Translating Semiotic “Polyphony” of Texts as a Culture-Formative Creation.Based on the Example of Bulgakov’s The Master and Margarita

• Authors: Caterina Squillace

Title variants

PL

Przekład semiotycznej „polifonii” tekstów jako działanie kulturotwórcze: na przykładzie Mistrza i Małgorzaty Bułhakowa

Abstracts

PL

Powieść „Mistrz i Małgorzata” jest powszechnie uważana za arcydzieło literackie Michaiła Bułhakowa. Jest ona mieszanką gatunków literackich, motywów, tematów, obrazów i odniesień intertekstualnych. Wszystkie elementy, o których wyżej mowa współdziałają w tworzeniu powieści „polifonicznej”, w ujęciu Bachtina, nie tylko gdy chodzi o odmienny charakter i „głos” pojedynczych postaci, ale także o odniesienie do „wielopoziomowej” konstrukcji samego tekstu. Artykuł zilustruje cechy charakterystyczne powieści Bułhakowa oraz semiotyczny charakter tego utworu, w tym jego zdolność do generowania znaczeń, a więc „semiozy” zdefiniowanej m.in. przez C. S. Peirce’a jako „moc” znaczeniotwórcza niektórych procesów semiotycznych. Autorka niniejszej pracy postara się też znaleźć odpowiedzieć na pytanie, dlaczego powieść ta była wielokrotnie tłumaczona na język polski i włoski od 1967 roku, kiedy to pierwsze wydanie powieści ukazało się w Europie Zachodniej. Ze względu na bardzo specyficzną konstrukcję fabuły i formalne aspekty powieści tłumacze musieli zmierzyć się ze znaczną liczbą problemów „nieprzekładalności”, które mogli rozwiązać jedynie wykorzystując swój potencjał twórczy. Roman Jakobson omawiając kwestię nieprzekładalności stwierdził, że dla tego, co nieprzetłumaczalne – na przykład poezji – „możliwa jest tylko twórcza transpozycja”. Dzięki kreatywności tłumacze mogli także odkryć dalsze interpretacje literatury Bułhakowa, tworzyć i wykonać akt kulturotwórczy, ponieważ ich wysiłki oferują nowy punkt widzenia na rzeczywistość i jej postrzeganie, szerszą wiedzę o życiu społecznym nie tylko, gdy chodzi o czasy radzieckie, ale w bardziej uniwersalnej perspektywie. Ponadto mogli stworzyć także nowe modele tekstu i literackości. Dlatego powieść Bułhakowa była tłumaczona tak wiele razy i nadal jest tłumaczona na dwa wybrane przez autorkę artykułu języki (włoski i polski). I jest to również powód, dla którego można nadal uznać „Mistrza i Małgorzatę” za dzieło tekstotwórcze i kulturotwórcze, mimo że jego pierwsze wydanie ukazało się w 1940 roku.

EN

“The Master and Margarita” is generally considered Mikhail Bulgakov’s literary masterpiece. It is a “melting pot” of literary genres, motives, themes, imagery and intertextual references. All these elements cooperate in creating a “polyphonic” novel, in Bakhtin’s sense of the word, not only when it comes to the different nature and “voice” of single characters but also with reference to the “poly-structured” construction of the text itself. The paper will illustrate the peculiarity of Bulgakov’s novel and the semiotic and semiosic character of his creation. The adjective “semiosic” derives from “semiosis” as defined, among others, by C.S. Peirce, who stresses the meaning-making “power” of some semiotic processes. The paper aims also at answering the question why this novel has been translated several times into Polish and Italian since 1967 (when the first edition of the novel was published in Western Europe). Due to the very specific construction of the plot and of the formal aspects of the novel, translators had to deal with a significant number of problems of “untranslatability” that they could solve only by using their creative potential. It was Roman Jakobson who through his linguistic analysis reached the conclusion that for the untranslatable-poetry for example-“Only creative transposition is possible”. Using creativity translators were also able to discover further interpretations of Bulgakov’s literary work and to perform a culture-formative act as their efforts offer new points of view on reality and its perception, wider knowledge of the social life not only in Soviet times but in a more universal perspective as well as new models of text and literariness. That’s why a novel like Bulgakov’s masterpiece has been translated so many times and it is still translated in the two languages selected for the purposes of this research and all over the world. And this is also the reason why it can be considered a meaning-generative and culture-formative text even if its first edition appeared in 1940.  

Keywords

PL

Bułhakow; polifonia; przekład; struktura tekstu; semiotyka

EN

Bulgakov; polyphony; semiotics; text-structure; translation

• Publisher: Krakowskie Towarzystwo TERTIUM
• Journal: Półrocznik Językoznawczy Tertium
• Year: 2021
• Volume: 6
• Issue: 2
• Pages: 158-169

Dates

published

2021

Contributors

author

Caterina Squillace

• Uniwersytet Jagielloński

• https://orcid.org/0000000197358209

References

• Bassnett, Susan (2004) Translation Studies. London/New York: Routledge.
• Benjamin, Walter (1992) “The Task of the Translator.” Trans. Harry Zohn. [In:] Rainer Schulte and John Biguenet (eds.) Theories of Translation. Chicago: University of Chicago Press; 71–82.
• Boden, Margaret A. (2010) Creativity and Art: Three Roads to Surprise. Oxford: Oxford University Press.
• Curtis, J.A.E. (2019) A Reader’s Companion to Mikhail’s Bulgakov’s the Master and Margarita. Boston: Academic Studies Press
• Eco, Umberto ([1979] 1995) The Role of the Reader. Explorations in the Semiotics of Texts. Bloomington: Indiana University Press.
• Eco, Umberto (1989) The Open Work. Harvard: University Press.
• Giuliani, Rita (1989) Bulgakov. Il Castoro.
• Jakobson, Roman ([1959] 2000) “On Linguistic Aspects of Translation”. [In:] Lawrence Venuti (ed.) The Translation Studies Reader. London and New York: Routledge; 113–118.
• Korcz, Karolina (2016) „Mistrz i Małgorzata” Michaiła Bułhakowa w Polsce w latach 1969-1989. Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”.
• Mocarz-Kleindienst, Maria (2018) „Dlaczego powstają nowe przekłady? Mistrz i Małgorzata Michaiła Bułhakowa w nowym tłumaczeniu na język polski”. [In:] Przekłady Literatur Słowiańskich 9 (1); 267–281.
• Montale, Eugenio ([1967] 1996) “Il maestro e Margherita”, [In:] Il secondo mestiere. Prose 1920-1979. Milano: Mondadori; 2851–2855.
• Peirce, Charles Sanders (1931–1966) The Collected Papers of Charles Sanders Peirce. Electronic edition reproducing. Vols. I–VIII, Charles Hartshorne, Paul Weiss (eds.) Cambridge: Harvard University Press.
• Peirce, Charles Sanders (1998) The Essential Peirce. Selected Philosophical Writings Vol. 2: 1893 and 1913. Ed. The Peirce Edition Project. Bloomington: Indiana University Press.
• Perteghella, Manuela, Eugenia Loffredo (2007) Translation and Creativity. London: Continuum.
• Petrilli, Susan (ed.) (2003) Translation Translation. Amsterdam/NewYork: Rodopi.
• Petrilli, Susan (2009) Signifying and Understanding: Reading the Works of Victoria Welby and the Signific Movement. Berlin: De Gruyter Mouton.
• Przebinda Grzegorz (2017) „Sto dwadzieścia jedna Małgorzata. O tekście pierwszego polskiego przekładu „Mistrza i Małgorzaty”. [In:] Przegląd Rusycystyczny 2 (158); 54–79.
• Sternberg, Robert J., Todd Lubart (1999) I. “The Concept of Creativity: Prospects and Paradigms.” [In:] Robert J. Sternberg (ed.) Handbook of Creativity. Cambridge: Cambridge University Press; 3–15.
• Uspensky, Boris (1973) A Poetics of Composition: The Structure of the Artistic Text and Typology of a Compositional Form (translation by Valentina Zavarin and Susan Wittig from the original Russian Poetika kompositsii published in Moscow, 1970), University of California Press.
• Venuti, Lawrence (ed.) (2000) The Translation Studies Reader. London and New York: Routledge.
• Wawrzyńczak Aleksander (2019) “Bułhakow zmanipulowany, czyli o „fachowym i wybitnym” przekładzie Mistrza i Małgorzaty” [In:] Przegląd Rusycystyczny 3 (167); 105–121.
• Weeks, Laura D. (ed.) (1996) The Master and Margarita: A Critical Companion. Northwestern University Press.

Identifiers

DOI

10.7592/Tertium.2021.6.2.202

Biblioteka Nauki

1955538