Etyczne aspekty badań społecznych – casus badań nad przemocą domową wobec dzieci i młodzieży

• Authors: Albert Terelak , Sebastian Kołodziejczak

Title variants

EN

Ethical aspects of social research – the case of research on domestic violence against children and young people

Abstracts

EN

Aim. The literature on domestic violence makes it possible to perceive significant discrepancies in its presented scale, on the basis of the studies described (even several dozen percentage points). Such a situation leads to a number of problems of both a theoretical and a practical nature, which mainly come down to issues of diagnosing the phenomenon. The article presents three types of these differences: methodological (research procedures), cultural (ways of understanding phenomena) and ethical (norms of implementing scientific research), with deeper considerations focused on the importance of changes in the ethical rules of conducting research for the depiction of phenomena. Materials and methods. The authors use the example of their own research on domestic violence against minors (questionnaire auditory interviews in research samples for selected municipalities of Western Pomerania) to address the issue of the impact of ethical requirements for sociological research on the results obtained. Results and conclusion. A comparative view of the results of surveys carried out using the same methodology, but with the changing requirements of the ethical procedures, reveal a difference of up to 17.3% in terms of the overall scale of domestic violence, and up to 23% in terms of experiencing psychological violence. Faced with the cognitive needs of depicting social problems as accurately as possible, and the need to depict them in a manner consistent with the canon of ethical requirements, it turns out to be good practice to set up competent boards to optimise research projects. The authors share their experience of setting up and operating research ethics committees at their home university.

PL

Cel. Piśmiennictwo na temat zjawiska przemocy domowej pozwala dostrzec znaczące rozbieżności w jego przedstawianej skali, na podstawie opisywanych badań (nawet kilkadziesiąt punktów procentowych). Sytuacja taka prowadzi do szeregu problemów natury zarówno teoretycznej, jak i praktycznej, sprowadzających się w głównej mierze do zagadnień diagnozowania zjawiska. Artykuł przedstawia trzy typy czynników tych zróżnicowań: metodologiczne (różnice procedur badawczych), kulturowe (różnice sposobów rozumienia zjawisk w poszczególnych społeczeństwach) oraz etyczne (normatywy realizacji badań naukowych), przy czym pogłębione rozważania skoncentrowane zostały na znaczeniu zmian etycznych reguł prowadzenia badań z udziałem ludzi, dla obrazowania zjawisk. Materiały i metody. Autorzy korzystając z przykładu realizowanych przez siebie badań nad zjawiskiem przemocy domowej wobec dzieci i młodzieży szkolnej (kwestionariuszowe wywiady audytoryjne w próbach badawczych dla wybranych gmin Pomorza Zachodniego), podejmują problem wpływu zmieniających się wymogów etycznych dla badań socjologicznych na uzyskiwane wyniki. Porównują oni wyniki badań zrealizowanych w oparciu o odmienne regulacje dotyczące prowadzenia badań w szkołach. Wyniki i wnioski. Komparatywne ujęcie wyników badań realizowanych tą samą metodologią, lecz przy zmieniających się wymogach procedur etycznych realizacji badań, ujawniają sięgającą 17,3% różnicę w ogólnym ujęciu skali przemocy doświadczanej ze strony bliskich, oraz nawet 23% różnicy pod względem doświadczania – z jej strony najczęściej doświadczanej, a z drugiej, szczególnie trudnej do badania – przemocy psychicznej. W obliczu potrzeb poznawczych związanych z możliwie precyzyjnym obrazowaniem problemów społecznych oraz wobec konieczności ich obrazowania w sposób zgodny z kanonem wymogów etycznych, dobrą praktyką okazuje się powoływanie gremiów kompetentnych w zakresie optymalizacji projektów badawczych. Autorzy dzielą się doświadczeniem związanym z powoływaniem i funkcjonowaniem komisji etyki badań naukowych w ich macierzystej jednostce.

Keywords

PL

przemoc domowa; badania porównawcze; etyka badań społecznych; metodologia nauk społecznych; komisja etyki badań

EN

comparative study; methodology of social sciences; domestic violence; ethics of social research; research ethics committee

• Publisher: Uniwersytet Wrocławski. Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych. Instytut Pedagogiki. Zakład Historii Edukacji
• Journal: Wychowanie w Rodzinie
• Year: 2023
• Volume: XXX
• Issue: (3/2023)
• Pages: 313-336

Dates

published

2023

Contributors

author

Albert Terelak

• Uniwersytet Szczeciński, Wydział Humanistyczny, Instytut Socjologii

author

Sebastian Kołodziejczak

• Uniwersytet Szczeciński, Wydział Humanistyczny, Instytut Socjologii

References

• Armour, C., Sleath, E. (2014). Assessing the co-occurrence of intimate partner violence domains across the life-course: Relating typologies to mental health [Ocena współwystępowania obszarów przemocy ze strony partnera na przestrzeni całego życia: Powiązanie typologii ze zdrowiem psychicznym]. European Journal of Psychotraumatology, 5(1). DOI: 10.3402/ejpt.v5.24620.
• Bandosz, P., Zagożdżon, P. (2021). Badanie poszczególnych obszarów stanu zdrowia osób starszych, w tym jakości życia związanej ze zdrowiem – The PolSenior 2. Pobrane 30.12.2021 z: https://polsenior2.mug.edu.pl/.
• Bieńkowska, E. (2008). Zjawisko wiktymizacji wtórnej: Pojęcie, przyczyny, przeciwdziałanie (na przykładzie niektórych polskich regulacji karnych). Archiwum Kryminologii, 29–30, 65–74.
• Błędowski, P., Grodzicki, T., Mossakowska, M., Zdrojewski, T. (red.) (2021). Badanie poszczególnych obszarów stanu zdrowia osób starszych, w tym jakości życia związanej ze zdrowiem. Gdańsk: Gdański Uniwersytet Medyczny.
• Brownell, P. (2015). Neglect, abuse and violence against older women: Definitions and research frameworks [Zaniedbanie, molestowanie i przemoc wobec starszych kobiet: Definicje i ramy badawcze]. South Eastern European Journal of Public Health, 1, 1–12. DOI: 10.4119/seejph-1774.
• Brownell, P. (2016). A reflection on gender issues in elder abuse research: Brazil and Portugal [Refleksja na temat kwestii płci w badaniach nad przemocą wobec osób starszych: Brazylia i Portugalia]. Ciência & Saúde Coletiva, 21, 3323–3330. DOI: 10.1590/1413-812320152111.23142016.
• Chan, K.L., Chen, Q., Chen, M. (2021). Prevalence and correlates of the co-occurrence of family violence: A meta-analysis on family polyvictimization [Częstość występowania i korelaty współwystępowania przemocy w rodzinie: Metaanaliza poliwiktymizacji rodziny]. Trauma, Violence & Abuse, 22(2), 289–305. DOI: 10.1177/1524838019841601.
• Chane, S., Adamek, M. (2015). Factors contributing to elder abuse in Ethiopia [Czynniki przemocy wobec osób starszych w Etiopii]. The Journal of Adult Protection, 17, 99–110. DOI: 10.1108/JAP-07-2014-0026.
• Chen, M., Chan, K.L. (2022). Elder abuse and neglect in China: Prevalence, cooccurrence, and intergenerational risk factors [Przemoc i zaniedbanie osób starszych w Chinach: Częstość występowania, współwystępowanie i międzypokoleniowe czynniki ryzyka]. Journal of Interpersonal Violence, 37, 11–12. DOI: 10.1177/0886260520985501.
• Declaration of Helsinki – Ethical principles for medical research involving human subjects (2013) [Deklaracja Helsińska – Zasady etyczne badań medycznych z udziałem ludzi]. Pobrane z: https://www.wma.net/policies-post/wma-declaration-of-helsinkiethical-principles-for-medical-research-involving-human-subjects
• Diagnoza dotycząca osób stosujących przemoc w rodzinie: Przemoc w rodzinie z perspektywy dorosłej populacji Polski (2011). Pobrane 20.12.2020 z: https://archiwum.mrips.gov.pl/gfx/mpips/userfiles/_public/1_NOWA%20STRONA/Przemoc%20w%20rodzinie/dane%20statystyczne/1%20RAPORT_POLACY_PRZEMOC_W_RODZINIE_FIN.pdf.
• Diagnoza zjawiska przemocy w rodzinie w Polsce wobec kobiet i wobec mężczyzn: Część I – raport z badań ogólnopolskich (2010). Pobrane z: https://archiwum.mrips.gov.pl/gfx/mpips/userfiles/_public/1-2010_%20Raport-ogolnopolski_K-M_01-03-11.pdf.
• Dutton, M.A., Goodman, L.A., Bennett, L. (1999). Court-involved battered women’s responses to violence: The role of psychological, physical, and sexual abuse [Sądowe reakcje kobiet maltretowanych na przemoc: Rola przemocy psychicznej, fizycznej i seksualnej]. Violence and Victims, 14(1), 89–104. DOI: 10.1891/0886-6708.14.1.89.
• Ethical principles of psychologists and code of conduct [Zasady etyczne psychologów i kodeks postępowania] (2017). Pobrane z: https://www.apa.org/ethics/code.
• Flury, M., Nyberg, E., Riecher-Rössler, A. (2010). Domestic violence against women: Definitions, epidemiology, risk factors and consequences [Przemoc domowa wobec kobiet: Definicje, epidemiologia, czynniki ryzyka i konsekwencje]. Swiss Medical Weekly, 140, w13099. DOI: 10.4414/smw.2010.13099.
• Gender Statistics – violence against women [Statystyki dotyczące płci – przemoc wobec kobiet] (2016). Department of Economic and Social Affairs Statistics. Pobrane z: https://unstats.un.org/unsd/gender/vaw/
• Global status report on violence prevention 2014 [Globalny raport o stanie zapobiegania przemocy 2014] (2014). Geneva: World Health Organization.
• Grunfeld, A.F., Larsson, D.M., Mackay, K., Hotch, D. (1996). Domestic violence against elderly women [Przemoc domowa wobec starszych kobiet]. Canadian Family Physician, 42, 1485–1493.
• Gumowska, I. (2017). Skala i struktura przemocy w rodzinie. W: Ł. Wirkus, P. Kozłowski (red.), Przemoc w rodzinie: Ujęcie interdyscyplinarne (ss. 161–181). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
• Halicka, M. (2014). Przemoc wobec osób starszych w rodzinie i instytucjach opiekuńczych. W: P. Szukalski, B. Szatur-Jaworska (red.), Aktywne starzenie się: Przeciwdziałanie barierom (ss. 91–110). Łódź: Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Uniwersytetu Łódzkiego.
• Halicka, M., Halicki, J., Ślusarczyk, P. (2012). Przemoc w stosunku do osób starszych. W: M. Mossakowska, A. Więcek, P. Błędowski (red.), Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce (ss. 495–509). Poznań: Termedia Wydawnictwa Medyczne.
• Human rights of older persons: Summary of the report of the secretary-general to the general assembly [Prawa człowieka osób starszych: Podsumowanie raportu Sekretarza Generalnego Zgromadzenia Ogólnego] (2010). Report A/66/173. Pobrane z: https://www.ohchr.org/sites/default/files/Documents/Issues/SForum/SForum2014/A.66.173_en.pdf
• ICC/ESOMAR: Międzynarodowy kodeks badań rynku i opinii, badań społecznych oraz analityki danych (2016). Pobrane 05.03.2024 z: http://www.ofbor.pl/public/File/Miedzynarodowy_Kodeks_Badan_Rynku_i_Badan_Spolecznych.pdf.
• Jarosz, M. (1975). Psychologia i psychopatologia życia codziennego. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich.
• Jewkes, R., Levin, J., Penn-Kekana, L. (2002). Risk factors for domestic violence: Findings from a South African cross-sectional study [Czynniki ryzyka przemocy domowej: Wnioski z badania przekrojowego w Republice Południowej Afryki]. Social Science & Medicine, 55(9), 1603–1617. DOI: 10.1016/S0277-9536(01)00294-5.
• Karoński, M. (2016). Zalecenia rady Narodowego Centrum Nauki dotyczące badań z udziałem ludzi. Warszawa: Narodowe Centrum Nauki. Pobrane 05.03.2024 z: https://www.ncn.gov.pl/sites/default/files/pliki/2016_zalecenia_Rady_NCN_dot_etyki_badan.pdf.
• Kodeks etyki pracownika naukowego (2020). Załącznik do uchwały Nr 2/2020 Zgromadzenia Ogólnego PAN z dnia 25 czerwca 2020 r. Pobrane 05.03.2024 z: https://instytucja.pan.pl/images/2020/kodeks/Kodeks_Etyki_Pracownika_Naukowego_Wydanie_III_na_stron%C4%99.pdf.
• Kodeks etyki socjologa (2012). Warszawa: Polskie Towarzystwo Socjologiczne. Pobrane 05.03.2024 z: https://pts.org.pl/wp-content/uploads/2016/04/kodeks.pdf.
• Konwencja o prawach dziecka (1989). Dz. U.1991.120.526. Pobrane 05.03.2024 z: https://brpd.gov.pl/konwencja-o-prawach-dziecka/.
• Korzeniowski, K. (2009). Przemoc w rodzinie wobec osób starszych i niepełnosprawnych: Część 2: Raport z badania profesjonalistów. Warszawa: Polska Akademia Nauk, Instytut Psychologii.
• Korzeniowski, K., Radkiewicz, P. (2015). Przemoc w rodzinie wobec osób starszych i niepełnosprawnych: Raport z badania ogólnopolskiego 2015 r. oraz badania porównawczego z lat 2009–2015. Warszawa: Polska Akademia Nauk, Instytut Psychologii.
• Krug, E.G., Mercy, J.A., Dahlberg, L.L., Zwi, A.B. (2002). World report on violence and health [Światowy raport o przemocy i zdrowiu]. Lancet, 360, 1083–1088. DOI: 10.1016/S0140-6736(02)11133-0.
• Marshall, L.L. (1992a). Development of the severity of violence against women scales [Rozwój skali nasilenia przemocy wobec kobiet]. Journal of Family Violence, 7(2), 103–121. DOI: 10.1007/BF00978700.
• Marshall, L.L. (1992b). The severity of violence against men scales [Skala nasilenia przemocy wobec mężczyzn]. Journal of Family Violence, 7(3), 189–203. DOI: 10.1007/BF00979027.
• Mitchell, L. (2011). Domestic violence in Australia: An overview of the issues (Australia) [Przemoc domowa w Australii: Przegląd zagadnień]. Pobrane 27.12.2020 z: https://www.aph.gov.au/about_parliament/parliamentary_departments/parliamentary_library/pubs/bn/2011-012/dvaustralia.
• Mossakowska, M., Więcek, A., Błędowski, P. (red.) (2012). Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce. Poznań: Termedia Wydawnictwa Medyczne.
• Pickering, C.E., Yefimova, M., Maxwell, C. (2019). Co-occurrence of abuse and neglect as reported by dementia family caregivers [Współwystępowanie przemocy i zaniedbania według relacji opiekunów rodzinnych osób chorych na demencję]. Innovation in Aging, 3(1), S544–S544. DOI: 10.1093/geroni/igz038.2002.
• Podnieks, E., Anetzberger, G., Wilson, S., Teaster, P., Wangmo, T. (2010). Worldview environmental scan on elder abuse [Światowy przegląd środowiska przemocy wobec osób starszych]. Journal of Elder Abuse & Neglect, 22, 164–179. DOI: 10.1080/08946560903445974.
• Przemoc i konflikty w domu: Komunikat z badań (2005). Warszawa: Centrum Badania Opinii Publicznej. Pobrane z: https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2005/K_027_05. PDF
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 września 2011. w sprawie procedury „Niebieskiej Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta” (2011). Dz. U. 2011.209.1245.
• Sozański, T. (1999). Etyka badań socjologicznych. Pobrane 05.03.2024 z: https://home.cyf-kr.edu.pl//~ussozans/kodeks.pdf.
• Such, J. (1996). O rodzajach wiedzy. Człowiek i Społeczeństwo, 2, 5–19.
• Syukriani, Y., Noviandhari, A., Arisanti, N., Setiawati, E.P., Rusmil, V.K., Dhamayanti, M., Sekarwana, N. (2022). Cross-sectional survey of underreported violence experienced by adolescents: A study from Indonesia [Przekrojowe badanie niezgłaszanej przemocy doświadczanej przez młodzież: Badanie przeprowadzone w Indonezji]. BMC Public Health, 22(1), 50. DOI: 10.1186/s12889-021-12427-8.
• Śniegulska, A. (2016). Violence against women and elderly people in a family environment [Przemoc wobec kobiet i osób starszych w środowisku rodzinnym]. Journal of Modern Science, 31(4), 101–124.
• Terelak, A., Kołodziejczak, S., Bulsa, M. (2019). Scale and forms of domestic violence against schoolchildren in rural, rural-urban and urban areas [Skala i formy przemocy domowej wobec młodzieży szkolnej na terenach wiejskich, miejsko-wiejskich oraz miejskich]. Annals of Agricultural and Environmental Medicine, 26(4), 572–578. DOI: 10.26444/aaem/103871.
• Tittlová, M. (2018). Neglect of seniors as a form of domestic violence [Zaniedbanie osób starszych jako forma przemocy domowej]. CBU International Conference on Innovations in Science and Education, 6, 810–815. DOI: 10.12955/cbup.v6.1253.
• Tobiasz-Adamczyk, B. (2010). Osoby starsze i niepełnosprawne jako kategoria osób szczególnie narażonych na przemoc. W: D. Jaszczak-Kuźmińska, K. Michalska (red.), Przemoc w rodzinie wobec osób starszych i niepełnosprawnych: Poradnik dla pracowników pierwszego kontaktu (ss. 33–67). Warszawa: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej.
• Ustawa z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (2010). Dz. U. Nr 125, poz. 842.
• Ustawa z dnia 10 maja 2018 r. o ochronie danych osobowych (2018). Dz. U. 2018.1000.
• WHO [portal] (2005). WHO multi-country study on women’s health and domestic violence against women: Summary report of initial results on prevalence, health outcomes and women’s responses [Wielonarodowe badanie WHO na temat zdrowia kobiet i przemocy domowej wobec kobiet: Raport podsumowujący wstępne wyniki dotyczące rozpowszechnienia, wyników zdrowotnych i reakcji kobiet]. Geneva: World Health Organization. Pobrane 05.03.2024 z: https://apps.who.int/iris/handle/10665/43310.
• Williams, J.L., Davis, M., Acierno, R. (2017). Global prevalence of elder abuse in the community [Globalne rozpowszechnienie przemocy wobec osób starszych w społeczeństwie]. W: X. Dong (red.), Elder abuse: Research, practice and policy (ss. 45–65). New York: Springer International Publishing. DOI: 10.1007/978-3-319-47504-2_2.
• Wiśniewski, A., Kędziora-Kornatowska, K., Ślusarz, R., Filipska, K. (2020). Prevalence and associated factors of elder psychological abuse- a cross- sectional screening study, based on a hospitalized community from Poland [Częstość występowania i czynniki towarzyszące przemocy psychicznej wobec osób starszych – przekrojowe badanie przesiewowe na grupie hospitalizowanej społeczności z Polski]. Archives of Gerontology and Geriatrics, 90, 104–152. DOI: 10.1016/j.archger.2020.104152.

Identifiers

DOI

10.61905/wwr/176616

Biblioteka Nauki

31339963