Żydzi o Cyganach w II Rzeczypospolitej. Tematyka romska na łamach „Nowego Dziennika” (1918-1939)

• Authors: Alicja Gontarek

Title variants

EN

Jews about Gypsies in interwar Poland. The Roma issues in „Nowy Dziennik” (1918-1939)

Abstracts

EN

The article presents the problem of Gypsy-Jewish relations in the Second Polish Republic. It is of a contributory nature – it focuses on one press title ("Nowy Dziennik"), which is the oldest Zionist periodical in Poland, published in Polish language since 1918. The analysis of its content allowed several conclusions to be drawn. Direct relations between the two minorities – Gypsies and Jews – were almost non-existent, and the Jewish side, if it occasionally wrote about Gypsy community, saw only the negative consequences of such contacts. As far as the perception of the Gypsies by the Zionist elite was concerned, the Zionist elite upheld all the negative stereotypes and myths about them that were characteristic of the majority society. It was also silent about the stateforming aspirations of the Gypsies.

PL

Artykuł przedstawia problem stosunków cygańsko-żydowskich w II RP. Ma charakter przyczynkowy – skupia się na jednym tytule prasowym („Nowy Dziennik”), który jest najstarszym w Polsce pismem syjonistycznym, ukazującym się w języku polskim od 1918 roku. Analiza jego treści pozwoliła na wyciągnięcie kilku wniosków. Bezpośrednie relacje między dwiema mniejszościami – Cyganami i Żydami – prawie nie istniały, a strona żydowska, jeśli sporadycznie pisała o społeczności cygańskiej, dostrzegała jedynie negatywne konsekwencje takich kontaktów. Jeśli chodzi o postrzeganie Cyganów przez elity syjonistyczne, podtrzymywała ona wszystkie negatywne stereotypy i mity na ich temat, charakterystyczne dla społeczeństwa większościowego. Milczały też o państwotwórczych dążeniach Cyganów.

Keywords

EN

Gypsies; Jews; Zionists; conflict; the Second Polish Republic

PL

Cyganie; Żydzi; syjoniści; konflikt; II Rzeczpospolita Polska

• Publisher: Akademia Zamojska
• Journal: Studia Żydowskie. Almanach
• Year: 2021
• Volume: 11
• Issue: 11
• Pages: 57-79

Dates

published

2021

Contributors

author

Alicja Gontarek

References

• królów cygańskich na weselu królewicza, „Nowy Dziennik”, 1934, nr 156.
• cyganów sprawcami napadu na p. Deweya, „Nowy Dziennik”, 1930, nr 126.
• cyganów pod zarzutem potrójnego mordu rabunkowego, „Nowy Dziennik”, 1935, nr 156.
• tysięcy cyganów wędruje po Polsce, „Nowy Głos”, 1938, nr 176.
• Aresztowania wśród band cygańskich w Krakowie, „Nowy Dziennik”, 1932, nr 191.
• Arum dem blut-bilbul in Dobrzin, „Hajnt”, 1926, nr 207.
• Aryjskie poczucie honoru, „Nowy Dziennik”, 1919, nr 199.
• Awantury cygańskie w Mysłowicach, „Nowy Dziennik”, 1933, nr 241.
• Bajka o „mordzie rytualnym” w Dobrzyniu, „Nowy Dziennik”, 1926, nr 204.
• Bałaban M., Żydowskie starożytności Krakowa, „Nowy Dziennik”, 1931, nr 92.
• Banda cyganów porwała 7-letnią dziewczynkę, „Nowy Dziennik”, 1933, nr 163.
• Banda cyganów, „Nowy Dziennik”, 1925, nr 91.
• Bandytyzm w powiecie wadowickim hula, „Nowy Dziennik”, 1932, nr 179.
• Bartosz A., Cyganie a Żydzi. Co to jest koszer, a co magardo?, „Midrasz”, 2009, nr 3.
• Bartosz A., Gancarz N., Gontarek A., Poland, w: Roma Voices in History. Sourcebook, ed. E. Marushiakova, V. Popov, Leiden 2020.
• Bartosz A., Nie bój się Cygana. Na dara Romestar, Sejny 2004.
• Bauminger L., Nowa próba historiozofji żydowskiej, „Nowy Dziennik”, 1933, nr 230.
• Berkelhammer M., Nasz posterunek, „Nowy Dziennik”, 1929, nr 189.
• Bestjalski samosąd na cyganach we wiosce słowackiej, „Nowy Dziennik”, 1928, nr 268.
• Bialik do narodu żydowskiego, „Nowy Dziennik”, 1924, nr 11.
• Brzoza C., Pierwsze lata „Nowego Dziennika”, organu syjonistów krakowskich, „Rocznik Historii Prasy Polskiej”, 1998, z. 1/2.
• Brzoza C., The Jewish Press in Krakow, „Polin”, 7 (1992).
• Ciekawostki warszawskie. Wrzenia w rodzie cygańskim, „Chwila”, 1930, nr 3920.
• Coraz mniej cyganów w obrębie Wielkiej Warszawy, „Nowy Głos”, 1938, nr 145.
• Coś się psuje w państwie cygańskiem, „Chwila”, 1935, nr 145.
• Cygan hypnotyzer skazany na 3 lata więzienia, „Nowy Dziennik”, 1933, nr 245.
• Cyganie – mordercy przed sądem, „Nowy Dziennik”, 1922, nr 94.
• Cyganie – mordercy skazani na długoletnie więzienie, „Nowy Dziennik”, 1935, nr 226.
• Cyganie chcą mieć reprezentację swoją w ciałach ustawodawczych, „Nasz Przegląd” 1928, nr 11.
• Cyganie chcą też mieć swego przedstawiciela, „Chwila”, 1928, nr 3166.
• Cyganie chcą zaprzestać cygańskiego życia, „Nowy Dziennik”, 1926, nr 145
• Cyganie grożą zburzeniem miasteczka, „Nowy Dziennik”, 1928, nr 204.
• Cyganie jako ludożercy, „Nowy Dziennik”, 1927, nr 61
• Cyganie między sobą, „Chwila”, 1927, nr 3076.
• Cyganie okradli cygana, „Nowy Dziennik”, 1932, nr 232.
• Cyganie przed sądem, „Nowy Dziennik”, 1932, nr 200.
• Cyganie przed sądem, „Nowy Dziennik”, 1935, nr 219.
• Cyganie sprawcami mordu rabunkowego na szynkarza pod Dobczycami, „Nowy Dziennik”, 1932, nr 184.
• Cyganie w opałach, „Nowy Dziennik”, 1931, nr 142.
• Cyganie wywołują zajścia w Sądny Dzień, „Nowy Dziennik”, 1933, nr 272.
• Cyganie żydowscy, „Nowy Dziennik”, 1927, nr 241.
• Cygańska wojna dynastyczna, „Chwila”, 1934, nr 5505.
• Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym”, 2012, nr 3.
• Delegacje cygańskie przyjeżdżają do Polski na uroczystości ku czci króla cygańskiego, „Nowy Głos”, 1938, nr 180.
• Dokoła „mordu rytualnego” w Dobrzyniu, „Nowy Dziennik”, 1926, nr 209.
• Dziecko żydowskie w obozie cyganów, „Nowy Dziennik”, 1931, nr 218.
• Dziennik Urzędowy MSZ z 1924 r. Nr 6, poz. 82.
• Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej z 1926 r. Nr 83, poz. 465.
• Dziewczyna porwana przez cyganów, „Nowy Dziennik”, 1931, nr 204.
• Dziwne koleje palestyńskiego dziecka, „Chwila”, 1933, nr 4998.
• Echa hecy antyżydowskiej w Dobrzyniu, „Nasz Przegląd”, 1926, nr 259.
• „Elekcja” króla cyganów – humbugiem, „Nowy Dziennik”, 1937, nr 184.
• Erlik S., Z ostatnich dni w Palestynie, „Nowy Dziennik”, 1933, nr 176.
• Farbowali skradzione konie, „Nowy Dziennik”, 1938, nr 91.
• Ficowski J., Cyganie na polskich drogach, Kraków-Wrocław 1985.
• Ficowski J., Cyganie polscy, Warszawa 1953.
• Fleischman I., Leon Lewkowicz, „Nowy Dziennik”, 1935, nr 328.
• Głos uznania z Anglii, „Nowy Dziennik”, 1937, nr 195.
• Gontarek A., Cyganie jako problem społeczny na wsiach Królestwa Polskiego drugiej polowy XIX w. w świetle prasy dla ludu, „Facta Simonidis”, 1 (2016).
• Gontarek A., Klan Kwieków jako przedstawicielstwo cygańskie a obóz sanacyjny w latach 1926-1935 w świetle sanacyjnych i prorządowych dzienników informacyjnych, „Sprawy Narodowościowe”, 2017, nr 49.
• Gontarek A., Królowie cygańscy w II Rzeczpospolitej. Wokół dorobku Jerzego Ficowskiego na temat sprawy cygańskiej w okresie międzywojennym, „Annales Universitatis Peadagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitearaia”, 2016, z. 16.
• Gontarek A., Political Activity of Kwiek ‘Dynasty’ in the Second Polish Republic in the Years 1935-1939, „Social Inclusion”, 8 (2020), no. 2.
• Gontarek A., Problematyka cygańska w prasie narodowej w latach 1935-1939 (na przykładzie „Warszawskiego Dziennika Narodowego”), „Studia Historica Gedanensia”, 8 (2017).
• Gontarek A., The Attitude Presented in the Press Publisher by the Polish Socialist Party towards Gypsies in the Interwar Period – Social and Political Issues, „Historia i Świat”, 10 (2021).
• Grajcie mu skrzypki…, „Chwila”, 1935, nr 5695.
• Hartglas A., Palestynę zamieszkują…, „Nowy Dziennik”, 1931, nr 246.
• Hartglas A., Terytorjum a naród, „Głos Żydowski: tygodnik społeczno-polityczny”, 1906, nr 14.
• Hołub B., Studium historyczno-geograficzne narodowości w Galicji Wschodniej w świetle spisów ludności w latach 1890-1910, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”, 68 (2013), sec. B.
• I cyganie są im niewygodni, „Nowy Dziennik”, 1937, nr 99.
• Insler A., Na posterunku, „Nowy Głos”, 1938, nr 8.
• Kahany M., Światowy Kongres Żydowski, „Nowy Dziennik”, 1934, nr 71.
• Kapralski S., Romowie, nowoczesność, antycyganizm, w: Kustosz cygańskiej pamięci. Księga dedykowana Edwardowi Dębickiemu w 85. Rocznicę urodzin oraz 65. Rocznice pracy twórczej i artystycznej, red. P. Krzyżanowski, B. Orłowska, K. Wasilewski, Gorzów Wielkopolski 2019.
• Klee E., Auschwitz. Medycyna III Rzeszy i jej ofiary, Kraków 2005.
• Kolasa W.M., Kierunki badań nad prasą mniejszości narodowych 1918-1939, „Klio.
• Kołodziej E., Organizacja i kancelarie polskich placówek dyplomatycznych i konsularnych w latach 1918-1939, „Archeion”, 69 (1979).
• Konie gniade, czy kare? Sprytny trick cyganów-koniokradów, „Nowy Dziennik”, 1938, nr 268.
• Kronika policyjna, „Nowy Dziennik”, 1922, nr 236.
• Król cyganów – Michał Kwiek, „Nowy Dziennik”, 1934, nr 304.
• Król cyganów w Budapeszcie, „Chwila”, 1936, nr 702.
• Król cyganów we więzieniu, „Nowy Dziennik”, 1935, nr 156.
• Król cyganów złoży hołd Prezydentowi państwa, „Nowy Dziennik”, 1928, nr 208.
• „Król” Kwiek w konsulacie polskim, „Nowy Dziennik”, 1932, nr 83.
• „Król” Kwiek wydalony z Czechosłowacji, „Nowy Dziennik”, 1934, nr 301.
• Król pobił poddanych, „Nowy Dziennik”, 1935, nr 278.
• Krwawa walka cyganów o serce cyganki, „Nowy Dziennik”, 1929, nr 287.
• Księgowość cyganki, „Nowy Dziennik”, 1936, nr 213.
• Kto chce iść na koronację króla cyganów polskich, „Nowy Dziennik”, 1937, nr 173.
• Ljesin A., Erec Izrael a golus, „Nowy Dziennik”, 1926, nr 178.
• Ludzkie mięso z kartoflami dobrze smakuje, „Nowy Dziennik”, 1929, nr 140.
• Machowska M., Bronisława Wajs Papusza. Między biografią a legendą, Kraków 2011.
• Marushiakova E., Popov V., Introduction, w: Roma Voices in History. Sourcebook, ed. E. Marushiakova, V. Popov, Leiden 2020.
• Matthaus J. i in., Jewish Responses to Persecution 1941-1942, vol. 3, Washington 2013.
• Międzynarodowa unja cyganów, „Chwila”, 1935, nr 120.
• Miłość cygańska… Proces o uprowadzenie młodej cyganki w Krakowie, „Nowy Dziennik”, 1938, nr 75.
• Mord rytualny…, „Nowy Dziennik”, 1926, nr 204.
• Mróz L., Historia trochę wspólna, „Midrasz”, 2009, nr 3.
• Na małych Błoniach. Wizyta w obozie cygańskim, „Nowy Dziennik”, 1938, nr 83.
• Najprostsze badanie naukowe burzy całe rusztowanie doktryn rasistowskich, „Nowy Dziennik”, 1937, nr 308.
• Napad cyganów na plebanię, „Nowy Dziennik”, 1930, nr 136.
• Napad na obóz cygański, „Nowy Dziennik”, 1933, nr 199.
• Następny etap – cyganie, „Nowy Dziennik”, 1938, nr 344.
• Niezwykła kradzież... dwóch wagonów kolejowych, „Nowy Dziennik”, 1935, nr 318.
• Nowe wydawnictwa, „Nowy Dziennik”, 1933, nr 321.
• O życiu i pieśni żydowskiego cygana, „Nowy Dziennik”, 1934, nr 319.
• O życiu i pieśni żydowskiego cygana, „Nowy Dziennik”, 1934, nr 319
• Oberlaender L., Dwa wystąpienia, „Nowy Dziennik”, 1929, nr 50, s. 3.
• Oberlaender L., Przeciwieństwa, których nie ma, „Nowy Dziennik”, 1934, nr 263.
• Oberlaender L., Współczesne ruchy nacjonalistyczne a antysemityzm, „Miesięcznik Żydowski” 1932, nr 7/8.
• Obozy dla cyganów w protektoracie, „Nowy Dziennik”, 1939, nr 217.
• Obóz cyganów, „Nowy Dziennik”, 1932, nr 125.
• Obóz cygańskich na Błoniach, „Nowy Dziennik”, 1924, nr 142.
• Odzyskany syn, „Chwila”, 1928, nr 3173.
• Ofiarą łatwowierności i ciemnoty, „Nowy Dziennik”, 1924, nr 240.
• Okropne wymordowanie rodziny żydowskiej, „Nowy Dziennik”, 1929, nr 18.
• Osobliwy proces o dziecko odebrane cyganom, „Nowy Dziennik”, 1927, nr 324
• Paruch W., Od konsolidacji państwowej do konsolidacji narodowej: Obóz piłsudczykowski (1926–1939), w: Między rzeczywistością polityczną a światem iluzji: rozwiązania problemu mniejszości narodowych w polskiej myśli politycznej XX wieku, red. J. Jachymek, W. Paruch, Lublin 2001.
• Paszport wypalony na plecach, „Nowy Dziennik”, 1934, nr 320.
• Paszporty dla koni na Liwie, „Nowy Dziennik”, 1938, nr 204.
• Pogrom cyganów w Pobedinie, „Nowy Dziennik”, 1929, nr 48.
• Pogrzeb „króla” cyganów Belgji, „Nowy Dziennik”, 1930, nr 251.
• Polska zagrożona inwazją cyganów, „Nowy Dziennik”, 1927, nr 225.
• Porwanie 15-letniej cyganki z Krakowa, „Nowy Dziennik”, 1937, nr 117.
• Postrzelenie „króla” cyganów, „Nasz Przegląd”, 1937, nr 83.
• Potworna zemsta cyganów, „Nowy Dziennik”, 1939, nr 40.
• Prawdziwa historia – tylko dla panów, „Nowy Dziennik”, 1930, nr 29.
• Proces cygana, „Chwila” 1929, nr 3302.
• Proces egzotycznego złodzieja – hypnotyzera, „Nowy Dziennik”, 1933, nr 232.
• Protest cyganów przeciw III Rzeszy, „Nowy Dziennik”, 1938, nr 194.
• Przyszła kolej na cyganów, „Nowy Dziennik”, 1939, nr 177.
• Przyszła kolej na cyganów, ND 1939, nr 177, s. 12; Obozy dla cyganów w protektoracie, ND 1939, nr 217, s. 15.
• Rapsodja cygańska, „Chwila”, 1934, nr 31.
• Rozjuszeni cyganie, „Nowy Dziennik”, 1927, nr 339.
• Sanacja moralna a mord rytualny, „Nasz Przegląd”, 1926, nr 247.
• Schwarzbart I., Dlaczego jąka się demokracja?, „Chwila”, 1926, nr 2698.
• Sensacje warszawskie, „Chwila”, 1929, nr 3707.
• Silberbusch W., Rozmowa z prezesem cyganów rumuńskich, „Chwila”, 1935, nr 371.
• Sokołow N., Morał krwawych wypadków palestyńskich, „Nowy Dziennik”, 1936, nr 246.
• Sprytny „wicekról” cyganów w walce z czarownicami, „Nowy Dziennik”, 1936, nr 96
• Straszliwy pogrom cyganów w Czechosłowacji. Z głośnego procesu w Trenczynie, „Nowy Dziennik”, 1929, nr 43.
• Szabłowska-Zaremba M., Polsko-żydowskie kontakty kulturalne w krakowskim „Nowym Dzienniku” 1918-1939, w: Galicia, Bukovina and Rother Borderlands In Eastern and Central Eirope: Essays on Interethnic Contacts and Multiculturalism, red. W. Moskovich, R. Mnich, R. Tarasiuk, Jerozolima-Siedlce.
• Szał antysemicki hitleryzmu widziany z Paryża, „Nowy Dziennik”, 1938, nr 174.
• Szwadron A., Uwagi uboczne na temat: wojna światowa a Żydzi, „Myśl Żydowska”, 1917, nr 5.
• Tabory żebracze na Wileńszczyźnie, „Nowy Dziennik”, 1936, nr 120.
• Tragiczny zgon króla cyganów w Polsce, „Nasz Przegląd Ilustrowany”, 1937, nr 14.
• Trzecia Rzesza rozwiązuje problem… cygański, „Nowy Dziennik”, 1938, nr 189.
• Ucieczka bandytów-cyganów, „Nowy Dziennik”, 1926, nr 180.
• Ujęcie cygana-bandyty, „Nowy Dziennik”, 1926, nr 186.
• Ujęcie sprawcy zabójstwa komendanta posterunku P.P., „Nowy Dziennik”, 1935, nr 133.
• Ujęcie zabójców posterunkowego, „Nowy Dziennik”, 1938, nr 12.
• Upiory średniowiecza. „Mord rytualny” w Dobrzyniu, „Nasz Przegląd” 1926, nr 244.
• Ustalenie obywatelstwa cyganów, „Nowy Dziennik”, 1930, nr 215.
• Uwadze emigrantów palestyńskich, „Nowy Dziennik”, 1934, nr 156.
• W Dobrzyniu spokój, „Chwila”, 1926, nr 2691.
• W miasteczku Lada, „Nowy Dziennik”, 1936, nr 134.
• W obozie cygańskim, „Nowy Dziennik”, 1933, nr 295.
• Walka dwóch rodzin cygańskich, „Nowy Dziennik”, 1935, nr 225.
• Waszkiewicz Z., Żydzi z Dobrzynia i Golubia: opowieść o świecie nieistniejącym, Golub-Dobrzyń 1993.
• Weinberg T., Córka rabina – żoną cygana (rozmowa autentyczna), „Ewa”, 1929, nr 47.
• Widmo szubienicy, „Nowy Dziennik”, 1938, nr 172.
• Widmo średniowiecza przed sądem. Znowu bajka o mordzie rytualnym, „Chwila”, 1927, nr 3104.
• Wojewoda Józefski i ukraiński „cekanocmemenwick”, „Nowy Dziennik”, 1928, nr 272.
• Wojna cygańska, „Nowy Dziennik”, 1935, nr 209.
• Wybór króla cyganów, „Nasz Przegląd”, 1937, nr 192.
• Wybór króla cyganów. Transmisja dla radiosłuchaczy polskich i amerykańskich, „Nowy Dziennik”, 1937, nr 183.
• Wybór króla cygańskiego w Warszawie, „Nowy Dziennik”, 1937, nr 172.
• Wyrok w procesie o pogrom cyganów w Pobedinie, „Nowy Dziennik”, 1929, nr 49.
• Wysiedlony obóz cygański, „Nowy Dziennik”, 1937, nr 181
• Wystawa obrazów zrzeszenia Żydowskich Artystów Malarzy, „Nowy Dziennik”, 1935, nr 344.
• Z filmów życia. Ojciec odzyskuje utracone dziecko, „Nasz Przegląd”, 1928, nr 18.
• Z wizytą u cygańskiej „arystokracji”, „Chwila”, 1929, nr 3659.
• Z wystawy Żydowskich Artystów Malarzy, „Nowy Dziennik”, 1935, nr 347.
• Zabiegi o berło króla cyganów, „Nowy Dziennik”, 1937, nr 89.
• Zabójstwo między cyganami, „Nowy Dziennik”, 1930, nr 279.
• Zamordowanie herszta cygańskiego, „Nowy Dziennik”, 1933, nr 246
• Zasądzenie cyganów za zabójstwo proboszcza, „Nowy Dziennik”, 1939, nr 163.
• Zasądzenie wojowniczego Cygana, „Nowy Dziennik”, 1925, nr 82.
• Zgon „króla cyganów”, „Nasz Przegląd”, 1937, nr 88.
• Zgon 118-letniej cyganki, „Nowy Dziennik”, 1939, nr 9.
• Zgon barona cygańskiego, „Nowy Dziennik”, 1937, nr 85.
• Zjazd cyganów w Żabiem, „Chwila”, 1935, nr 5976.
• Zmasakrowane zwłoki Żyda znaleziono w stawie, „Nowy Dziennik”, 1935, nr 302.
• Znowu uprowadzenie nieletniej żydowskiej dziewczyny, „Nowy Dziennik”, 1927, nr 152
• Zuchwały napad rabunkowy cyganów, „Chwila”, 1934, nr 63.
• Żyndul J., Kłamstwo krwi. Legenda mordu rytualnego na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, Warszawa 2011.

Identifiers

DOI

10.56583/sz.666

Biblioteka Nauki

2116613