Relacje księży Karola Dębińskiego i Feliksa Majewskiego z wizytacji duszpasterskich biskupa lubelskiego Franciszka Jaczewskiego jako źródło do badań architektury sakralnej w diecezji lubelskiej na początku XX wieku

• Authors: Anna Bartko-Malinowska

Title variants

EN

Bishop Franciszek Jaczewski’s Pastoral Visits in the Accounts of Priests Karol Dębiński and Feliks Majewski as a Source for Research on Sacred Architecture in the Lublin Diocese in the Early 20th Century

Abstracts

EN

Pastoral visits of parishes, typically conducted on an annual basis, constitute a fundamental duty of Catholic bishops. Such visits serve as occasions for addressing the concerns and needs of the faithful, while also providing an opportunity to assess the state of parish churches. However, the religious policies enforced by the Russian government in the Kingdom of Poland imposed restrictions on the ability of the bishops of Lublin and Siedlce to visit parishes situated in regions inhabited by the Uniate population. The decree on religious tolerance of April 17/30, 1905 enabled former Uniates to return to the Catholic Church and expanded the scope of activities for the Catholic clergy. Bishop Franciszek Jaczewski of the Lublin Diocese promptly availed himself of this newfound opportunity and made the inaugural visit to the the south-eastern part of the Lublin Diocese on May 13 of the same year. In 1905 alone, the bishop visited a total of 56 parishes and continued his visits in 1906 and 1907. The first visit, which was of immense significance, was meticulously documented by Father Karol Dębiński, while the subsequent visit, conducted one year later, was chronicled by Father Feliks Majewski. These accounts provide insights into the historical background of the visited localities, the genesis of the parishes, and the architectural features of the ecclesiastical structures, including their external façades, state of preservation, and interior furnishings. Significantly, these narratives are complemented by rich photographic material. It is worth noting that these accounts often convey the subjective viewpoints and impressions of the authors, which, nevertheless, does not impinge on their informative value. Given the authors’ assiduousness, these reports are an invaluable source for investigating the objects visited by the bishop, especially considering that some have undergone alterations or have not survived till the present day. The meticulous descriptions of the ecclesiastical edifices, offered by first-hand witnesses, are of considerable historiographic significance, particularly for scholars of art history specialising in the sacred architecture of the Lublin region.

PL

Wizytacje duszpasterskie parafii stanowią jeden z obowiązków biskupów katolickich i powinny odbywać się corocznie. Każda wizytacja jest okazją zarówno do spojrzenia na problemy i potrzeby wiernych, jak i zapoznania się ze stanem zachowania świątyń parafialnych. Polityka wyznaniowa rządu carskiego prowadzona w Królestwie Polskim uniemożliwiała biskupom lubelskim i siedleckim odwiedzanie parafii leżących na terenach zamieszkiwanych przez ludność unicką. Wprowadzenie 17/30 kwietnia 1905 roku ukazu o tolerancji religijnej dało możliwość byłym unitom powrotu do Kościoła katolickiego, a duchowieństwu katolickiemu pozwoliło na szerszą działalność. Biskup lubelski Franciszek Jaczewski niezwłocznie skorzystał z tej sposobności i już 13 maja tego samego roku rozpoczął pierwszą wizytację południowo-wschodniej części diecezji lubelskiej. Tylko w 1905 roku biskup odwiedził 56 parafii, kolejne wizytacje prowadzone były w latach 1906 i 1907. Pierwsza podróż, będąca wydarzeniem wysokiej rangi, została opisana przez ks. Karola Dębińskiego, kolejna, przeprowadzona rok później, przez ks. Feliksa Majewskiego. Obie relacje z podróży dostarczają informacji na temat historii odwiedzanych miejscowości, historii parafii oraz kościołów, opisując ich wygląd zewnętrzny, stan zachowania oraz wyposażenie. Zawierają także bogaty materiał fotograficzny. Relacje te nierzadko prezentują poglądy i wrażenia piszących, co jednak nie umniejsza wartości zawartych w nich informacji. Dzięki rzetelności autorów relacje te są bardzo dobrym źródłem do badań nad odwiedzonymi przez biskupa obiektami, zwłaszcza że niektóre zostały przebudowane, a inne nie dotrwały do naszych czasów. Opisy świątyń są relacjami naocznych świadków i dla historyka sztuki zajmującego się architekturą Lubelszczyzny stanowią cenne źródło historyczne.             Pierwsza podróż, będąca wydarzeniem ogromnej rangi, została opisana przez ks. Karola Dębińskiego, kolejna, przeprowadzona rok później przez ks. Feliksa Majewskiego. Obie relacje z podróży dostarczają informacji na temat historii odwiedzanych miejscowości, historii parafii oraz kościołów opisując ich wygląd zewnętrzny, stan zachowania oraz wyposażenie. Zawierają także bogaty materiał fotograficzny. Relacje te nierzadko prezentują poglądy i wrażenia piszących, co jednak nie umniejsza wartości zawartych w nich informacji. Dzięki rzetelności autorów, relacje te są bardzo dobrym źródłem do badań nad odwiedzonymi przez biskupa obiektami, zwłaszcza, że niektóre zostały przebudowane, a inne nie dotrwały do naszych czasów. Opisy świątyń są relacjami naocznych świadków i dla historyka sztuki zajmującego się architekturą Lubelszczyzny stanowią cenne źródło historyczne.

Keywords

EN

visitation; church; Fr. Karol Dębiński; Bishop Franciszek Jaczewski; Fr. Feliks Majewski; Greek Catholics; sacred architecture; 1905 decree on religious tolerance

PL

wizytacja; kościół; ks. Karol Dębiński; bp Franciszek Jaczewski; ks. Feliks Majewski; grekokatolicy; architektura sakralna; ukaz tolerancyjny 1905

• Publisher: Akademia Zamojska
• Journal: Facta Simonidis
• Year: 2023
• Volume: 16
• Issue: 1
• Pages: 237-251

Dates

published

2023

Contributors

author

Anna Bartko-Malinowska

• Akademia Zamojska

• https://orcid.org/0000000210614255

References

• Badura P.J., Dębiński Karol, w: Słownik polskich teologów katolickich 1918-1981, t. 5, red. L. Grzebień, Warszawa 1983, s. 300-301.
• Baliński M., Lipiński T., Starożytna Polska pod względem historycznym, jeograficznym i statystycznym, t. 3, cz. 1, wyd. 2 popr. i uzup. F.K. Martynowski, Warszawa 1886.
• Biskup Franciszek Jaczewski (1832-1914). Studia biograficzne z okazji 100. rocznicy śmierci, red. J.R. Marczewski, Lublin 2014.
• Bojownicy kapłani za sprawę Kościoła i ojczyzny w latach 1861-1915. Materiały z urzędowych świadectw władz rosyjskich, archiwów konsystorskich, zakonnych i prywatnych, cz. 1: Dawne Król. Polskie, t. 2: Diecezje lubelska z podlaską i płocka, oprac. P. Kubicki, Sandomierz 1933.
• Dylągowa H., Kościół unicki na ziemiach Rzeczypospolitej 1596-1918. Zarys problematyki, „Przegląd Wschodni. Historia i Współczesność Polaków na Wschodzie”, 2 (1992/1993), z. 2 (6), s. 258-287.
• Dzieje Archidiecezji Lubelskiej (1805-2005), red. M.T. Zahajkiewicz, Lublin 2005.
• Gontarek A., Józef Buchbinder, w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 1, red. J. Maurin-Białostocka i in., Wrocław 1971, s. 266-267.
• Górak J., Kościoły drewniane Zamojszczyzny, Zamość 1986.
• Kamiński R., Dębiński Karol ks., w: Encyklopedia katolicka, t. 3, red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, Lublin 1979, kol. 1233.
• Krukowski J., Wizytacja kanoniczna, w: Leksykon prawa kanonicznego, red. M. Sitarz, Lublin , kol. 2966.
• Ludera M., Gabriel Sławiński. Późnobarokowy malarz w służbie Kościoła i Cerkwi, Kraków 2016.
• Łukasz J., Dzieje Parafii Biała k. Janowa Lubelskiego (2), „Janowskie Korzenie”, 2007, nr 8, s. 11-25.
• Łupiński J.S., Likwidacja parafii grekokatolickiej w Hodyszewie, „Studia Łomżyńskie”, 10 (1999), s. 75-88.
• Łupiński J.S., Ukaz tolerancyjny cara Mikołaja II z 17/30 kwietnia 1905 roku, „Saeculum Christianum. Pismo Historyczno-Społeczne”, 8 (2001), nr 1, s. 183-200.
• Pęski A., Wizyta kościelna, w: Encyklopedja kościelna. Podług teologicznej encyklopedji Wetzera i Weltego z licznymi jej dopełnieniami, t. 31, wyd. M. Nowodworski, Płock 1911, s. 535-538.
• Polakowska J., Majer (Mayer, Mejer, Meyer) Józef, w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 5, red. J. Maurin-Białostocka, Warszawa 1993, s. 562.
• Powiat krasnostawski, oprac. T. Sulerzyska, F. Uniechowska, E. Rowińska, Warszawa 1964 (Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Województwo Lubelskie, t. 8, z. 8).
• Protokoły wizytacji kanonicznych przeprowadzonych przez biskupa lubelskiego Stefana Wyszyńskiego w parafiach na terenach obecnej diecezji zamojsko-lubaczowskiej 1946-1948, zbiór, oprac. i wstęp M. Leszczyński, Warszawa 2020.
• Rostowski Z., Życie i działalność pasterska ks. bp. Franciszka Jaczewskiego (1832-1914), „Rocznik Teologii Katolickiej”, 8 (2009), s. 134-148.
• Sitarz M., Wizytacja, w: Encyklopedia katolicka, t. 20, red. E. Gigilewicz, Lublin 2014, kol. 737-738.
• Skrzyniarz R., Jaczewski Franciszek bp, w: Encyklopedia katolicka, t. 7, red. S. Wielgus, J. Duchniewski, M. Daniluk i in., Lublin 1997, kol. 655.
• Stegner T., Cerkiew prawosławna w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX w., w: Unifikacja za wszelką cenę. Sprawy polskie w polityce rosyjskiej na przełomie XIX i XX wieku. Studia i materiały, red. A. Szwarc, P. Wieczorkiewicz, Warszawa 2002, s. 137-152.
• Stopniak F., Dzieje kapituły zamojskiej, Lublin 1962.
• Stopniak F., Franciszek Jaczewski biskup lubelski, Warszawa 1981.
• Stopniak F., Jaczewski Franciszek (1832-1914), w: Słownik polskich teologów katolickich, red. H.E. Wyczawski, t. 2, Warszawa 1982, s. 103-105.
• Żywicki J., Architektura neogotycka na Lubelszczyźnie, Lublin 1998.

Identifiers

DOI

10.56583/fs.2137

Biblioteka Nauki

26850514