Narodowe dziedzictwo archiwalne z perspektywy stulecia odzyskania państwowości

• Authors: Władysław Stępniak

Title variants

EN

National archival heritage from the perspective of a century of restored statehood

Abstracts

EN

The process of rebuilding sovereign statehood after more than 120 years of captivity is a complicated phenomenon for a country with several centuries of history, encompassing a whole range of problems. One of the conditions for independent statehood was organizing archives and providing access to documents concerning both the distant past and the current functioning of the administration taken over after the collapse of the partitioning states. Since 1917, while still under German occupation, legislative works were carried out in Poland with the participation of outstanding representatives of the academic world. They were archivists, historians and lawyers. Thanks to this, it was possible to adopt the Decree on the Organization of State Archives and Care of Archival Materials on 7 February 1919. It was a very modern legal act. It enabled creation of a network of state archives, managed and operated with a high level of professionalism appreciated internationally. The 1919 decree remained in force in Poland until 29 March 1951, when, under changed political conditions, the democratic principles of organizing and functioning of the archival field were abandoned. They were restored in the current archival law. Thus, when celebrating the centenary of the restoration of sovereignty, and at the same time the centenary of the decree, we must be aware that it is not an „expired” letter of the law. Drawing conclusions from the achievements of our predecessors and creatively continuing their achievements is the highest form of commemoration of this important historical fact.

PL

Proces odbudowy niepodległej państwowości po ponad 120 latach niewoli w przypadku kraju o kilkusetletniej historii, to zjawisko skomplikowane, obejmujące cały szereg problemów. Jednym z warunków niepodległego bytu państwowego była organizacja archiwów i zapewnienie dostępu do dokumentów dotyczących zarówno odległej przeszłości, jak też bieżącego funkcjonowania administracji przejmowanej po upadku państw zaborczych. Od 1917 r., jeszcze w warunkach okupacji niemieckiej, w Polsce prowadzono prace legislacyjne, w których uczestniczyli wybitni przedstawiciele świata nauki. Byli to archiwiści, historycy i prawnicy. Dzięki temu możliwe było przyjęcie 7 II 1919 r. „Dekretu o organizacji archiwów państwowych i opiece nad archiwaliami”. Był to bardzo nowoczesny akt prawny. Umożliwił stworzenie sieci archiwów państwowych, których zarządzanie i funkcjonowanie cechował wysoki profesjonalizm doceniany w skali międzynarodowej. Dekret z 1919 r. obowiązywał w Polsce do 29 III 1951 r., kiedy w zmienionych warunkach ustrojowych nastąpiło odejście od demokratycznych zasad organizacji i funkcjonowania dziedziny archiwalnej. Zostały one przywrócone w obowiązującym obecnie prawie archiwalnym. Obchodząc jubileusz 100-lecia odzyskania niepodległości, a zarazem jubileusz 100-lecia tego dekretu, musimy być świadomi iż nie jest on „wygasłą” literą prawa. Wyciągnięcie wniosków z dokonań naszych poprzedników i twórcza kontynuacja ich dokonań to najwyższa forma uczczenia tego ważnego faktu historycznego.

Keywords

PL

dziedzictwo archiwalne; narodowy zasób archiwalny; prawo archiwalne; zarządzanie dokumentacją; udostępnianie archiwaliów; archiwa państwowe; archiwa kościelne; archiwa prywatne; ochrona zbiorów archiwalnych

EN

archival heritage; national archival holdings; archival law; documentation management; providing access to archives; state archives; church archives; private archives; protection of archival fonds

• Publisher: Archiwum Główne Akt Dawnych
• Journal: Miscellanea Historico-Archivistica
• Year: 2020
• Volume: 27
• Pages: 275-286

Dates

published

2020

Contributors

author

Władysław Stępniak

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń

References

• Archiwum Akt Nowych, Kancelaria Cywilna Naczelnika Państwa 1918–1922 (1923), sygn. 36
• Dzieje archiwistyki polskiej. Wybór źródeł, oprac. Stanisław Sierpowski, Dariusz Matelski, t. 1, Poznań 1988
• Ministerstwo Kultury i Sztuki w dokumentach 1918–1989, Przedmowa Andrzej Siciński, wybór A. Siciński, Adam Grzegorz Dąbrowski, Jerzy Gmurek, Warszawa 1998
• Archiwa w niepodległej. Stulecie archiwów państwowych 1919–2019, red. Ewa Rosowska, Warszawa 2019
• Barszcz Anna, Prezydium Rady Ministrów i Urząd Rady Ministrów w latach 1945–1996 jako wytwórcy państwowego zasobu archiwalnego, Warszawa 2014
• Belka Anna, Dwa lata kampanii społecznej „Zostań rodzinnym archiwistą”, „Archeion”, t. 117, 2016, s. 579–590
• Bielińska Maria, Dekret z 29 marca 1951 r. o archiwach państwowych a ustawy archiwalne innych krajów socjalistycznych [w:] Sześćdziesięciolecie polskich archiwów państwowych, red. A. Tomczak, Warszawa 1981, s. 37–55
• Dekret Rady Regencyjnej z 1918 r. o opiece nad zabytkami sztuki i kultury z komentarzem, czyli eseje o prawie ochrony dziedzictwa kultury, red. Kamil Zeidler, Magdalena Marcinkowska, Gdańsk 2017
• Galuba Rafał, Archiwa państwowe w latach 1918–2011. Podstawy prawne działalności, Poznań 2012
• Grot Dariusz, Ku przyszłości otwartej. Dostępność archiwów państwowych w latach 1918–2014, Warszawa 2015
• Horst Władysław, Problemy archiwów organizacji politycznych, społecznych i zawodowych. Zasady gromadzenia, przechowywania i zabezpieczania zbiorów, „Archiwista Polski”, 2007, nr 1, s. 33–36
• Konstankiewicz Marek, Prawo archiwalne II Rzeczypospolitej [w:] Archiwa w niepodległej. Stulecie archiwów państwowych 1919–2019, red. Ewa Rosowska, Warszawa 2019, s. 79–92
• Krochmal Jacek, Rada Regencyjna a powołanie sieci polskich archiwów państwowych [w:] Przystanek na drodze do Niepodległości. Działalność Rady Regencyjnej w latach 1917–1918, red. J. Gaul, D. Makiłła, W. Morawski, Warszawa 2018, s. 129–151
• Leśkiewicz Rafał, Sprawa obiektowa kryptonim „Debiut”. Pierwszy Powszechny Zjazd Archiwistów Polskich w Przemyślu (1986 r.) w zainteresowaniu Służby Bezpieczeństwa, „Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej”, t. 2, 2009, s. 335–345
• Leśniewska Emilia, Droga do ustawy o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, „Archeion”, t. 114, 2014, s. 25–44
• Mamczak-Gadkowska Irena, Archiwa państwowe II Rzeczypospolitej, Poznań 2006
• Memory of the World. The treasures that record our history from 1700 BC to the present day, UNESCO Publishing, Paris 2012
• Mencel Tadeusz, Dekret o archiwach i opiece nad archiwaliami z 7 lutego 1919 r. na te ówczesnego ustawodawstwa archiwalnego w Europie [w:] Sześćdziesięciolecie polskich archiwów państwowych. Materiały z sesji, Łódź, 10 listopada 1979 r., red. Andrzej Tomczak, Warszawa 1981, s. 5–36
• Motas Mieczysław, Powstanie polskiej państwowej służby archiwalnej przed odzyskaniem niepodległości, „Archeion”, t. 69, 1969, s. 39–56
• Narodowy zasób archiwalny i archiwa. Komentarz, oprac. Marek Konstankiewicz, Adrian Niewęgłowski, Warszawa 2016
• Ochrona zasobu archiwów kościelnych, red. Anna Laszuk, Warszawa 2012
• Pamięć państw i narodów. Lista Światowa Programu UNESCO Pamięć Świata, oprac. Barbara Berska, Władysław Stępniak, Warszawa 2011
• Pamiętnik I Powszechnego Zjazdu Archiwistów Polskich. Przemyśl 27–29 sierpnia 1986 roku. Referaty i dyskusja, cz. 1–2, Warszawa 1991
• Piechota Regina, Jagiełło Bogdan, Motas Mieczysław, Pierwsze protokoły Rady Archiwalnej (1918–1920) [w:] Teki Archiwalne. Materiały źródłowe, Warszawa 1971, s. 103–193
• Prószyński Jan, Dziedzictwo kultury Polski. Jego straty i ochrona prawna, t. 1, Zakamycze 2001
• Rejestr wniosków zgłoszonych w Sekcjach I, II, III i IV Pierwszego Powszechnego Zjazdu Archiwistów Polskich, „Archiwista”, R. 23, nr 83, 1987, s. 62
• Robótka Halina, Kancelaria urzędów administracji państwowej II Rzeczypospolitej (procesy aktotwórcze), Toruń 1993
• Rybarski Antoni, Centralny zarząd archiwalny w odrodzonej Rzeczypospolitej Polskiej, „Archeion”, t. 1, 1927, s. 1–14
• Stępniak Władysław, Archiwa polskie w latach 1918–1939 we współpracy międzynarodowej – problemy rewindykacji i nie tylko [w:] Archiwa w niepodległej. Stulecie archiwów państwowych 1919–2019, red. Ewa Rosowska, Warszawa 2019, s. 59–78
• Stępniak Władysław, Archiwa w procesie odbudowy niepodległości Polski – Dekret z 7 lutego 1919 roku, „Kronika Warszawy”, Nr 2 (160), 2019, s. 97–111
• Stępniak Władysław, Archiwalia w polskim systemie prawnym ochrony dóbr kultury, „Archeion”, t. 82, 1987, s. 63–76
• Stępniak Władysław, Sukcesja państw dotycząca archiwaliów, Warszawa-Łódź 1989
• Własność a dobra kultury, red. Grażyna Czubek, Piotr Kosiewski, Warszawa 2006

Identifiers

Biblioteka Nauki

11364340