Matka i córka wobec wojennej apokalipsy w świetle książki Anny Janko „Mała Zagłada”: trauma, pamięć, postpamięć

• Authors: Łucja M. Kapralska

Title variants

EN

Mother and Daughter in the Face of the Wartime Apocalypse In the Light of Anna Janko’s Book a Little Annihilation: A Memoir – Trauma, Memory and Post-memory

Abstracts

EN

The article refers to the book by Anna Janko A Little Annihilation: A Memoir (Mała Zagłada) and its aim is to present how tragic events, although not experienced personally, affect the life of the next generation after directly experienced trauma. The author’s mother, as a child, was one of the few who survived the war massacre in the village Sochy and struggles all her life with the remembered cruelty of those events. Her daughter knows the war only from her mother’s storytelling, through the intergenerational memory message, but she experiences similar syndromes to her mother. The literary narrative turns out to be a remedy for the experienced trauma of both generations – directly suffered by the war and the post-memory generation. By reporting on her mother’s fate, Janko puts herself in the position of a descendant of the survivors, but also of a victim who must face with this inherited trauma. Moreover, as the social memory of the war is currently dominated by other narratives, Anna Janko’s book takes the mentioned war events out of the margins of social memory.

PL

Artykuł nawiązuje do książki Anny Janko Mała Zagłada. Jego celem jest przedstawienie, jak tragiczne, choć nieprzeżyte osobiście wydarzenia wpływają na życie kolejnego po bezpośrednio doświadczającym traumy pokolenia. Matka autorki, będąc dzieckiem, jako jedna z nielicznych przeżyła wojenną masakrę we wsi Sochy na Zamojszczyźnie i całe życie zmaga się z zapamiętanym okrucieństwem tamtych wydarzeń. Jej córka zna wojnę tylko z opowieści matki, przez międzypokoleniowy przekaz pamięci, ale doświadcza podobnych do matki syndromów. Narracja literacka okazuje się remedium na doznaną traumę obu pokoleń – doświadczonego bezpośrednio wojną i pokolenia postpamięci. Relacjonując losy matki, Janko stawia się w pozycji potomka ocalałych, ale też ofiary, która musi zmierzyć się z tą odziedziczoną traumą. Ponadto, jako że pamięć społeczna o wojnie jest obecnie zdominowana przez inne narracje, książka Anny Janko wyprowadza wspomniane wojenne wydarzenia z marginesu pamięci społecznej.

Keywords

PL

trauma; pamięć; postpamięć; przekaz międzypokoleniowy; zagłada

EN

memory; trauma; post-memory; intergenerational message; annihilation

• Publisher: Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie
• Journal: Studia Humanistyczne AGH
• Year: 2022
• Volume: 21
• Issue: 3
• Pages: 61-73

Dates

published

2022

Contributors

author

Łucja M. Kapralska

• Katedra Studiów nad Społeczeństwem i Technologią, AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Polska

References

• Assman, J. (2008). Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywania i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
• Bałdys, P. (2016). Wprowadzenie. W: P. Bałtys, I. Jakimowicz-Ostrowska, J. Charuta Kojkoł (Red.), Między pamięcią zbiorową a historią. Rekonstrukcje przeszłości w Europie Środkowo-Wschodniej (s. 7–19). Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra.
• Baley, S. (1948). Psychiczne wpływy drugiej wojny światowej. Psychologia Wychowawcza, 1–2, 6–10.
• Burnatowski, J. (2015). Postpamięć, afekt, odpowiedzialność. Przypadek Małej Zagłady Anny Janko. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria, XV, 231–235.
• Chrobaczyński, J. (2012). Dramatyczny rok 1943. Postawy i zachowania społeczeństwa polskiego w rozstrzygającym roku II wojny światowej. Rzeszów–Kraków: Instytut Pamięci Narodowej  – Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej.
• Chyczyński, S. (2009). Ogniopis w wyborze. Pobrano z: https://www.latarnia-morska.eu/pl/port-literacki/546-teresa-ferenc-ogniopis-wybor-wierszy-wyd-nowy-wiat-warszawa-2009 [19.11.2020].
• Erll, A. (2018). Kultura pamięci, przeł. A. Teperek. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
• Felman, Sh., Laub, D. (1992). Testimony: Crises of Witnessing in Literature, Psychoanalysis, and History. Routledge, London.
• Golka, M. (2009). Pamięć społeczna i jej implanty. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Halbwachs, M. (2008). Społeczne ramy pamięci. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Hirsch, M. (2011). Pokolenie postpamięci. Didaskalia: Gazeta Teatralna, 8, 105, 28–36.
• Hirsch, M. (2021). Postmemory. Pobrano z: https://www.postmemory.net/ [15.11.2021].
• Holas, P. (2020). W głowach Polaków trwa wojna. Pobrano z: https://magazynkontakt.pl/holas-w-glowach-polakow-trwa-wojna/ [15.11.2021].
• Janko, A. (2015). Mała Zagłada. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Jasiński, J. (2006). Zapomniane „Polskie Oradour”. Tygodnik Powszechny , 24.05. Pobrano z: https://www.tygodnikpowszechny.pl/zapomniane-polskie-oradour-130467 [10.11.2021].
• Kaniowska, K. (2003). Antropologia i problem pamięci. Polska Sztuka Ludowa  – Konteksty. 3–4, 57–65.
• Kaplan E.A. (2005). Trauma Culture: the Politics of Terror and Loss in Media and Literature. New Brunswick: Rutgers University Press.
• Kaźmierska, K. (2008). Biografia i pamięć. Na przykładzie pokoleniowego doświadczenia ocalonych z zagłady. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
• Kuczyńska-Koschany, K. (2016). Recenzja rozprawy doktorskiej pani mgr Aleksandry Pawlik-Kopek „Rzeczy pierwsze w poezji Teresy Ferenc”. Pobrano z: recenzja_rozprawy_doktorskiej_mgr_aleksandry_pawlik-kopek.pdf (kul.pl) [14.01.2022].
• Leys, R. (2015). Freud i trauma. W: T. Łysak (red.), Antologia studiów nad traumą (s. 109–111). Kraków: TAiWPN Universitas.
• Lorek-Jezińska, E. (2018). Rocznicowe mobilizacje pamięci. Międzypokoleniowe projekty teatralne a trauma kulturowa. Teksty Drugie, 4, 152–169.
• Łysak, T. (2015). Trauma  – od genealogii pojęcia do studiów nad traumą. W: T. Łysak (red.), Antropologia studiów nad traumą (s. 5–30). Kraków: TAiWPN Universitas.
• Makara-Studzińska, M., Partyka, I., Ziemecki, P. (2012). Zespół stresu pourazowego  – rys historyczny, terminologia, metody pomiaru. Current Problems of Psychiatry, 13, 2, 109–114.
• Marcinek, J. (kier. red.) (2003). Nowa encyklopedia powszechna A–Z. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa.
• Michałowska, M. (2012). Foto-teksty. Związki fotografii z narracją. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Mielczarek-Żejmo, A. (2005). Pojęcie traumy w naukach społecznych. Kultura i Edukacja, 1, 7–21.
• Nijakowski, L.M. (2015). Rodzinna apokalipsa. Recenzja książki Mała Zagłada Anny Janko, Kultura Liberalna. Pobrano z: https://kulturaliberalna.pl/2015/03/03/rodzinna-apokalipsarecenzja-ksiazki-mala-zaglada-anny-janko/ [1.10.2021].
• Nora, P. (2009). Między pamięcią i historią: Les Lieux de Memoire. Tytuł Roboczy: Archiwum, 2, 4–12.
• Nowak, J. (2011). Społeczne reguły pamiętania. Antropologia pamięci zbiorowej. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
• Nowak, P., Łucka, I. (2014). Młody Polak po doświadczeniach wojennych. Siła transgeneracyjnej transmisji traumy. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 2, 84–88.
• Pawlikowska-Łagód, K. (2020). Zespół stresu pourazowego (PTSD)  – przyczyny, objawy, leczenie. Pobrano z: https://www.medonet.pl/choroby-od-a-do-z/choroby-i-zaburzenia-psychiczne,zespol-stresu-pourazowego--ptsd----przyczyny--objawy--leczenie,artykul,1587435.html [26.01.2022].
• Popiel, A. (2015). Trauma, stresor traumatyczny  – czym jest uraz psychiczny? Pobrano z: https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/choroby/74803,trauma-stresor-traumatyczny-czymjest-uraz-psychiczny [10.10.2021].
• Pruśko, I. (2019). PTSD i złożony zespół stresu pourazowego w nowej klasyfikacji ICD-11. Pobrano z: Psychologia w Praktyce, https://psychologiawpraktyce.pl/artykul/ptsd-izlozony-zespol-stresu-pourazowego-w-nowej-klasyfikacji-icd-11/ [26.01.2022].
• Rybicka, E. (2008). Miejsce, pamięć, literatura (w perspektywie geopoetyki). Teksty Drugie, 1–2, 19–32.
• Saryusz-Wolska, M. (2009). Wprowadzenie. W: M. Saryusz-Wolska (red.), Pamięć zbiorowa i kulturowa. Perspektywa niemiecka (s. 7–40). Kraków: TAiWPN Universitas.
• Skarga, B. (1995). Tożsamość i pamięć. Znak, 5, 4–18.
• Skoczylas Ł. (2016), Pojęcie traumy i pseudopamięci w studiach pamięcioznawczych. W: A. Brzezińska, M. Fabiszak, M. Owsiński (red.), Znaki (nie)pamięci. Teoria i praktyka upamiętniania w Polsce (s. 29–46). Kraków: TAiWPN Universitas.
• Syrnyk, J. (2017). Postpamięć i świadkowie zastępczy a współczesne opisy tzw. konfliktu polsko-ukraińskiego. Politeja, 2 (47), 215–240.
• Szacka, B. (2000). Pamięć społeczna. W: Z. Bokszański (red.) Encyklopedia socjologii (s. 52–55), Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Szmeja, M. (2014). Pamięć o przeszłości w kulturze śląskiej. Studia Humanistyczne AGH. 3, 13, 219–234.
• Sztompka, P. (2000). Trauma wielkiej zmiany. Społeczne koszty transformacji. Warszawa: Wyd. ISP PAN.
• Tabaszewska, J. (2010). Trauma jako estetyczne, afektywne doświadczenie. Próba analizy „empatycznej wizji”. Teksty Drugie, 4, 221–234.
• Tomczok, M. (2015). Płacz genów. Narracje o Zagładzie, 1, 324–328.
• Trauma dziedziczona. O pamięci komórkowej i przyszłości epigenetyki z prof. dr hab. med. Jadwigą Jośko-Ochojską, kierownik Katedry i Zakładu Medycyny i Epidemiologii Środowiskowej SUM w Katowicach rozmawia Monika Stelmach. Pobrano z: https://podyplomie.pl/psychiatria/30766,trauma-dziedziczona [20.10.2021].
• Wądolny-Tatar, K. (2015). Epigeneza traumy. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis, Studia Poetica, III, 180–184.

Identifiers

DOI

10.7494/human.2022.21.3.61

Biblioteka Nauki

2154952