Galicyjscy Żydzi w latach Wielkiej Wojny 1914-1918

• Authors: Konrad Zieliński

Title variants

EN

The Galician Jews during the Great War 1914-1918

Abstracts

EN

Modern anti-Semitism, present, although barely seen in Galicia before 1914, triumphed during the time of the Great War. The Habsburgs’ golden age sank into oblivion and, reasonably, the Jews and the Christians’ co-existence. The ethnic nationalism, a phenomenon familiar to any of the new formed states of the Middle-East Europe, especially took a heavy toll in Poland. The war destroyed the base of living of thousands of Jews. What was saved and protected from the war, at the end of the war and during the first months of the Polish independence, was plundered and destroyed by the Christian neighbors. It concerned hundreds of towns, villages and village settlements. At the same time, the war time was the period of development of the social-political and cultural life of the Jews, being a proof  forliberation of some part of Jewish inhabitants of the country from long-lasting and supreme orthodoxy’s influence.

PL

Współczesny antysemityzm, obecny, choć ledwo widoczny w Galicji przed 1914 r., zatriumfował w czasie Wielkiej Wojny. Złoty wiek Habsburgów popadł w zapomnienie i, rozsądnie, współistnienie Żydów i chrześcijan. Etniczny nacjonalizm, zjawisko znane każdemu z nowo powstałych państw Europy Środkowo-Wschodniej, szczególnie odbił się na Polsce. Wojna zniszczyła bazę życiową tysięcy Żydów. To, co zostało ocalone i uchronione przed wojną, pod koniec wojny i w pierwszych miesiącach niepodległości Polski zostało splądrowane i zniszczone przez chrześcijańskich sąsiadów. Dotyczyło to setek miast, wsi i osad wiejskich. Jednocześnie czas wojny był okresem rozwoju życia społeczno-politycznego i kulturalnego Żydów, będąc dowodem na uwolnienie części żydowskich mieszkańców kraju od długotrwałych i przemożnych wpływów ortodoksji.

Keywords

EN

Galicia; Jews; World War I; nationalism; orthodoxy

PL

Galicja; Żydzi; I wojna światowa; nacjonalizm; ortodoksja

• Publisher: Akademia Zamojska
• Journal: Studia Żydowskie. Almanach
• Year: 2011
• Volume: 1
• Issue: 1
• Pages: 17-42

Dates

published

2011

Contributors

author

Konrad Zieliński

References

• Abramson H., A prayer for the Government: Ukrainians and Jews in revolutionary times, 1917-1920, Cambridge 1999.
• Aschheim S., Brothers and strangers. The East European Jew in German and German Jewish consciousness, 1800-1923, Madison 1999.
• Barucha Milcha galicyjskie wspomnienia wojenne 1914-1918, oprac. P. Wróbel, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego”, 1991, nr 2.
• Baumol Y., A Blaze in the darkening gloom. The life of Rav Meir Shapiro, transl. Ch. Wengrov, Jerusalem-New York 1994.
• Bihl W., Österreich-Ungarn und die Friedensschlüsse von Brest-Litovsk, Wien-Köln 1970.
• Bross J., The beginning of the Jewish labor movement in Galicia, „YIVO Annual of Jewish Social Science”, 5 (1950).
• Caro L., Statystyka emigracji polskiej i austro-węgierskiej do Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, Kraków 1907.
• Cohen I., Theodor Herzl. Founder of political Zionism, London-New York 1959.
• Eisenstein M., Jewish schools in Poland 1919-1939. Their philosophy and development, New York 1950.
• Engel D., Lwów, November 1918: the Report of the Official Polish Governmental Investigating Commission, „Kwartalnik Historii Żydów”, 2004, nr 3.
• Evidence of pogroms in Poland and Ukrainia (documents, accounts of eye-witnesses, proceedings in Polish Parliament, local press reports etc.), New York 1919.
• Garncarska-Kadary B, Żydowska ludność pracująca w Polsce 1918-1939, Warszawa 2001.
• Gąsowski T., From austeria to the manor: Jewish landowners in autonomous Galicia, „Polin. Studies in Polish Jewry”, 12 (1999).
• Gelber N.M., The national autonomy of Eastern-Galician Jewry in the West-Ukrainian Republic, 1918-1919, in: A History of Polish Jewry during the Revival of Poland, ed. I. Lewin, New York 1990.
• Gitelman Z., Native Land, Promised Land, Golden Land. Jewish Emigration from Russia and Ukraine, „Harvard Ukrainian Studies”, 22 (1998).
• Golczewski F., Die polnisch-jüdische Beziehungen 1881-1922. Eine Studie zur Geschichte des Antisemitismus in Osteuropa, Wiesbaden 1981.
• Goldelman S.I., Jewish national autonomy in Ukraine 1917-1920, Chicago 1968.
• Grayzel S., A history of the Jews, Philadelphia 1955.
• Grosfeld L., Sprawa Chełmszczyzny w 1918 r., „Kwartalnik Historyczny”, 1974, nr 1.
• Gusiew W., Bund i Centralna Rada: jakoju mae buti ukrainska derżawa (berezen 1917 – kwiten 1988), in: Dolja jewrejskich hromad centralnoj ta schidnoj Ewropi w pierszij połowini XX stolitja (do drugoj switowoj wijny), ed. G. Aronow et al., Kyiv 2004.
• Hagen W.W., The moral economy of ethnic violence. The pogrom in Lwów, November 1918, „Geschichte und Gesselschaft”, 2005, H. 2.
• Himka J.P., Dimensions of a triangle: Polish-Ukrainian-Jewish relations in Austrian Galicia, „Polin. Studies in Polish Jewry”, 12 (1999).
• Hrycak J., Historia Ukrainy 1772-1999. Narodziny nowoczesnego narodu, Lublin 2000.
• Hrytsak Y., A Ukrainian answer to the Galicjan ethnic triangle: the case of Ivan Franko, „Polin. Studies in Polish Jewry”, 12 (1999).
• Hyman P.E., Gender and assimilation in modern Jewish history. The roles and representation of women, Searttle-London 1995.
• Jabłoński H., Polska autonomia narodowa na Ukrainie 1917-1918, Warszawa 1948.
• Jacobs J., On socialists and „The Jewish Question” after Marx, New York 1992.
• Kapralska Ł, Drogi z getta. Uwagi o procesach asymilacyjnych w społeczności Żydów galicyjskich, w: Ortodoksja – Emancypacja – Asymilacja. Studia z dziejów ludności żydowskiej na ziemiach polskich w okresie rozbiorów, red. K. Zieliński, M. Adamczyk-Garbowska, Lublin 2003.
• Kapralska Ł., Drogi z getta. Uwagi o procesach asymilacyjnych w społeczności Żydów galicyjskich, w: Ortodoksja, emancypacja, asymilacja. Studia z dziejów ludności żydowskiej na ziemiach polskich w okresie rozbiorów, red. K. Zieliński, M. Adamczyk-Garbowska, Lublin 2003.
• Kapralska Ł., Pluralizm kulturowy i etniczny a odrębność regionalna Kresów południowo-wschodnich w latach 1918-1939, Kraków 2000.
• Kargol T., Ziemiaństwo wobec sytuacji gospodarczej Galicji w czasie I wojny światowej, w: Lata Wielkiej Wojny. Dojrzewanie do niepodległości 1914-1918, red. D. Grynberg, J. Snopko, G. Zackiewicz, Białystok 2007.
• Klier J., Kazaki i pogromy. Cziem otliczalis „wojennyje” pogromy?, in: Mirowoj krizis 1914-1920 godow i sudba wostocznojewropejskowo jewrejstwa, ed. O. Budnitski, Moskwa 2005.
• Klier J.D., The pogrom paradigm in Russian history, in: Pogroms. Anti-Jewish violence in modern Russian history, ed. J.D. Klier, S. Lambvroza, Cambridge-New York-Port Chester-Melbourne-Sydney 1992.
• Konic W., Żydzi w Legionach (1914-1917), w: Żydzi w Polsce Odrodzonej. Działalność społeczna, gospodarcza, oświatowa i kulturalna, t. 2, red. I. Schiper, A. Tartakower, A. Hafftka, Warszawa 1936.
• Kramarz H., Lwów i jego samorząd w chwili wybuchu Wielkiej Wojny, „Studia Historyczne”, 1992, nr 2.
• Landau-Czajka A., Syn będzie Lech… Asymilacja Żydów w Polsce międzywojennej, Warszawa 2006.
• Lestchinsky J., Jews in cities of the Republic of Poland, „YIVO Annual of Jewish Social Science”, 1 (1946).
• Lewandowski J., Królestwo Polskie wobec Austro-Węgier 1914-1918, Warszawa-Łódź 1986.
• Lewin I., The political history of Polish Jewry, 1918-1919, w: A history of Polish Jewry during the revival of Poland, ed. I. Lewin, New York 1990.
• Lipelt R., Zdrowie publiczne w Galicji w dobie autonomii w świetle współczesnej statystyki, „Prace Historyczno- Archiwalne”, 14 (2004).
• Lis E., Dzieje Żydów w Kolbuszowej do 1939 roku, „Prace Historyczno-Archiwalne”, 11 (2002).
• Magocsi P.R., A history of Ukraine, Toronto-Buffalo-London 1996.
• Mahler R., The economic background of Jewish emigration from Galicia to the United States, in: East European Jews in two worlds: studies from the YIVO Annual, ed. D. Dash Moore, Evanston 1990.
• Mahler R., The social and political aspects of the Haskalah in Galicia, „YIVO Annual of Jewish Social Science”, 1 (1946).
• Majchrowski J.M., Problem żydowski w programach głównych obozów politycznych, „Znak”, 1983, nr 2.
• Małecki J.M., Zamieszki w Krakowie w kwietniu 1918 r. Pogrom czy rozruchy głodowe?, w: The Jews in Poland, vol. 1, red. A.K. Paluch, Kraków 1992.
• McCagg W.O., A history of Habsburg Jews 1670-1918, Bloomington-Indianapolis 1992.
• Mełamed W., Jewrei wo Lwowie (XIII – pierwaja połowina XX wieka), Lwow 1994.
• Mendelsohn E., Żydzi Europy Środkowo-Wschodniej w okresie międzywojennym, tłum. A. Tomaszewska, Warszawa 1992.
• Mich W., Obcy w polskim domu. Nacjonalistyczne koncepcje rozwiązania problemu mniejszości narodowych 1918-1939, Lublin 1994.
• Mroczka L., Przyczynek do kwestii żydowskiej w Galicji w progu drugiej Rzeczypospolitej w: Żydzi w Małopolsce. Studia z dziejów osadnictwa i życia społecznego, red. F. Kiryka, Przemyśl 1991.
• Najdus W., Szkice z historii Galicji. Tom II: Galicja w latach 1905-1907, Warszawa 1960.
• Pajewski J., Odbudowa Państwa Polskiego 1914-1918, Warszawa 1980.
• Poliakov L., Historia antysemityzmu, t: 2 Epoka nauki, tłum. A. Rasińska-Bóbr, O. Hedemann, Kraków 2008.
• Proszyk J., Żydowskie Stowarzyszenie Humanitarne B’nei B’rith „Austria – Ezra” w Bielsku (1889-1938), „Studia Judaica. Biuletyn PTSŻ”, 2009, nr 1-2.
• Pulzer P., The development of political antisemitism in Austria, in: The Jews of Austria. Essays on their life, history and destruction, ed. J. Fraenkel, London 1967.
• Radzik T., Stosunki polsko-żydowskie w Stanach Zjednoczonych Ameryki w latach 1918 1921, Lublin 1988.
• Rathojz Ch, Żydzi w Bełżcu, w: Tam był kiedyś mój dom... Księgi pamięci gmin żydowskich, red. M. Adamczyk-Garbowska, A. Kopciowski, A. Trzciński, Lublin 2009.
• Reczister B., K istorii antisemitizma. Razgrom galickich jewrejew w gody pierwoj mirowoj wojny, w: Jewrejska istorija ta kultura kinca XIX-poczatku XX st., red. G. Aronow, L. Finberg, Kyiv 2003.
• Romanczuk O., Zirka Dawida i Trizub Wołodimira na tli Kremlja. „Ukrainskij antisemitizm” 1917-1920. Mify i realnist (Zakinczennja), „Dzwin. Czasopis spiłki pismiennikiw Ukrainy”, 1991, nr 10.
• Różański P., Pogrom lwowski 22 listopada 1918 roku w świetle zeznań Organizacji Syjonistycznej złożonych przed Komisją Morgenthaua, „Kwartalnik Historii Żydów”, 2004, nr 3.
• Rudnicki Sz., Otnoszenije jewrejew k wosstanowlieniu nezawisimosti Polszi, in: Mirowoj krizis 1914-1920 godow i sudba wostocznojewropejskowo jewrejstwa, ed. O. Budnitski, Moskwa 2005.
• Schiper I., Dzieje handlu żydowskiego na ziemiach polskich, Warszawa 1937.
• Schmidl E.A., Juden in der K. (u) K. Armee 1788-1918 (Jews in the Habsburg Armed Forces), Eisenstadt 1989.
• Glabiszewski J., Rosja w myśli politycznej Wilhelma Feldmana, „Studia Historyczne”, 2007, nr 1.
• Schuster F.M., „Daj mnie chleba, i ja dam tiebie diewuszku”. Bednost, kontrabanda, szpionaż i prostitucija wo wriemia pierwoj mirowom wojny w jewrejskom kontekstie, in: Mirowoj krizis 1914-1920 godow i sudba wastocznojewropejskawo jewrjejstwa, ed. O. Budnickij, Moskwa 2005.
• Schwarz R., Antisemitism and socialism in Austria 1918-1962, w: The Jews of Austria. Essays on their life, history and destruction, ed. J. Fraenkel, London 1967.
• Spyra J., Żydowskie gminy wyznaniowe na Śląsku Austriackim (1742-1918), Katowice 2009.
• Szczetinina T., Jewreiskie misteczko w dokumentach Ukrainskoj Centralnoj Rady (1917-1918 pp.), in: „Sztetl” jako fenomen jewrejskoi istorii, ed. G. Aronow et al., Kyiv 1999.
• Śliż M., Galicyjscy Żydzi na drodze do równouprawnienia 1848-1914, Kraków 2006.
• The pogroms in the Ukraine under the Ukrainian governments (1917-1920). Historical survey with documents and photographs, London 1927.
• „The Bulletin of the Joint Distribution Committee of the American Funds for Jewish War Sufferers”, 2 (1918), no. 7.
• Tomaszewski J., Niepodległa Rzeczpospolita, w: Najnowsze dzieje Żydów w Polsce, red. J. Tomaszewski, Warszawa 1993.
• Trocki I., Jewrejskie pogromy na Ukrainie i Bielorusi (1918-1929 gg.), in: Kniga o russkom jewrejstwie 1917-1967, ed. J. G. Frumkin, G.J. Aronson, A.A. Goldeweizer, Mińsk 2002.
• Wanatowicz S., Ludność żydowska w regionie mieleckim do 1939 roku, w: Mielec. Studia i materiały z dziejów miasta i regionu, t. 3, red. F. Kiryk, Mielec 1994.
• Wasiutyński B., Ludność żydowska w Polsce w w. XIX i XX, Warszawa 1930.
• Wierzbieniec W., Społeczność żydowska a Polacy i Ukraińcy w Przemyślu w okresie II Rzeczypospolitej, w: Żydzi i judaizm we współczesnych badaniach polskich. Materiały z konferencji, red. K. Pilarczyk, Kraków 1997.
• Wierzbieniec W., Żydzi w województwie lwowskim w okresie międzywojennym, Rzeszów 2003.
• Wróbel P., Zarys dziejów Żydów na ziemiach polskich w latach 1880-1918, Warszawa 1991.
• Yarmolinsky A., The Jews and other minor nationalities under the Soviets, New York 1928.
• Zielecki A., Żydzi w polskim ruchu niepodległościowym w Galicji przed pierwszą wojną światową i w czasie jej trwania, w: Żydzi w Małopolsce. Studia z dziejów osadnictwa i życia społecznego, red. F. Kiryka, Przemyśl 1991.
• Zieliński K., Galicyjskich i królewiackich Żydów drogi do emancypacji, w: Żydzi w Lublinie – Żydzi we Lwowie. Miejsca – Pamięć – Współczesność, red. J. Zętar, E. Żurek, S.J. Żurek, Lublin 2006.
• Zieliński K., Polski i żydowski ruch robotniczy w Królestwie Polskim w latach I wojny światowej, „Studia Judaica. Biuletyn PTSŻ”, 2004, nr 1.
• Zieliński K., Relations between Jews, Poles and Russians at the beginning of World War I (1914-1915), „Pinkas. Annual of the Culture and History of East European Jewry”, 2 (2008).
• Zieliński K., Reperkusje traktatu brzeskiego z 1918 roku dla stosunków polsko-żydowskich, „Studia Judaica. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Studiów Żydowskich”, 2002/2003, nr 2/1.
• Zieliński K., Stosunki polsko-żydowskie na ziemiach Królestwa Polskiego w czasie pierwszej wojny światowej, Lublin 2005.
• Zieliński K., Uwagi na temat pogromów i zajść antysemickich w Galicji jesienią 1918 roku, „Rocznik Mielecki”, 10-11 (2007-2008).
• Zygmuntowicz Z., Żydzi w Legionach Józefa Piłsudskiego, w: Żydzi bojownicy o niepodległość Polski, red. N. Getter, J. Shall, Z. Shipper, Lwów 1939 (reprint: Warszawa 2002).
• Żbikowski A., Żydzi krakowscy i ich gmina w latach 1869-1919, Warszawa 1994.
• Żyndul J., Państwo w państwie? Autonomia narodowo-kulturalna w Europie Środkowowschodniej w XX wieku, Warszawa 2000.

Identifiers

DOI

10.56583/sz.570

Biblioteka Nauki

2117371