 90, item 829.
• Rozporządzenie o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej z 1928 r., Dz.U.R.P. 1928, no. 11, item 86 as amended; consolidated text: Dz.U.R.P. 1936, no. 80, item 555.
• Ustawa z 23 marca 1933 r. o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego, Dz.U.R.P. 1933, no. 35, item 294.
• Ustawa konstytucyjna z 23 kwietnia 1935 r., Dz.U.R.P. 1935, no. 20, item 227.
• Ustawa z 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej, Dz.U. 1950, no. 14, item 130.
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. 1997, no 78, item 483, as amended.
• Ajnenkiel A., Polskie konstytucje, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1991.
• Bar L., Samorząd terytorialny w II Rzeczypospolitej, “Rada Narodowa – Gospodarka – Administracja” 1978, vol. 6, no. 20.
• Behr J., Ewolucja gminy w Rzeczypospolitej Polskiej – zarys problematyki, “Folia Iuridica Universitatis Wratislaviensis” 2015, vol. 4, no. 1, pp. 285–301.
• Bojarowicz T., Pomiędzy decentralizacją a omnipotencją. Stosunki samorządu terytorialnego i administracji rządowej w II i III Rzeczypospolitej, “Polityka i Społeczeństwo” 2020, vol. 18, no. 2, pp. 9–24.
• Bosiacki A., Od naturalizmu do etatyzmu. Doktryny samorządu terytorialnego Drugiej Rzeczypospolitej 1918–1939, Liber, Warszawa 2006.
• Cichoń P., Wpływ Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 marca 1921 r. na kształtowanie się samorządu terytorialnego w II Rzeczypospolitej, “Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa” 2021, vol. 14, no. 4, pp. 495–510.
• Gałędek M., Autonomia ziemi wileńskiej w inkorporacyjnym programie polskiego rządu na przełomie 1921 i 1922 roku, “Imponderabilia. Biuletyn Piłsudczykowski”, 2013, no. 5, pp. 71–91.
• Gałędek M., Rola samorządu w strukturach państwa polskiego w świetle prac publikowanych na łamach “Gazety Administracji i Policji Państwowej” w latach 1922–1926, [in:] Samorząd w polskiej myśli politycznej XX wieku, ed. G. Radomski, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2006, pp. 193–206.
• Gałędek M., Ustrój administracji ogólnej na Wileńszczyźnie w okresie międzywojennym, Wydawnictwo Historyczne Tabularium, Gdańsk 2012.
• Grzybowska M., Decentralizacja i samorząd w II Rzeczypospolitej (aspekty ustrojowo-polityczne), Oficyna Wydawnicza Abrys, Kraków 2003.
• Górnicki L., Idea samorządu w konstytucji kwietniowej z 1935 r., [in:] Samorząd i samorządność w przeszłości i teraźniejszości, ed. M.J. Ptak, Kolonia Limited, Wrocław 2013, pp. 125–144.
• Izdebski H., Samorząd terytorialny w II Rzeczypospolitej, [in:] Samorząd terytorialny. Zagadnienia prawne i administracyjne, eds. A. Piekara, Z. Niewiadomski, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1998, pp. 69–89.
• Łapa M., Sto lat samorządu. Sto lat niepodległości, Wydawnictwo Narodowego Instytutu Samorządu Terytorialnego, Łódź 2018.
• Kotulski M., Samorząd terytorialny w dwudziestoleciu międzywojennym, “Acta Universitatis Wratislaviensis. Prawo” 2019, no. 327, pp. 129–153.
• Kozyra W., Z dziejów regionalizmu europejskiego w XX wieku: działalność delegata rządu na Ziemię Wileńską w dziedzinie samorządu terytorialnego (1922–1925), “Rocznik Stowarzyszenia Naukowców Polaków Litwy”, vol. 19, 2019, pp. 137–160.
• Paruch W., Samorządy w autorytaryzmie. Piłsudczykowska koncepcja samorządności (1927–1939), [in:] Samorząd w polskiej myśli politycznej XX wieku, ed. G. Radomski, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2006, pp. 151–178
• Przygodzki J., Komisje dla usprawnienia administracji publicznej w II Rzeczypospolitej. Studium historycznoprawne, Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2019.
• Przygodzki J., Samorząd terytorialny w pracach Komisji dla reformy administracji z 1923
• roku, [in:] Samorząd i samorządność w przeszłości i teraźniejszości, ed. M.J. Ptak, Kolonia Limited, Wrocław 2013, pp. 91–104.
• Sidor M., Samorząd terytorialny w myśli politycznej II Rzeczypospolitej Polskiej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2010.
• Sokalska E., Organy samorządowe miast niewydzielonych w świetle ustawy “scaleniowej” z 23 marca 1933 r., “Studia Prawnoustrojowe” 2004, no. 3, pp. 151–160.
• Stawicki R., Samorząd terytorialny w II Rzeczypospolitej – zarys prawno-historyczny, Kancelaria Senatu, Warszawa 2015.
• Szwed R., Kształtowanie się założeń programowych i taktycznych polskiej partii socjalistycznej w zakresie samorządu terytorialnego po odzyskaniu niepodległości Polski, [in:] idem, Samorządowa Rzeczpospolita 1918–1939. Wybór rozpraw i artykułów, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie, Częstochowa 2002, pp. 75–102.
• Szwed R., Samorząd terytorialny w Drugiej Rzeczypospolitej (1918–1939). Zarys problematyki, [in:] idem, Samorządowa Rzeczpospolita 1918–1939. Wybór rozpraw i artykułów, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie, Częstochowa 2002, pp. 9–53.
• Szwed R., Samorząd terytorialny w Polsce po przewrocie majowym, [in:] idem, O samorządzie terytorialnym w Polsce w XIX–XXI wieku. Zbiór rozpraw i artykułów, Wydawnictwo Taurus, Radomsko 2014, pp. 139–150.
• Szwed R., Społeczny czy państwowy. Walka o samorząd terytorialny w II Rzeczypospolitej, [in:] idem, O samorządzie terytorialnym w Polsce w XIX–XXI wieku. Zbiór rozpraw i artykułów, Wydawnictwo Taurus, Radomsko 2014, pp. 125–138.
• Tarnowska A., Z dziejów unifikacji administracji II Rzeczypospolitej. Rola przepisów pruskich, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2012.
• Warzocha A., Samorząd terytorialny w II RP – w drodze ku własnemu państwu, “Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Res Politicae” 2012, special issue, pp. 351–363.
• Wójcik S., Samorząd terytorialny w Polsce w XX wieku, Wydawnictwo KUL, Lublin 1999.
• Wytrążek W., Samorząd terytorialny w XX wieku w Polsce, Wydawnictwo KUL, Lublin 2009.

Identifiers

DOI

10.48269/2450-6095-sdpipp-25-007

Biblioteka Nauki

2189309