Zniesienie hołdu pruskiego. Uwolnienie Prus Książęcych z podległości lennej wobec Rzeczypospolitej w latach 1657–1658

• Authors: Dariusz Makiłła

Title variants

EN

The abolition of the Prussian Homage. Liberation of Prussia from feudal subordination to the Polish-Lithuanian Commonwealth in the years 1657–1658

Abstracts

EN

The article presents the circumstances and provisions of the legal and political abolition of the Prussian Homage, understood as the institution of political and legal character established by the Treaty of Kraków on April 8th, 1525. The liberation of Prussia from feudal subordination to the Polish-Lithuanian Commonwealth took place during the Polish-Swedish war started in 1655. In that war Friedrich Wilhelm, Elector of Brandenburg and the liegeman of the Polish crown fought against Poland. The Brandenburg - Polish Treaty of Wehlau was signed on 19 September 1657 with the aim on the Polish side to acquire support from the Elector in the ongoing war against Sweden. Thus, the Polish-Brandenburg alliance was the result of this treaty. Moreover, the omission in the Treaty to name the elector as a vassal and at the same time recognizing him as the side of the agreement meant de facto the abolition of the current feudal service and replacing it with the new politico-legal relationship. In this way when the new regulation entered into force the Polish sovereignty over the Duchy of Prussia began coming to the end. Poland however kept numerous rights to Prussia. Only the Polish negligent in their implementation and active policy of Friedrich Wilhelm, Elector of Brandenburg, led eventually to the end of the Polish sovereignty over the Duchy of Prussia in the following years.

Keywords

PL

hołd pruski 1525; traktat welawski 1657; Prusy Książęce; lenno pruskie

EN

Prussian Homage 1525; Treaty of Wehlau 1657; Liberation of Prussia from feudal subordination to Poland

• Publisher: Archiwum Główne Akt Dawnych
• Journal: Miscellanea Historico-Archivistica
• Year: 2016
• Issue: 23
• Pages: 139-151

Dates

published

2016

Contributors

author

Dariusz Makiłła

• Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania, Warszawa

References

• Balzer O., Corpus iuris Polonici, t. IV/1, Kraków 1910
• Biskup M, Polska a Zakon Krzyżacki w Prusach w początkach XVI w. U źródeł sekularyzacji Prus Krzyżackich, Olsztyn 1983
• Biskup M., Geneza i znaczenie hołdu pruskiego 1525 r., „Komunikaty Mazursko-Warmińskie“, 1975, z. 4, s. 407–424
• Biskup M., Zagadnienie ważności i interpretacji traktatu toruńskiego 1466 r., „Kwartalnik Historyczny”, R. 49, 1962, z. 2, s. 295–332
• Biskup M., Zjednoczenie Pomorza Wschodniego z Polską w połowie XV wieku, Warszawa 1959
• Bosse F., Zur diplomatischen Vorgeschichte des Königsberger Vertrages auf Grundeiner kritischen Vergleichung von Samuel Pufendorfs schwedischen und brandenburgischen Berichte unter einander und mit den Acten, Berlin 1887
• Bostel F., Przeniesienie lenna pruskiego na elektorów brandenburskich, „Przewodnik Naukowy i Literacki”, Lwów 1883
• Codex Diplomaticus Regni Poloniae et Magni Ducatus Lithuaniae, ed. M. Dogiel, t. 4, Wilno 1764
• Czapliński W., Polska a Prusy i Brandenburgia za Władysława IV, Wrocław 1947
• Die Berichte des kaiserlichen Gesandten Franz von Lisola aus den Jahren 1655–1660, hg. A. F. Pribram, „Archiv der Österreichischen Geschichte“, Bd. 70, 1887
• Dolezel S. i H., Die Staatsverträge des Herzogtums Preussen, Tl. 1: Polen und Litauen, Köln 1971
• Dolezel S., Das preussisch-polnische Lehnsverhältnis unter Herzog Albrecht von Preussen (1525–1568), Köln 1967
• Dolezel S., Der zweite Thorner Frieden [1466] in der polnischen und preussischen politischen Argumentation des 16. Jahrhunderts, „Analecta Cracoviensia”, t. 7, 1975, s. 265–273
• Erdmannsdörffer B., Graf Georg Friedrich von Waldeck. Ein preussischer Staatsmann im 17. Jahrhundert, Berlin 1869
• Frost R. I., After the Deluge: Poland-Lithuania and the Second Northern War 1655–1660, Cambridge 1993
• Frost R. I., The Northern Wars. Wars, State and Society in Notheastern Europe, 1558–1721, Harlow 2000
• Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz, Berlin-Dahlem (GStA PK), Staatsverträge Schweden, Nr. 5-7, 12-16, 22-23; Rep. 9 Polen, Nr. 1b, 2–5, 5ee, 8a, 8b (M).
• Haller F., Franz von Lisola, ein österreichischer Staatsmann des 17. Jhts, „Preussisches Jahrbücher“, Bd. 29, 1892
• Hejnosz W., Prawnopaństwowy stosunek Prus do Korony w świetle aktu inkorporacyjnego z r. 1454, „Przegląd Zachodni”, nr 7/8, s. 307–330
• Hejnosz W., Traktat toruński z 1466 r. i jego prawnopolityczne znaczenie, „Zapiski Historyczne”, t. 31, 1966, z. 3, s. 91–108
• Herbst S., 1655–1660 [w:] Polska w okresie Drugiej Wojny Północnej, t. 1, Warszawa 1957
• Herbst S., Trzydniowa bitwa pod Warszawą 28–30 VII 1656 r. [w:] Wojna polsko-szwedzka 1655–1660, s. 137-157
• Hirsch F., Der österreichische Diplomat Franz von Lisola und seine Tätigkeit während des nordischen Krieges in den Jahren 1655–1660, „Historische Zeitschrift“, Neue Folge, Bd. 24, 1888, s. 468–498
• Hubatsch W., Albrecht von Brandenburg-Ansbach. Deutschordens Hochmeisters und Herzog in Preussen 1490–1568, Heidelberg 1960
• Instructio secreta pro tractata cum Electore Brandenburgica a Rege mihi, soli... comissa [w:] A. Walewski,
• Historya wyzwolenia Polski za panowania Jana Kazimierza 1655–1660, t. 2, Kraków 1866
• Janiszewska-Mincer B., Mincer F., Rzeczpospolita Polska a Prusy Książęce w latach 1598–1621. Sprawa sukcesji brandenburskiej, Warszawa 1988
• Joachim E., Die Politik des letzten Hochmeister in Preusen. Albrecht von Brandenburg, Bd. 1–3, Leipzig 1892–1895
• Kamieński A., Polska a Brandenburgia-Prusy w drugiej połowie XVII wieku. Dzieje polityczne, Poznań 2002
• Kamińska A., Brandenburg-Prussia and Poland. A Study in Diplomatic History (1669–1672), Marburg/Lahn 1983
• Karge P., Kurbrandenburg und Polen. Die polnische Nachfolge und preußische Mitbelehnung 1548–1563, „Forschungen zur Brandenburgische und Preußische Geschichte”, 1898, Bd. 11, s. 103–193
• Koch F., Bromberger Staatsvertrag zwischen dem Kurfürsten Friedrich Wilhelm von Brandenburg und dem König Johann Kasimir von Polen im Jahre 1657, „Zeitschrift der Historischen Gesellschaft für die Provinz Posen“, Bd. 21, 1906, S. 1–20
• Kubala L., Wojna brandenburska i najazd Rakoczego w roku 1656 i 1657, Lwów b.d.
• Kubala L., Wojna brandenburska, Lwów 1917
• Kubala L., Wojna szwecka w roku 1655 i 1657, Lwów 1913
• Kubala L., Wojny duńskie i pokój oliwski 1657–1660, Lwów 1922
• Makiłła D., Między Welawą a Królewcem 1657–1701. Geneza Królestwa w Prusach (Königtum in Preußen). Studium historyczno-prawne, Toruń 1998
• Makiłła D., Prusy Książęce a Korona Polska po 1525 r. Prowincja czy protektorat? [w:] Prusy i Inflanty. Między średniowieczem a nowożytnością. Państwo, społeczeństwo, kultura. Zbiór studiów, red. B. Dybaś, D. Makiłła, Toruń 2003
• Makiłła D., Traktat welawski z 19 IX 1657 r. – dzieło pomyłki czy zdrady? Uwagi na tle historii dyplomacji polskiej w czasach Drugiej Wojny Północnej (1654–1667) [w:] Historia Integra. Księga Pamiątkowa z okazji 70-lecia urodzin Prof. Stanisława Salmonowicza, Toruń 2001
• Małłek J., Geneza sejmu 1566 r. w Prusach Książęcych, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie“, 1961, nr 4, s. 497–527
• Małłek J., Hołd pruski 1525 roku. Ostateczna likwidacja zakonu krzyżackiego w Prusach [w:] J. Małłek, Dwie części Prus. Studia z dziejów Prus Książęcych i Prus Królewskich w XVI i XVII wieku, Olsztyn 1987
• Małłek J., Polityka Prus Książęcych wobec Polski za czasów księcia Albrechta [w:] Dwie części Prus. Studia z dziejów Prus Książęcych i Prus Królewskich w XVI i XVII wieku, Olsztyn 1987
• Małłek J., Proces kryminalny nowych radców w Knipawie-Królewcu 1566 r., „Komunikaty Mazursko-Warmińskie“, 1963, nr 2, s. 181–232
• Moerner Th. v., Kurbrandenburgs Staatsverträge 1600–1700, Berlin 1867
• Neuber A., Das schwedisch-polnische Krieg und die österreichische Politik (1655–1657), Prag 1915
• Opgenoorth E., Friedrich Wilhelm der Große Kurfürst von Brandenburg. Eine politische Biographie, Tl. 1: 1620–1660, Göttingen 1971
• Opitz E., Österreich und Brandenburg in Schwedisch-Polnischen Krieg 1655–1660. Vorbereitung und Durchführung der Feldzüge nach Dänemark und Pommern, Boppard/Rhein 1969
• Philippson M., Der Grosse Kurfürst Friedrich Wilhelm von Brandenburg, Bd. 1, Berlin 1897
• Pociecha W., Geneza hołdu pruskiego, Gdynia 1937
• Pribram A. F., Franz Paul Freiherr von Lisola 1613–1674 und die Politik seiner Zeit, Leipzig 1894
• Przyboś A., Stefan Czarniecki w latach „Potopu“ 1655–1660 [w:] Polska w okresie Drugiej Wojny Północnej 1655–1660, t. 2, Warszawa 1957
• Przyboś K., Operacja zimowo-wiosenna Karola X Gustawa w 1656 roku na ziemi przemyskiej [w:] Rzeczpospolita w latach potopu, red. J. Muszyńska, J. Wijaczka, Kielce 1996, s. 179–200
• Pufendorf S., De rebus gestis Friderici Vilhelmi Magni Electoris Brandenburgici commentariorum libri 19, Berlin 1695
• Quaritsch H., Souveränität. Entstehung und Entwicklung des Begriffs in Frankreich und Deutschland vom 13. Jahruhndert bis 1806, Berlin 1986
• Sprawy Prus Książęcych za Zygmunta Augusta w r. 1566–1568. Dyaryusz trzykrotnego poselstwa komisarzy królewskich, wyd. i wstępem objaśnił A. Pawiński, Warszawa 1879
• Szweda A., „Princeps et consiliarius Regni Poloniae”. Król i wielki mistrz w latach 1466–1497 [w:] Od traktatu kaliskiego do pokoju oliwskiego. Polsko-krzyżacko-pruskie stosunki dyplomatyczne w latach 1343–1660, red. A. Bues, J. Grabowski, J. Krochmal, G. Vercamer, H. Wajs, Warszawa 2014
• Szymczak B., Stosunki Rzeczypospolitej z Brandenburgią i Prusami książęcymi w latach 1648–1658 w opinii i działaniach szlachty koronnej, Warszawa 2002
• Szymczak B., Wierność czy odstępstwo? Dylematy polityki brandenburskiej w przededniu potopu szwedzkiego [w:] Stosunki polsko-niemieckie w XVI–XVIII wieku, red. J. Wijaczka, Kielce 2002
• Teodorczyk J., Wyprawa zimowa Czarnieckiego 1–20 II 1656 r. Bitwa pod Gołębiem [w:] Wojna polsko-szwedzka 1655–1660, red. J. Wimmer, Warszawa 1973
• Urkunden und Actenstücke zur Geschichte des Kurfürsten Friedrich Wilhelm von Brandenburg, hg. v. B. Erdmannsdörffer, Bd. 7, Berlin 1877
• Vetulani A., Lenno pruskie. Od traktatu krakowskiego do śmierci księcia Albrechta 1525–1568, Kraków 1930
• Volumina Legum, t. 4, Petersburg 1859
• Wachowiak B., Jeszcze w kwestii traktaty welawsko-bydgoskie z 1657 roku a stany Prus Książęcych [w:] Aere Perennius. Profesorowi Gerardowi Labudzie dnia 28 XII 2001 roku w hołdzie, Poznań 2001
• Wachowiak B., Zabiegi Hohenzollernów o dopuszczenie przez Polskę linii elektorskiej do sukcesji w księstwie pruskim w pierwszej połowie XVI wieku [w:] Stosunki polsko-niemieckie w XVI–XVIII wieku, red. J. Wijaczka, Kielce 2002
• Walewski A., Historya wyzwolenia Polski za panowania Jana Kazimierza 1655–1660, t. 1, Kraków 1866
• Weise E., Die staatsrechtlichen Grundlagen des zweiten Thorner Friedens und die Grenzen seiner Rechtmässigkeit, „Zeitschrift für Ostforschung”, Jg. 3, 1954, z. 1, s. 1–25
• Werminghoff A., Der Hochmeister des Deutschen Ordens und das Reich bis zum Jahre 1525, „Historische Zeitschrift“, 1913, Bd. 110
• Wijaczka J., Sukces czy klęska? Traktat welawsko-bydgoski z 1657 roku, „Zapiski Historyczne”, t. 57, 2007, z. 4
• Wijaczka J., Traktat krakowski z 1525 roku. Sukces Jagiellonów czy Hohenzollernów? [w:] Od traktatu kaliskiego do pokoju oliwskiego. Polsko-krzyżacko-pruskie stosunki dyplomatyczne w latach 1343–1660, red. A. Bues, J. Grabowski, J. Krochmal, G. Vercamer, H. Wajs, Warszawa 2014
• Wittrock G., Fördraget i Königsberg och dess förhistoria, Karolinska Förbundets Ǻrsbok 1921
• Wittrock G., Karl X Gustaf i Polen. Krigsmålet och alianserna, Karolinska Förbundets Ǻrsbok 1920
• Wittrock G., Marienburg och Labiau, Karolinska Förbundets Ǻrsbok 1922
• Wojciechowski Z., Hołd pruski i inne studia historyczne, Poznań 1946
• Wojciechowski Z., Zygmunt Stary (1506–1548), Warszawa 1946
• Wojtasik J., Wojna szarpana Stefana Czarnieckiego w dobie potopu szwedzkiego (1655–1660) [w:] Z dziejów stosunków Rzeczypospolitej Obojga Narodów ze Szwecją w XVII wieku, red. M. Nagielski, Warszawa 2007
• Wójcik Z., Traktaty polsko-austriackie z drugiej połowy XVII wieku, Warszawa 1985

Identifiers

Biblioteka Nauki

1065327