Drogi do powstania wielkopolskiego. Spojrzenie z perspektywy stulecia

• Authors: Juliusz S. Tym

Title variants

EN

The roads to the Greater Poland Uprising. A look from the perspective of a century

RU

Предпосылки Великопольского восстания. Взгляд по прошествии столетия

Abstracts

EN

In the article the author attempted to find – from the perspective of a century – the answer to the question on the sources of the radicalism of indigenous inhabitants of Greater Poland, i.e. Poles who lived in 1918 in the area named Province of Posen by the Prussian partitioner and who were subjects of the German emperor. The paper begins with a characteristics of existing literature of the subject. Searching for the answer to the question posed, the author points out the political reasons and the mutual radicalization of the attitudes already in 1917 and then in the whole 1918, analyzes the extent of self-organization of the Polish society in Greater Poland, and shows the role of the Central Citizen’s Committee, later transformed into the Commission of the Supreme People’s Council. The Polish Military Organization of the Prussian Partition is characterized. Uncovering the sources of the radicalism, the author describes the 21 heated days between the Polish District Parliament session and the outbreak of the Greater Poland Uprising. The role of the individuals is highlighted, above all Mieczysław Paluch, pointing out at the same time to the sources of his conflict with the Commission of the Supreme People’s Council.

RU

В статье автор предпринял попытку с перспективы прошедшего столетия ответить на вопрос об источниках радикализма коренных поляков, проживающих в 1918 г. на территории, названной пруссами Познаньской Провинцией, и являющихся подданными немецкого императора. Статья начинается с характеристики уже существующей литературы, освещающей данную тему. В поисках ответа на поставленный вопрос автор отмечает политические причины, двустороннюю радикализацию позиций уже в 1917 г., длящуюся и в 1918 г. Также автор анализирует степень самоорганизации польского общества в Великопольском регионе, обозначает роль Центрального Гражданского Комитета, переформированного позднее в Комиссариат Верховного Народного Совета. Кроме того, в статье дается характеристика Польской военной организации „Прусского Раздела”. В поисках источника радикализма автор характеризует бурный период – 21 день между заседанием районного парламента и началом Великопольского восстания, а также подчеркивает роль отдельной личности, прежде всего – Мечислава Палюха, описывая одновременно и причины его конфликта с Комиссариатом Верховного Народного Совета.

PL

W artykule autor podjął próbę znalezienia z perspektywy stulecia odpowiedzi na pytanie o źródła radykalizmu rdzennych Wielkopolan, czyli Polaków zamieszkujących w 1918 r. obszar określony przez pruskiego zaborcę mianem Prowincji Poznańskiej i będących poddanymi cesarza niemieckiego. Artykuł otwiera charakterystyka dotychczasowej literatury przedmiotu. Poszukując odpowiedzi na postawione pytanie, autor wskazuje na przyczyny polityczne i na obustronną radykalizację postaw już w 1917 r., a następnie przez cały 1918 r., analizuje stopień samoorganizacji społeczeństwa polskiego w Wielkopolsce i ukazuje rolę Centralnego Komitetu Obywatelskiego przekształconego później w Komisariat Naczelnej Rady Ludowej. Charakteryzuje Polską Organizację Wojskową Zaboru Pruskiego. Doszukując się źródeł radykalizmu, opisuje gorące 21 dni pomiędzy obradami Sejmu Dzielnicowego a wybuchem powstania wielkopolskiego. Uwypukla rolę jednostki, przede wszystkim Mieczysława Palucha, wskazując zarazem na źródła jego konfliktu z Komisariatem Naczelnej Rady Ludowej.

Keywords

PL

powstanie wielkopolskie; Polska Organizacja Wojskowa Zaboru Pruskiego; Mieczysław Paluch; radykalizm; przygotowania zbrojne

EN

Greater Poland Uprising; Polish Military Organization of the Prussian Partition; Mieczysław Paluch; radicalism; armed preparations

RU

Великопольское восстание; Польская военная организация „Прусского Раздела”; Мечислав Палюх; радикализм; подготовка вооружения

• Publisher: Wojskowe Biuro Historyczne
• Journal: Przegląd Historyczno-Wojskowy
• Year: 2018
• Volume: XIX (LXX)
• Issue: 1-2 (263-264)
• Pages: 130-158

Dates

published

2018

Contributors

author

Juliusz S. Tym

• Akademia Sztuki Wojennej

• https://orcid.org/0000000207879260

References

• Andrzejewski I., Kościańska „Rezerwa Skautowa” w Powstaniu Wielkp. 1918/9, Kościan 1934.
• Barwa i broń sił zbrojnych Wielkopolski w latach 1918–1920, red. nauk. B. Polak, Koszalin 1988.
• Bauer P., Kawaleria w Powstaniu Wielkopolskim 1918–1919 r. [w:] Powstanie Wielkopolskie 1918–1919 (artykuły i przyczynki), red. nauk. B. Polak, Kościan 1975.
• Bernhard L., Das polnische Gemeinwesen im preusischen Staat. Die Polenfrage, Leipzig 1907, 1910.
• Bibliografia historii Powstania Wielkopolskiego 1918–1919, oprac. S. Kubiak, Poznań 1963.
• Biografistyka Powstania Wielkopolskiego. Materiały z VI Ogólnopolskiego Seminarium Historyków Powstania Wielkopolskiego, red. nauk. B. Polak, Koszalin 1987.
• Czarnecki J. J., Zarys historii wojennej 15-go pułku ułanów Poznańskich, Warszawa 1929.
• Czubiński A., Der Grosspolnische Aufstand 1918/1919, Bericht, Erinnerungen, Dokumente von D. Vogt (†). Mit einer Einfuhrung von G. Rhode, „Kwartalnik Historyczny” 1981, nr 4.
• Czubiński A., Powstanie Wielkopolskie w historiografii niemieckiej, „Kronika Wielkopolski” 1978, nr 4.
• Czubiński A., Stan badań nad historią Powstania Wielkopolskiego, „Dzieje Najnowsze” 1998, nr 4.
• Czubiński A., Stan badań nad Powstaniem Wielkopolskim, „Kronika Wielkopolski” 1988, nr 2.
• Czyn zbrojny Powstania Wielkopolskiego 1918–1919. Materiały z V Ogólnopolskiego Seminarium Historyków Powstania Wielkopolskiego, red. nauk. B. Polak, Koszalin 1986.
• Der Grosspolnische Aufstand 1918/1919, Bericht, Erinnerungen, Dokumente von D. Vogt. Mit einer Einfuhrung von G. Rhode, Marburg/Lahn 1980.
• Dworecki Z., Polskie Rady Ludowe w Wielkopolsce 1918–1920, Poznań 1962.
• Dzieje 15 Pułku Ułanów Poznańskich (1 Pułku Ułanów Wielkopolskich), red. P. Zaremba, Londyn 1962.
• Dziennik Polskiego Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu w grudniu 1918, Poznań 1918.
• Fenrych T., Relacja o tworzeniu kawalerii polskiej w Poznaniu od 27 XII 1918 aż do 10 I 1919, „Rocznik Związku Weteranów Powstań Narodowych RP 1914–1919” (Poznań) 1935.
• Gomolec L., Polska literatura historyczna o Powstaniu Wielkopolskim 1918–1919 roku w ostatnim 25‑leciu (ze szczególnym uwzględnieniem Kujaw), „Ziemia Kujawska” 1971, t. 3.
• Grot Z., Historiografia powstania wielkopolskiego [w:] Powstanie Wielkopolskie 1918–1919 red. nauk. Z. Grot, Poznań 1968.
• Grot Z., Postulaty badawcze nad dziejami Powstania Wielkopolskiego, „Zeszyty Naukowe UAM. Historia” 1970, z. 10.
• Hauser P., Niemcy wobec Powstania Wielkopolskiego 1918–1919 [w:] Siedemdziesiąta rocznica odzyskania niepodległości i wybuchu Powstania Wielkopolskiego. Materiały z konferencji odbytej 13–14 grudnia 1988 r. w UAM w Poznaniu, red. nauk. T. Kotłowski, Poznań 1992.
• Hulewicz B., Powstanie Wielkopolskie. Przyczynek do dziejów przewrotu z listopada i grudnia 1918, Zamość 1920.
• Jakubiak T. A., Poznańska działalność Mieczysława Palucha od listopada 1918 roku do stycznia 1919 roku [w:] Powstanie Wielkopolskie 1918–1919 (artykuły i przyczynki), red. nauk. B. Polak, Kościan 1975.
• Kaczmarek I., Początki harcerstwa na Ziemi Jarocińskiej, „Zapiski Jarocińskie” 2013, nr 1–2.
• Karolczak S., Z dziejów powiatowego miasta Jarocina 1913–1918, Poznań 1935.
• Karwat J., Działalność Referatu Historycznego DOK VII i jego współpraca z Towarzystwem dla Badań nad Historią Powstania Wielkopolskiego, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1994, t. 36.
• Karwat J., Od idei do czynu. Myśl i organizacje niepodległościowe w Poznańskiem w latach 1887–1919, Poznań 2002.
• Karwat J., Powstanie Wielkopolskie 1918/1919 w historiografii i kulturze. Próba analizy i syntezy, Poznań 2012.
• Kubiak S., Materiały bibliograficzne do historii Powstania Wielkopolskiego 1918/1919. Na podstawie zawartości prasy Poznania z lat 1919–1939, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu” 1965, nr 5.
• Łazuga W., Znany – nieznany prezydent Poznania. Rzecz o Jarogniewie Drwęskim, Poznań 2005.
• Miśkiewicz B., Seminaria Kościańskie o powstaniu wielkopolskim 1918–1919 [w:] Wielkopolanie w walce o granicę wschodnią Rzeczypospolitej 1918–1920. XIV Ogólnopolskie Seminarium Historyków Powstania Wielkopolskiego 1918–1919, red. nauk. E. Śliwiński, Kościan 2003.
• Myśliński H., Republika Jarocińska, „Zeszyty Kombatanckie”, http://zeszytykombatanckie.pl/republika-jarocinska/. (dostęp 31 VII 2018).
• Niemcy a Powstanie Wielkopolskie 1918–1919. Materiały z Ogólnopolskiego Seminarium Historyków Powstania Wielkopolskiego, red. nauk. B. Polak, Koszalin 1994.
• Olszewski W., Jastrząb Ł., Lista strat Powstania Wielkopolskiego od 27 grudnia 1918 roku do 8 marca 1920 roku, Koszalin 2009.
• Paluch M., Polska Organizacja Wojskowa w Poznaniu [w:] Polska Organizacja Wojskowa – szkice i wspomnienia, red. nauk. J. Stachiewicz, W. Lipiński, Warszawa 1930.
• Piotrowski B., Niemiecka publicystyka i historiografia o Powstaniu Wielkopolskim (1918–1919) [w:] Wielkopolska a Powstania Śląskie 1919–1928. Materiały z sesji naukowej, red. nauk. B. Polak, Leszno 1977.
• Polak B., Dorobek, stan i perspektywy badań nad historią wojskową w Politechnice Koszalińskiej, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2001, nr 2 (187).
• Polak B., Działania Wojsk Wielkopolskich na Froncie Litewsko-Białoruskim (kwiecień – grudzień 1919), „Lituano-Slavica Posnaniensia Studia Historica” 1990, t. 4.
• Polak B., Geneza i wybuch powstania w Poznaniu 27 grudnia 1918 r. w opinii niemieckiego świadka [w:] Język. Rozumienie. Komunikacja, red. nauk. M. Domaradzki, E. Kulczycki, M. Wendland, Poznań 2011.
• Polak B., Mieczysław Paluch (1888– 1942), „Kronika Miasta Poznania” 1985, nr 4.
• Polak B., Oddziały Wojska Wielkopolskiego pod Lwowem w 1919 r., „Mars. Problematyka i Historia Wojskowości. Studia i Materiały” (Warszawa – Londyn) 1994, t. 2.
• Polak B., Organizacja i działalność Dowództwa Głównego Powstania Wielkopolskiego i Wojsk Wielkopolskich 1918–1919 (styczeń – lipiec 1919 r.) [w:] Powstanie Wielkopolskie 1918–1919 (artykuły i przyczynki), red. nauk. B. Polak, Kościan 1975.
• Polak B., Powstanie wielkopolskie i wojna wielkopolsko-niemiecka 1918–1919. Źródła, stan badań, postulaty badawcze, „Z Dziejów Walk o Niepodległość” 2015, t. 3.
• Polak B., Powstanie Wielkopolskie w oczach niemieckiego świadka, „Studia Historica Slavo-Germanica” 1982, nr 11.
• Polak B., Wojsko Wielkopolskie 1918–1920, Koszalin 1990.
• Polak B., Wysiłek zbrojny powiatów kościańskiego i śmigielskiego w Powstaniu Wielkopolskim 1918/1919 [w:] Udział ziemi kościańskiej w Powstaniu Wielkopolskim 1918/1919, Kościan 1970.
• Politowski P., Stanisław Wyskota-Zakrzewski (1902–1986) „W drodze do domu”, Inowrocław 2017.
• Powstania w Wielkopolsce XVIII–XX w. Materiały z XI Ogólnopolskiego Seminarium Historyków Powstania Wielkopolskiego, red. nauk. B. Polak, Koszalin 1999.
• Powstanie Wielkopolskie 1918/1919. Bibliografia za lata 1988–2008 (wybór), red. B. Nowak, Poznań 2008.
• Powstanie Wielkopolskie 1918–1919 (artykuły i przyczynki), red. nauk. B. Polak, Kościan 1975.
• Powstanie Wielkopolskie 1918–1919. Bibliografia w wyborze, oprac. B. Nowak, wstęp M. Rezler, Poznań 1988.
• Powstanie Wielkopolskie 1918–1919. Źródła – stan badań – postulaty badawcze. X Ogólnopolskie Seminarium Historyków Powstania Wielkopolskiego, red. nauk. B. Polak, Koszalin 1997.
• Prawdy i fikcje powstania 1918–1919. Materiały z VII Ogólnopolskiego Seminarium Historyków Powstania Wielkopolskiego, red. nauk. B. Polak, Koszalin 1987.
• Rezler M., Mundur wielkopolski w latach 1918–1919, Kościan 1973.
• Rezler M., Nie tylko orężem. Bohaterowie wielkopolskiej drogi do niepodległości, Poznań 2013.
• Rezler M., Nieznany oddział – poznański Batalion Śmierci, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1981, nr 2 (96).
• Rezler M., Patriotyzm i mit. Legenda i prawda o szturmie gmachu Prezydium Policji w Poznaniu 27 grudnia 1918 r., „Mars. Problematyka i Historia Wojskowości. Studia i Materiały” (Warszawa – Londyn) 2001, t. 10.
• Rezler M., Powstanie Wielkopolskie 1918–1919. Spojrzenie po 90 latach, Poznań 2008.
• Rezler M., Poznański Batalion Śmierci [w:] Pod znakiem trupiej główki. Dzieje i barwa polskich formacji śmierci, cz. 1, red. nauk. M. Wroński, Tarnowskie Góry 1998.
• Rezler M., Umundurowanie Wojsk Wielkopolskich w świetle przepisów Dowództwa Głównego Sił Zbrojnych w b. zaborze pruskim, „Studia do Dziejów Dawnego Uzbrojenia i Ubioru Wojskowego” (Kraków) 1982, cz. 8.
• Rola Wielkopolski w odbudowie państwa polskiego 1918–1919. Materiały z IX Ogólnopolskiego Seminarium Historyków Powstania Wielkopolskiego, red. nauk. B. Polak, Koszalin 1989.
• Rybka S., Tajemnica 27 grudnia. Dziesiąta rocznica powstania wielkopolskiego, Poznań 1928.
• Rybka S., Zerwane Pęta, Karty z pamiętnika porucznika Stanisława Rybki. Wspomnienia z dni rewolucji niemieckiej i powstania polskiego w Poznaniu 1918–1919, Poznań 1919.
• Rybka-Myrius S., Kawaleria Wielkopolska, „Wolność” 1923, nr 2.
• Rządkowski L., Wielkopolska pod władzą Rad Robotników i Żołnierzy oraz Naczelnej Rady Ludowej w roku 1918/19, Środa 1934.
• Rzepecki K., Oswobodzenie Poznania 27 XII 1918 – 5 I 1919, Poznań 1923.
• Rzepecki K., Powstanie grudniowe w Wielkopolsce 27 XII 1918, Poznań 1919.
• Słownik biograficzny Powstańców Wielkopolskich, red. nauk. A. Czubiński, B. Polak, Poznań 2002.
• Smoliński A., 1 Pułk Ułanów Wielkopolskich (1918–1919) od powstania do zjednoczenia z Wojskiem Polskim, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2006, nr 3 (213).
• Smoliński A., Morale i dyscyplina Wojsk Wielkopolskich w latach 1918–1919. Przyczynek do dziejów Powstania Wielkopolskiego, Toruń 2009.
• Sobczak M. P., Powstanie i działalność tajnej organizacji „Jedność” w świetle nowych badań [w:] Powstanie Wielkopolskie 1918–1919 (artykuły i przyczynki), red. nauk. B. Polak, Kościan 1975.
• Sobczak M., Wysiłek zbrojny Ziemi Jarocińskiej w okresie Powstania Wielkopolskiego 1918–1919 roku, cz. 1, Jarocin 1993.
• Staszak J., Nie tylko latające kompanie. Udział społeczeństwa Ziemi Jarocińskiej w Powstaniu Wielkopolskim i walce o granicę wschodnią Rzeczypospolitej w latach 1918–1921, Jarocin 2018.
• Szaładziński K., Rościszewski L., Polsce zawsze i wszędzie służyć będziemy. Mundur i broń Wojsk Wielkopolskich 1918–1920, Poznań 2012.
• Szaładziński K., Rościszewski L., Przenikają z ulicy odgłosy strzałów. Mundur i broń Wojsk Wielkopolskich 1918–1920, cz. 2, Poznań 2014.
• Trzeciakowski L., Wielkie Księstwo Poznańskie w ostatnich latach panowania pruskiego [w:] Powstanie Wielkopolskie 1918–1919, red. nauk. Z. Grot, Poznań 1968.
• Tym J. S., Uzupełnienia do artykułu 1 Pułk Ułanów Wielkopolskich, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2006, nr 4 (214).
• Vossberg F., Der polnische Aufstand in seiner Entstehung. Die Vorbereitungen zum polnischen Aufstande in der Provinz Posen im November/Dezember 1918, Berlin 1919.
• Walki Powstania Wielkopolskiego 1918–1919, red. nauk. B. Polak i M. Rezler, Koszalin 2010.
• Wieliczka Z., Powiat witkowski w okresie rewolucji niemieckiej 1918–1919, Kurytyba 1964.
• Wieliczka Z., Prawda a legendy Powstania Wielkopolskiego 1918–1919, Kurytyba 1961.
• Wielkopolanie w walce o granicę wschodnią Rzeczypospolitej 1918–1920. XIV Ogólnopolskie Seminarium Historyków Powstania Wielkopolskiego, red. nauk. B. Polak, E. Śliwiński, Kościan 2003.
• Wspomnienia z Powstania Wielkopolskiego, wybór i oprac. J. Karwat, Poznań 2007.
• Z odezwy polskich organizacji społecznych i prasy, wyrażających wolę Polaków zaboru pruskiego połączenia swych ziem z Polską [w:] Powstanie Wielkopolskie 1918–1919. Wybór źródeł, wybór i opracowanie A. Czubiński i B. Polak, Poznań 1985.
• Ziemia kościańska w Powstaniu Wielkopolskim 1918–1919. Materiały z XII Ogólnopolskiego Seminarium Historyków Powstania Wielkopolskiego, red. nauk. B. Polak, Koszalin 1999.

Identifiers

Biblioteka Nauki

1925840