Tradycje chrystianizacji okolic Pełczyc

• Authors: Grzegorz Jacek Brzustowicz

Title variants

EN

Christianisation traditions of vicinities of Pełczyce

Abstracts

EN

The aim of the paper is to collect sources which could shed some light on bishop Otto’s Christianization mission carried out in the vicinities of Pełczyce in 1124. We know from the bishop’s of Bamberg biographies that upon crossing the border river (rightly assumed to be Warta) the retinue went through the Pomeranian town of Stary Gród (Zitari-groda) and headed northwards in the direction of Pyrzyce. Historians have pointed to the vicinities of today’s villages of Brzesko and Kosino as places of the retinue’s rest. This fact is supposed to be immortalized by the name of a stream – Jordan and the Polish Road (Polska Droga). Recently, a hypothesis has been put forward according to which the bishop got there from the vicinities of Pełczyce. It was there that already around the middle of the 13th century names of two villages were used simultaneously and bore witness to their connections with places of worship. Furthermore, later ecclesial foundations for Victorines and Cisterian nuns in Pełczyce in the 13th century probably resulted from the willingness to immortalize the stay of missionary retinue in this place. These efforts might have been bound up with the flourishing of saint Otto’s cult in the Duchy of Pomerania at the turn of the 13th and 14th centuries. The author of this material probably found further onomastic evidence and showed archeological as well as cartographic sources which could buttress this hypothesis. Moreover, the bestowment for the Victorines was found in a specific place, which had proved impossible for older historiography. At the same time, an attempt has been made to study the founders’ history – the Behrs family from Pełczyce – in order to establish the time of the foundation. Documents which are available show that it might have taken place around 1275.

PL

Celem artykułu jest zebranie źródeł mogących wskazywać na przejście przez okolice Pełczyc misji chrystianizacyjnej biskupa Ottona w 1124 roku. Wiadomo z żywotów biskupa bamberskiego, iż po przekroczeniu rzeki granicznej, którą słusznie upatruje się w Warcie, orszak przeszedł przez pomorski Stary Gród (Zitarigroda) i podążył na północ w kierunku Pyrzyc. Historiografia już wcześniej wytypowała postój orszaku w okolicy dzisiejszych wsi Brzesko i Kosino, gdzie przez wieki śladem tego miała być nazwa strumienia Jordan oraz Polska Droga. Niedawno pojawiła się hipoteza, iż biskup dotarł tutaj z okolic Pełczyc, gdzie już około połowy XIII wieku istniały obok siebie nazwy dwóch miejscowości, wskazujące na ich związki z miejscem kultu. Ponad to późniejsze fundacje kościelne na rzecz wiktorynów oraz cysterek w Pełczycach w XIII wieku, wynikały być może z chęci upamiętnienia pobytu orszaku misyjnego w tej okolicy. A te dążenia mogły mieć związek z rozwojem kultu św. Ottona w Księstwie Pomorskim rozkwitającym w XIII i XIV wieku. Autor materiału podczas swych badań odnalazł prawdopodobnie kolejne dowody onomastyczne i wskazał też na źródła archeologiczne oraz kartograficzne, mogące wspierać tę hipotezę. Ponad to umiejscowiono nadanie dla wiktorynów w konkretnym miejscu w tej okolicy, co dotąd nie udawało się dawniejszej historiografii. Przy tej okazji pochylono się także nad dziejami fundatorów – Behrów z Pełczyc, aby podjąć próbę zweryfikowania chronologii fundacji. Zachowane dokumenty wskazują, że mogło do niej dojść około 1275 roku.

Keywords

PL

misja chrystianizacyjna; otton z bambergu; pełczyce; pomorze zachodnie; wczesne średniowiecze

EN

christianization mission; otto from bamberg; pełczyce; pomerania; early middle ages.

• Publisher: Instytut Wydawniczy Księży Misjonarzy
• Journal: Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce
• Year: 2020
• Volume: 134
• Pages: 5-51

Dates

published

2020

Contributors

author

Grzegorz Jacek Brzustowicz

References

• Augustyn ze Stargardu zwany niegdyś Angelusem, Protokół, przeł. E. Buszewicz, Stargard 2008.
• Bugenhagen J., Pomerania, Hrsg. O. Heinemann, Stettin 1900.
• Codex diplomaticus Anhaltinus, Hrsg. O. Heinemann, Th. II, Dessau 1875.
• Codex diplomaticus Brandenburgensis, hrsg. A. F. Riedel, seria B, Bd. I, Berlin 1869.
• Das Erbregister des Amtes Reetz vom Jahre 1590. Hrsg. K. Berg, Arnswalde 1922.
• Ebonis, Vita Sancti Ottonis Episcopi Babenbergensis, MPH, t. VII/2, wyd. J. Wikarjak, Warszawa 1969.
• Geschichtsquellen des burg- und schlossgesessenen Geschlechts von Borcke, hrsg. v. G. Sello, Bd. I-IV, Berlin 1901-1912.
• Hamburgisches Urkundenbuch, Bd. I, Hrsg. J. M. Lappenberg, Hamburg 1842.
• Herbordi, Dialogus de Vita S. Ottonis Episcopi Babenbergensis, MPH, t. VII/3, wyd. J. Wikarjak, Warszawa 1974.
• Herbordi vita Ottonis eiscopi. Babenbergensis, [w:] Monumenta Germaniae Historica Scriptores, Bd. 12, Hrsg. Theodor Mommsen, Hannover 1856.
• Kantzow T., Pomerania. Kronika pomorska z XVI wieku, tłum. K. Gołda, oprac. T. Białecki, E. Rymar, Szczecin 2005.
• Lisch G.C.F., Urkunden und Forschungen zur Geschichte des Geschlechts Behr, Bd. II, Schwerin 1862.
• Mecklenburgisches Urkundenbuch, hrsg. von G. P. Lisch, Bd. I, Schwerin 1863.
• Niessen P. v., Die Urkunde Barnims I. für Jasenitz von Jahre 1263 betreffs Morin, „Monatsblätter”, 16 (1902).
• Pommersches Urkundenbuch, bearb. K. Conrad, Bd. I, Stettin 1970.
• Regesten der Markgrafen von Brandenburg aus askanischen Hause, bearb. H. Krabbo, G. Winter, Bd. II, Leipzig 1933.]
• Repertorium der in Kgln. Staatsarchive zu Königsberg in Preussen befindlischen Urkunden zur Geschichte der Neumark, bearb. E. Joachim, hrsg.
• P. v. Niessen, „Schriften des Vereins für Geschichte der Neumark” nr 3, Landsberg 1895.
• Rocznik Kapituły Gnieźnieńskiej, [w:] Roczniki Wielkopolskie, „Kronika Miasta Poznania”, 2(1995).
• Sancti Ottonis Episcopi Babenbergensis Vita Priefligensis, „Monumenta Poloniae historica”, t. VII/1, wyd. J. Wikarjak, Warszawa 1966.
• Schleswig-Holstein-Lauenburgische Regesten und Urkunden, Bd. I, Hrsg, P. Hasse, Hamburg 1886.
• Zdrenka J., Dokument margragrabiów brandenburskich dla Pełczyc z 1298 roku, „Studia źródłoznawcze”, nr 32-33 (1990).
• F. Boeck, Karte von der Feldmark der in Arnswalder Kreises belegenem Dorfes Granow, 1830.
• Barthold F. W., Geschichte von Rügen und Pommern, Bd. II, Hamburg 1842.
• Benl R., Die Gestaltung der Bodenrechtsverhältnisse in Pommern von 12. bis zum 14. Jahrhundert, Köln-Wien 1986.
• Berghaus H., Landbuch des Herzogthums Pommerns, Bd. IV, Th. II, Anklam 1868.
• Böhmer F., Geschichte der Stadt Stargard in Pommern, Bd. I, Stargard, 1903.
• Borkowski J., Kuczkowski A., Poza szlakiem. Źródła archeologiczne do dziejów małych miasteczek Pomorza Środkowego, Koszalin 2012.
• Brzustowicz G. J., O pokrewieństwie, pomorskich i nowomarchijskich rodów rycerskich z kołem świętej Katarzyny w herbie, cz. 2, Kaci, Święci, Templariusze. Studia z Dziejów Średniowiecza, 14 (2009).
• Brzustowicz G. J., Pełczyce-Bernstein. Z przeszłości Ziemi Pełczyckiej, Choszczno 2004.
• Brzustowicz G. J., Rycerstwo ziemi choszczeńskiej od XIII-XVI wieku. Polityka – gospodarka – kultura – genealogia, Warszawa 2004.
• Cnotliwy E., Nawrolski T., Rogosz R., Grodziska wczesnośredniowieczne na ziemi pyrzyckiej, „Slavia Antiqua”, 26 (1970).
• Dziewanowski M., Romanowicz P., Będargowo. Przyczynek do badań nad średniowieczną wsią zachodniopomorską, „Materiały Zachodniopomorskie”, Nowa seria, 12 (2016).
• Forstner D. OSB, Świat symboliki chrześcijańskiej, Warszawa 1990.
• Freytag E., Die Herren von Barmstede und die Gründung des Klosters Uetersen, „Jährubuch für den Kreis Pinneberg”, 1(1970).
• Gahlbeck Ch., Zisterzienser und Zisterzienserinnen in der Neumark, Berlin 2002.
• Georg U., Der heilige Otto – Bischof von Bamberg, Apostel der Pommern, Saarbrücken 1995.
• Giesebrecht L., Wendische Geschichten aus den Jahren 780 bis 1182, Berlin 1843.
• Górski Sz., Biskupi i krzyże. Tak zwany epizod szczeciński krucjaty połabskiej (1147), w relacji Wincentego z Pragi, „Zapiski Historyczne”, 3 (2018).
• Guzikowski K., Obce rycerstwo Obce rycerstwo na Pomorzu Zachodnim do początku XIV wieku, Szczecin 2013.
• Hofmeister A., Zur Chronologie und Topographie der 1. Pommernfahrt des Bischofs Otto von Bamberg, „Pommersche Jahrbuch”, 22 (1924).
• Hoogeweg H., Die Stifter und Klöster der Provinz Pommern, Bd. II, Stettin 1925.
• Koczy L., Kilka uwag o najstarszych dziejach Pomorza, „Roczniki historyczne”, 8 (1932).
• Kuhn W., Kirchlische Siedlung als Grenzschutz 1200 bis 1250 (Am Beispel des mittleren Orderraumes), „Ostedeutsches Wissenschaft. Jahrbuch des
• Ostdeutschen Kulturrates”, 9 (1962).
• Krzymuska-Fafius Z., Ober M., Średniowieczna sztuka skandynawska na Pomorzu Zachodnim, Szczecin 2002.
• Ledebur L. v., Archiv für Deutsche Adels-Geschichte, Genealogie, Heraldik und Sphragistik, 1 (1863).
• Lemcke H., Die Bau- und Kunstdenkmler des Regierungsbezirks Stettin, Heft VII: Der Kreis Pyritz, Stettin 1906.
• Lüpke H., Beiträge zur Geschichte des Templerordens in der Naumark, „Die Neumark” 4 (1934).
• Łęga W., Kultura Pomorza we wczesnym średniowieczu na podstawie wykopalisk, Toruń 1930.
• Łosiński W., Osadnictwo plemienne Pomorza (VI-X wiek), Wrocław-Gdańsk 1982.
• Maleczyński K., Bolesław III Krzywousty, Wrocław 1975.
• Miotk A., Podłoże i rola męczeństwa w działaniach misyjnych Kościoła, „Forum Teologiczne”, 6 (2005).
• Monsigniewicz K., Jeszcze o zagadce Jaksy, „Roczniki Historyczne”, 52 (1986).
• Myśliński M., Księstwo Saskie a Polska w XII wieku, [w:] Niemcy-Polska w średniowieczu, Poznań 1986.
• Myśliński M., Słowiańska Brenna-Brendenburg i jej przejście pod rządy margrabiów w połowie XII wieku, „Rocznik Lubelski”, 10 (1967).
• Myśliński M., Sprawa udziału Polski w niemieckiej wyprawie na Słowian połabskich, [w:] „Ars historica”. Prace z dziejów powszechnych i Polski, Poznań 1976.
• Palm W., Die Flur- und Ortsnamen im Kraise Arnswalde, „Heimatgruss-Rundbrief”, 128 (1970).
• Petersohn J., Die südliche Ostseeraum im kirchlich-politischen von Jahre 1263 betreffs Morin, „Monatsblätter”, 16 (1902).
• Petersohn J., Die südliche Ostseeraum im kirchlich-politischen Kräftel-Spiel des Reichs, Polens und Dänemarks vom 10. bis 13. Jahrhundeerts. Mission- Kirchenorganisation-Kultpoilitik, „Ostmitteleuropa in Vergangheit und Gegenwart”, 17 (1979).
• Piskorski J. M., Kolonizacja wiejska Pomorza Zachodniego w XIII i początkach XIV wieku na tle procesów osadniczych w średniowiecznej Europie, Poznań 1990.
• Plenske G., Andreas von Hindenburg zu Flakenberg. Ein Gerzlower Prozess aus dem Jahre 1562, “Die Neumark”, nr 4 (1929).
• Quandt L., Das Land an der Netze nebst der Neumark, wie sie von Pommern, besessen und verloren wurden, „Baltische Studien”, Alte Folge, 15 (1853).
• Rębkowski M., Chrystianizacja Pomorza Zachodniego. Studium archeologiczne, Szczecin 2007.
• Rosik S., Conversio gentis Pomeranorum. Studium świadectwa o wydarzeniu (XII wiek), Wrocław 2010.
• Rückblick auf die Entwickelung des Geschlechts von Gottberg. Der Familie gewidmet zum Famillientage des Jahres 1895, Gera 1895.
• Rymar E., Burzliwe dzieje ziemi pełczyckiej (do końca XVI wieku), „Zeszyty Pyrzyckie”, 6 (1974). Idem, Biskupi-mnisi-reformatorzy. Studia z dziejów diecezji kamieńskiej, Szczecin 2002,
• Rymar E., Biskupi – mnisi – reformatorzy. Studia z dziejów diecezji kamieńskiej, Szczecin 2002.
• Rymar E., Cedynia jako ośrodek administracyjny (XII-XIII w.) i miejski (XIII-XVI w.), [w:] Cedynia i okolice poprzez wieki, red. P. Migdalski, Chojna-Szczecin 2013.
• Rymar E., Czy biskup Otton nawiedził Pełczyce?, „Wędrowiec Zachodniopomorski”, nr 20 (2006).
• Rymar E., Czy Zitarigroda z 1124 roku to Stargard nad Iną?, „Stargardia. Rocznik Muzeum w Stargardzie”, 6 (2011).
• Rymar E., Der Heilige Brunnen oder die Missionsreise Ottos von Bamberg, des schutzheiligen von Pyritz und das Andenken an ihn im Lauf der Jahrhunderte, Pyrzyce 2006.
• Rymar E., Dzieje Ziemi Choszczeńskiej w wiekach średnich, [w:] Ziemia Choszczeńska. Przeszłość i teraźniejszość, red. S. Lasek, Szczecin 1976.
• Rymar E., Historia polityczna i społeczna Nowej Marchii w średniowieczu (do roku 1535), Gorzów Wlkp. 2015.
• Rymar E., Jeszcze w sprawie pogranicza wielkopolsko-pomorskiego między Gwdą i Myślą w XII i XIII w., „Przegląd Zachodniopomorski”, 3 (32), 1988.
• Rymar E., Rodowód książąt pomorskich, Szczecin 2005.
• Rymar E., Terytorium usque In Vurta fluuium, czyli Pomorze obszarem trybutarnym Niemiec za Mieszka I, [w:] „Biskupi, lennicy, żeglarze. Gdańskie studia z dziejów średniowiecza”, 9 (2003).
• Rymar E., Z dawnych dziejów przyodrzańskiej Nowej Marchii, Chojna 2012.
• Sauer E., Der Adel während der Besiedlung Ostpommern, Stettin 1939.
• Schnitz H. J., Der Reiseweg Ottos von Bamberg auf seiner ersten Bekehrungsreise in Pommerland, „Grenzmärckische Heimatblätter”, 15 (1939).
• Strzelczyk J., Rozmowa o historii misji średniowiecznych, „Annales Missiologia Posnaniensis”, 19 (2014).
• Syska E., Herb rycerski na pieczęci miejskiej, czyli o początkach Pełczyc i Mieszkowic, [w:] Cognitioni Gestorum. Studia z dziejów średniowiecza dedykowane Profesorowi Jerzemu Strzelczykowi, red. Sikorski D. A., Wyrwa A. M., Poznań-Warszawa 2006.
• Tyc T., Polska a Pomorze za Krzywoustego, „Rocznik Historyczny”, 2(1926).
• Wachowski K., Słowiańszczyzna Zachodnia, Poznań 1950.
• Wedel H. v., Geschichte des Schlossgesessenen Geschlechts der Grafen und Herren von Wedel 1212–1402, Leipzig 1894.
• Weinrich L., Ebo von Michaelsberg. Der Pommernapostel Otto von Bamberg: Das Leben des Bischofs und Bekenners, Schwerinn 2012.
• Wołągiewicz R., Ziemi Choszczeńska w starożytności i we wczesnym średniowieczu, [w:] Ziemia Choszczeńska. Przeszłość i teraźniejszość, red. S. Lasek, Szczecin 1976.
• Zientara B., Szkice Szczecińskie (X-XVIII wiek), Warszawa 1958.
• Żelawski J., Odwiedził Brzesko, Kraków 2010.

Identifiers

Biblioteka Nauki

1035920