Pojemność generatywnego skryptu w tzw. sadze mazurskiej Małgorzaty Kalicińskiej

• Authors: Marta Bolińska

Title variants

EN

Generative script capacity in the so-called the Masurian saga by Małgorzata Kalicińska

Abstracts

EN

Introduction. Since the beginning of the 21st century, both in the social (public) space and in the latest subject literature, interest in the needs of people in the autumn of their life is experiencing a renaissance. This is expressed, among other things, by generativity (life-giving), understood primarily as the care for future of the following generations (often it is also a form self care and caring for the future of people in the immediate vicinity). One of the manifestations of generativity is the activation of the so-called generative script in the narrative. An example of such a structured story can be found e.g., in the trilogy written by Małgorzata Kalicińska (House by the Backwater (2006), Return to the Backwater (2007), Love over the Backwater (2008)). The character in whose creation the generative script has the great importance is Barbara, Małgorzata’s mother. Aim. The aim of this article is presentation of the category of generativity in contemporary literature, especially in the form of a family saga. Particular emphasis will be placed on the theoretical and practical aspects of implementing generativity in the narrative process of a person in the autumn of life. The text is also an encouragement to conducting regular research on the phenomenon of generativity in Polish literature, which is still lacking. Results. The article shows that focusing on the so-called phenomenon of generativity is achieved in many ways. Generativity manifests itself in the process of narration conducted from the perspective of people with life experience who have been affected by Gauguin’s syndrome. Three heroines of the story from above the backwater (Bronisława, Barbara, Małgorzata) share their experiences, observations, and thoughts (activating the generative script), showing, among other things, care for family and neighbours, but also indicate the importance (and consequences) of taking care of themselves and following their own needs.

PL

Wprowadzenie. Od początku XXI wieku zarówno w przestrzeni społecznej (publicznej), jak i w literaturze najnowszej zainteresowanie potrzebami osób w jesieni życia przeżywa renesans. Wyrazem tego jest m.in. generatywność (życiodajność) rozumiana przede wszystkim jako troska o przyszłe pokolenia (nierzadko stanowi też formę opieki nad sobą i przyszłością osób w otoczeniu). Jednym z przejawów generatywności jest uaktywnienie tzw. skryptu generatywnego w narracji. Przykład tak skonstruowanej opowieści spotykamy m.in. w trylogii Małgorzaty Kalicińskiej (Dom nad rozlewiskiem, 2006; Powroty nad rozlewiskiem, 2007; Miłość nad rozlewiskiem, 2008). Postacią, w kreacji której skrypt generatywny ma niebagatelne znaczenie, jest Barbara, matka Małgorzaty. Cel. Niniejszy artykuł ma na celu przedstawienie kategorii generatywności w literaturze współczesnej, zwłaszcza tej o charakterze sagi rodzinnej. Szczególnie wyraźnie zostaną zaakcentowane teoretyczne i praktyczne aspekty wdrażania generatywności w proces narracji osoby w jesieni życia. Tekst jest także zachętą do regularnego prowadzenia badań na temat zjawiska generatywności w literaturze, których na polskim gruncie wciąż brakuje. Wyniki. Artykuł unaocznia, że tzw. zjawisko generatywności podejmowane jest na wiele sposobów. Ujawnia się ono m.in. w procesie narracji prowadzonej z perspektywy osób z doświadczeniem życiowym, które zostały dotknięte syndromem Gauguina. Trzy bohaterki opowieści znad rozlewiska (Bronisława, Barbara, Małgorzata) dzielą się swymi przeżyciami, obserwacjami, przemyśleniami (uaktywniając skrypt generatywny), okazując m.in. troskę o rodzinę i sąsiadów, ale też wskazują, jakie znaczenie (i konsekwencje) ma umiejętne opiekowanie się sobą i podążanie za własnymi potrzebami.

Keywords

PL

dojrzałość; generatywność; saga mazurska; powieść współczesna; narracja; Małgorzata Kalicińska

EN

maturity; generativity; Masurian saga; contemporary novel; narrative; Małgorzata Kalicińska

• Publisher: Uniwersytet Wrocławski. Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych. Instytut Pedagogiki. Zakład Historii Edukacji
• Journal: Wychowanie w Rodzinie
• Year: 2023
• Volume: XXX
• Issue: (1/2023)
• Pages: 33-51

Dates

published

2023

Contributors

author

Marta Bolińska

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Wydział Humanistyczny, Instytut Literaturoznawstwa i Językoznawstwa

References

• Assmann, J. (2009). Przestrzenie pamięci: Formy i przemiany pamięci kulturowej. W: M. Saryusz2. -Wolska (red.), Pamięć zbiorowa i kulturowa: Współczesna perspektywa niemiecka (ss. 1013. 142). Kraków: Universitas.
• Bee, H. (2004). Psychologia rozwoju człowieka. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
• Biel, K. (2017). Generatywność i jej przejawy w readaptacji społecznej skazanych. Forum Pedagogiczne, 7(1), 49-59. DOI: 10.21697/fp.2017.1.05.
• Bokus, B. (2001). Z analiz linii i pola narracji: O pejzażu świadomości w opowiadaniach dziecięcych. W: B. Owczarek, Z. Mitosek, W. Grajewski (red.), Praktyki opowiadania (ss. 63-85). Kraków: Universitas.
• Bolecki, W. (1986). „Sylwy współczesne: Problem konstrukcji tekstu, Ryszard Nycz, Wrocław9. -Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1984 [recenzja]. Pamiętnik Literacki, 77 (3), 356-371.
• Bolińska, M. (2017). Wokół skryptu generatywnego: Obraz osoby starszej w pisarstwie Doroty Terakowskiej. Studia Socialia Cracoviensia, 9 (2), 211-219. DOI: 10.15633/ssc.2465.
• Brzezińska, A.I., Appelt, K., Ziółkowska, B. (2008). Psychologia rozwoju człowieka. W: J. Strelau, D. Doliński (red.), Psychologia: Podręcznik akademicki (t. 2, ss. 95-292). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Cierpka, A. (2008). Narracyjna tożsamość jednostki a funkcjonowanie systemu rodzinnego. W: B. Janusz, K. Gdowska, B. de Barbaro (red.), Narracja: Teoria i praktyka (ss. 379-396). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Erikson, E. (1950). Childhood and society [Dzieciństwo i społeczeństwo]. New York: Norton.
• Erikson, E. (1968). Identity: Youth and crisis [Tożsamość: Młodzież i kryzys]. New York: Norton.
• Erikson, E. (2004). Tożsamość a cykl życia. Poznań: Zysk i S-ka.
• Hermans, H. J. M. (2008). Polifonia umysłu: Wielogłosowe i dialogowe Ja. W: J. Rowan, M. Cooper (red.), Jekyll i Hyde: Wielorakie Ja we współczesnym świecie (ss. 115-138). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Julkowska, V. (2018). Historie rodzinne: Narracje, narratorzy, interpretacje. Poznań-Bydgoszcz: IH UAM – Ofi cyna Wydawnicza Epigram.
• Kalicińska, M. (2006). Dom nad rozlewiskiem. Poznań: Zysk i S-ka.
• Kalicińska, M. (2008a). Miłość nad rozlewiskiem. Poznań: Zysk i S-ka.
• Kalicińska, M. (2008b). Powroty nad rozlewiskiem. Poznań: Zysk i S-ka.
• Kalicińska, M. Portfolio. Pobrane 29.12.2022 z: http://www.kalicinska.pl/file/portfolio_128160
• Majk, D. (2021). Podróż nad rozlewisko: Wpływ regionu na życie bohaterek „Trylogii mazurskiej” Małgorzaty Kalicińskiej. W: E. Chodźko, J. Kozłowska (red.), Wędrówka w czasie i przestrzeni: Literackie rozważania naukowe (ss. 37-46). Lublin: Wydawnictwo Naukowe TYGIEL.
• Marecki, Z. (2017). Nowy sentymentalizm: Światopogląd i poetyka polskiej powieści dla kobiet, praca doktorska napisana pod kierunkiem dra hab. D. Kalinowskiego, prof. AP w Słupsku. Pobrane z: http://bibliotekacyfrowa.eu/dlibra/show-content/publication/65005/edition/58706/?format_id=5.
• Marecki, Z. (2014a). Między bajkoromansem a sagą: Problemy gatunkowe współczesnych „czytadeł” dla kobiet w Polsce. W: J. Chłosta-Zielonka, Z. Chojnowski (red.), Literatura na progu XXI wieku (ss. 140-155). Olsztyn: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski.
• Marecki, Z. (2014b). Modele wiejsko-prowincjonalnej arkadii i jej funkcje we współczesnej polskiej powieści dla kobiet. Świat Tekstów, 12, 57-71.
• Martuszewska, A. (1997). Ta trzecia: Problemy literatury popularnej. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
• McAdams, D. P. (2001). The person: An integrated introduction to personality psychology [Osoba: Zintegrowane wprowadzenie do psychologii osobowości]. San Diego: Harcourt College Publishers.
• McAdams, P. D., Aubin, E. de St., Logan, R.L. (1993). Generativity among young, midlife, and older adults [Generatywność wśród młodych, w średnim wieku i starszych dorosłych]. Psychology and Aging, 8, 221-230. DOI: 10.1037//0882-7974.8.2.221.
• McAdams, D. P., Aubin, E. de St. (1992). A theory of generativity and its assessment through self-report, behavioral acts, and narrative themes in autobiography [Teoria generatywności i jej ocena poprzez samoopis, akty behawioralne i wątki narracyjne w autobiografi i]. Journal of Personality and Social Psychology, 62(6), 1003-1015. DOI: 10.1037/0022-3514.62.6.1003.
• McNeill, F., Maruna, S. (2008). Giving up and not giving back: Desistance, generativity and social work with offenders [Poddawać się i nie oddawać: Opór, generatywność i społeczna praca z przestępcami].. W: G. McIvor, P. Raynor (red.), Developments in social work with offenders (ss. 224-239). London: Jessica Kingsley Publishers.
• Mitosek, Z. (2001). Rodzina w opowiadaniu, opowiadanie w rodzinie. W: B. Owczarek, Z. Mitosek, W. Grajewski (red.), Praktyki opowiadania (ss. 175-193). Kraków: Universitas.
• Nycz, R. (1984). Sylwy współczesne: Problem konstrukcji tekstu. Wrocław: Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.
• Olbrycht, K. (2010). Czy i jak uczyć dziecko radości? Zeszyty Karmelitańskie, 2, 30-31.
• Oleś, P. (2011). Psychologia człowieka dorosłego: Ciągłość, zmiana, integracja. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Oleś, P., Kłosok-Ścibich, M. (2009). Syndrom Gauguina – zmiana tożsamości czy mit? Psychologia Rozwojowa, 12(1), 9-25.
• Poczykowski, R. (2010). Lokalny wymiar pamięci: Pamięć zbiorowa i jej przemiany w północno-wschodniej Polsce. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
• Sławiński, J. (red.) (1988). Słownik terminów literackich. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum.
• Steuden, S. (2011). Psychologia starzenia się i starości. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
• Syska, K. (2010). Sentymentalność dziś: Idylliczna, elegijna i komiczna. Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis, 5, 123-132.
• Tokarska, U. (2008). Wybrane strategie wykorzystania tekstów literackich w narracyjnych oddziaływaniach profi laktycznych. W: B. Janusz, K. Gdowska, B. de Barbaro (red.), Narracja: Teoria i praktyka (ss. 471-500). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Traba, R. (2008). Czym jest pamięć kulturowa. W: J. Assmann (red.), Pamięć kulturowa: Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych (ss. 13-14). Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
• Trempała, J. (red.) (2011). Psychologia rozwoju człowieka. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
• Trzebiński, J. (2001). Narracja jako sposób rozumienia świata. W: B. Owczarek, Z. Mitosek, W. Grajewski (red.), Praktyki opowiadania (ss. 87-126). Kraków: Universitas.
• Witkowski, L. (2009). Rozwój i tożsamość w cyklu życia: Studium koncepcji Erika H. Eriksona. Łódź: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Edukacji Zdrowotnej.
• Wołk, M. (2001). Opowiadanie i narracja w prozie pierwszoosobowej. W: B. Owczarek, Z. Mitosek, W. Grajewski (red.), Praktyki opowiadania (ss. 45-61). Kraków: Universitas.
• Zatora, A. (2022). Saga rodzinna w literaturze polskiej XXI wieku. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Identifiers

DOI

10.61905/wwr/175088

Biblioteka Nauki

29802997