Polska kryminologia i nauki penalne w pierwszej dekadzie po zakończeniu II wojny światowej

• Authors: Emil W. Pływaczewski

Title variants

EN

Polish criminology and penal sciences in the first decade after World War II

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł prezentuje stan polskiej kryminologii i nauk penalnych w pierwszym dziesięcioleciu po zakończeniu II wojny światowej. Ideologia komunistyczna wywierała wówczas znaczący wpływ na naukę, w szczególności zaś na nauki społeczne i prawne. Niektórzy przedstawiciele prawa karnego, kierując się obowiązującą wówczas ideologią, uważali kryminologię za naukę zbędną. Na podstawie materiałów źródłowych z Archiwum Akt Nowych ukazane zostały nieznane dotąd fakty z okresu tzw. sowietyzacji nauki prawa karnego, rozpoczętego działalnością Komisji Naukowo-Konsultacyjnej przy Ministerstwie Sprawiedliwości. Pomimo dominujących w omawianym okresie dogmatyzmu i schematyzmu w ujmowaniu zagadnień kryminologicznych niektórzy polscy kryminolodzy skutecznie bronili się przed antykryminologicznym nastawieniem ówczesnych władz. Na miarę możliwości podejmowali też ważne problemy kryminologiczne, prowadząc w wybranych obszarach badania zarówno w odniesieniu do przestępczości dorosłych, jak i nieletnich. Dzięki takiej postawie w tym najtrudniejszym dla polskiej kryminologii okresie stworzony został solidny fundament zarówno do kontynuacji wcześniejszych badań, jak i podejmowania nowych wyzwań badawczych po październiku 1956 r., który dał początek tzw. odnowie w życiu politycznym.

EN

The article presents Polish criminology and penal sciences during the first decade after World War II. Communist ideology had a significant impact on science, especially the social and legal sciences. Some representatives of criminal law, acting in accordance with the dominant ideology of the time, considered criminology to be a superfluous science. Based on materials sourced from the New Files Archive, previously unknown facts were revealed from the period of the ‘Sovietisation of the penal law science’, which started with the initiation of the activities of the Scientific and Consultation Committee at the Ministry of Justice. In the author’s opinion, despite the dogmatism and schematic thinking that was dominant in the approach to criminological problems, some Polish criminologists effectively defended themselves against the government’s negative approach towards criminology. As much as possible, they studied important criminological problems and conducted research in selected areas related to the criminal activity of both adults and minors. Thanks to this attitude, in the most difficult period for Polish criminology, a solid foundation was created both for the continuation of earlier research and for taking on new research challenges after October 1956, when the so-called renewal of political life started.

Keywords

PL

kryminologia; ideologia komunistyczna; nauki społeczne; nauki prawne; Komisja Konsultacyjna przy Ministerstwie Sprawiedliwości; badania kryminologiczne; kierunki badań kryminologicznych; pionierzy polskiej kryminologii; kryminologia; ideologia komunistyczna; nauki społeczne; nauki prawne; Komisja Konsultacyjna przy Ministerstwie Sprawiedliwości; badania kryminologiczne; kierunki badań kryminologicznych; pionierzy polskiej kryminologii

EN

criminology; communist ideology; social science; legal science; Science and Consultation Committee at the Ministry of Justice; directions of criminological research; pioneers of Polish criminology; criminological research

• Publisher: Instytut Nauk Prawnych PAN / Institute of Legal Studies PAN
• Journal: Archiwum Kryminologii
• Year: 2019
• Issue: XLI/2
• Pages: 381-402

Dates

published

2019-12-02

Contributors

author

Emil W. Pływaczewski

References

• Akcja „Wisła” [hasło] [Operation „Vistula”], Wikipedia, 15.06.2019, https://pl.wikipedia.org/wiki/Akcja_%E2%80%9EWis%C5%82a%E2%80%9D [dostęp: 9.09.2019].
• Andrejew I., Lernell L., Sawicki J., Prawo karne Polski Ludowej. Zarys wykładu części ogólnej [Criminal Law of the People’s Republic of Poland. Outline of an Interpretation of the General Section], Wydawnictwo Ministerstwa Sprawiedliwości, Warszawa 1950.
• Archiwum Akt Nowych, zespół aktowy Ministerstwa Sprawiedliwości, sygn. 5460, 5461, 5480.
• Batawia S., Niepoprawność przestępców w świetle badań nad bliźniętami kryminalnymi [Hardened Criminals in View of Research on Criminal Twins], Wydawnictwo Zakładu Kryminologii Uniwersytetu Józefa Piłsudskiego, Warszawa 1939.
• Batawia S., Proces społecznego wykolejania się nieletnich przestępców [The Process of Becoming Socially Maladjusted of Juvenile Offenders], Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1958.
• Bossowski J.J., Wiadomości z nauk kryminologicznych [News from the Criminological Sciences], Księgarnia Akademicka, Poznań 1945.
• Buczkowski K., Klaus W., Woźniakowska-Fajst D., Zakład Kryminologii INP PAN z perspektywy współczesnej [Department of Criminology of the Institute of Law Studies in a modern perspective], „Archiwum Kryminologii” 2007–2008, t. XXIX–XXX, s. 49–63.
• Fajst M., Spór o kryminologię w Polsce w okresie stalinizmu [The dispute about criminology in Poland during the Stalinist period], „Studia Iuridica” 1995, t. 27, s. 43–64.
• Falandysz L., Powtórka z historii prawa karnego PRL [Criminal law of the Polish People’s Republic comes full circle], „Res Publica” 1987, nr 6, s. 26–32.
• Fiedorczyk P., Z dziejów stalinizacji polskiej nauki prawa. Komisja Konsultacyjno-Naukowa przy Ministrze Sprawiedliwości (1949–1951) [From the history of the Stalinization of Polish legal science. Consultative and Scientific Committee of the Minister of Justice (1949–1951)] [w:] R. Kłosowicz, B. Kosowska-Gąsior, G.M. Kowalski, T. Wieciech, Ł. Jakubiak (red.), Konstytucjonalizm. Doktryny. Partie polityczne. Księga dedykowana Profesorowi Andrzejowi Ziębie [Constitutionalism. Doctrine. Political Parties. Book Dedicated to Professor Andrzej Zięba], Wydawnictwo UJ, Kraków 2016, s. 257–268.
• Horoszowski P., Kryminologia – wybrane zagadnienia [Criminology – Selected Issues], Centralny Zarząd Więziennictwa Ministerstwa Sprawiedliwości. Wydział Kadr i Szkolenia, Warszawa 1958.
• Horoszowski P., Kryminologia [Criminology], Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1965.
• Horoszowski P., Zabójstwo z afektu [Murder as a Crime of Passion], Trzaska, Evert i Michalski, Warszawa 1947.
• Izdebski H., Znaczenie myśli prawnej i prawniczej II Rzeczypospolitej dla współczesnej nauki i praktyki prawa [The importance of legal and legislative thought of the Second Polish Republic for contemporary science and law practice], „Państwo i Prawo” 2018, z. 11, s. 3–19.
• Janicka D., O pionierach nauk kryminologicznych w Polsce [About precursors of modern criminological sciences in Poland], „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2016, t. LXVIII, z. 1, s. 29–50.
• Jasińska M. [w:] Zapis z seminarium zorganizowanym dla uczczenia 55. rocznicy powstania Zakładu Kryminologii i w 110. rocznicę urodzin prof. Stanisława Batawii, Warszawa, 28 października 2008 roku [Transcript of a seminar organised to celebrate the 55th anniversary of the establishment of the Criminology Institute and the 110th anniversary of the birth of Prof. Stanisław Batawia, Warsaw, 28 October 2008], „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Kryminologicznego im. Profesora Stanisława Batawii” 2008, nr 17, s. 77–118.
• Kossowska A., Rzeplińska I., Wójcik D., Kryminologia polska – tradycja i perspektywy [Polish criminology – tradition and perspectives], „Studia Prawnicze” 2001, z. 3–4, s. 379–395.
• Lernell L., Problematyka przestępczości w systemie nauki prawa karnego [Problems of crime in the criminal law educational system], „Państwo i Prawo” 1952, nr 12, s. 763–791.
• Lernell L., Zarys kryminologii ogólnej [Outline of General Criminology], Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1973.
• Lityński A., Wspomnienia Profesora Adama Lityńskiego [Memoirs of Professor Adam Lityński], „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2015, t. LXVII, z. 1, s. 357–389.
• Marek A. (red.), Wydział Prawa i Administracji: 1945–1953, 1958–1978 [Department of Law and Administration: 1945–1953, 1958–1978], Wydawnictwo UMK, Toruń 1978.
• Ostrihanska Z., Profesor Stanisław Batawia [Professor Stanisław Batawia], „Archiwum Kryminologii” 1982, t. VIII–IX, s. 7–24.
• Pawełczyńska A., Przestępczość grup nieletnich [Delinquency of Groups of Minors], Książka i Wiedza, Warszawa 1964.
• Pływaczewski E., Ochrona mienia społecznego w przepisach karnych Polski Ludowej (próba oceny) [Protection of social property in the criminal provisions of the People’s Republic of Poland (attempted evaluation)], „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 1988, nr 3, s. 371–380.
• Rappaport E.S., Polityka kryminalna w zarysie [An Outline of Criminal Policy], Spółdzielnia Wydawnicza „Prawo”, Łódź 1948.
• Salmonowicz S., Uwagi na siedemdziesięciolecie [Comments for the 70th anniversary] [w:] M. Serowaniec, K. Rokicka-Muruszewska, K. Kucharski (red., wybór i oprac.), 70 lat Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. 1945–2016 [70 years of the Faculty of Law and Administration of the Nicolaus Copernicus University in Toruń. 1945–2016], TNOiK „Dom Organizatora”, Toruń 2017, s. 7–51.
• Szwedkowski S., Walka z przestępczością. Studium społeczne [The Fight Against Crime. A Social Study], Księgarnia Naukowa T. Szczęsny i S-ka, Toruń 1947.
• Świątkowski H., Poznajmy prawo radzieckie [Let’s learn about Soviet law], „Demokratyczny Przegląd Prawniczy” 1947, nr 1–2, s. 5–11.
• Świda W., Wiadomości wstępne [Introductory news] [w:] idem (red.), Kryminologia. Praca zbiorowa [Criminology. Collected Works], Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1977, s. 11–56.
• Tyszkiewicz L., Zarys rozwoju kryminologii w Polsce w latach 1945–1969 [An outline of the development of criminology in Poland 1945–1969], „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1970, z. 3, s. 61–74.
• Związek Akademicki Młodzieży Polskiej (ZAMP) [hasło] [Academic Association of Polish Youth (ZAMP)], Encyklopedia PWN, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Zwiazek-Akademicki-Mlodziezy-Polskiej;4002274.html [dostęp: 9.09.2019].

Identifiers

DOI

10.7420/AK2019V