Rola militarna i polityczna Polskiej Organizacji Wojskowej w odzyskaniu niepodległości. Próba bilansu

• Authors: Przemysław Olstowski , Mariusz Wołos

Title variants

EN

The military and political role of Polish Military Organization in regaining independence. A tentative summary

RU

Политическая и милитарная роль Польской военной организации в возвращении независимости. Попытка подведения итогов

Abstracts

EN

Polish Military Organization came into being in autumn 1914 on the initiative of Józef Piłsudski. Since the beginning it was his asset against the political and military entities of Austria-Hungary and Germany. Until the Kingdom of Poland was occupied by the armies of the Central Powers in summer 1915, it concerned the intelligence and sabotage units at the rear. In 1915–1918 the role of PMO evolved from a personnel base for future Polish army created close to the Central Powers towards a secret military organization of the independence camp. In October and November 1918 it played an important role in ending the Austrian and German occupation of the Kingdom of Poland and in the protection of the centers of Polish authorities that were subsequently created, especially at local level. It also provided volunteers for the Polish Army forming at that time. The intelligence networks created in Ukraine and Russia on the basis of PMO’s structures in the East played an important role during the Polish-Soviet war of 1919–1921.

RU

Польская военная организация (ПВО) была образована осенью 1914 г. по инициативе Юзефа Пилсудского. С самого начала своего существования она была его большим преимуществом по отношению к политическим и военным факторам Австро-Венгрии и Германии. До того момента, когда Польское Королевство стало занято войсками центральных держав летом 1915 г., это относилось к разведке и диверсии на периферии фронта. Если ранее ПВО лишь готовила будущие кадры для польской армии, создававшейся по соседству с центральными державами, то в 1915–1918 гг. роль Польской военной организации выросла – ПВО стала тайной военной организацией лагеря борцов за независимость. В октябре и ноябре 1918 г. она играла существенную роль в ликвидации австрийской и немецкой оккупации в Польском Королевстве и защите создаваемых центров польской власти, особенно на местном уровне. Она также предоставляла волонтерские кадры для формирующегося на тот момент Войска Польского. Создаваемые на основе ее структуры на востоке разведывательные сети в Украине и России сыграли важную роль во время советско-польской войны 1919–1921 г.

PL

Polska Organizacja Wojskowa powstała jesienią 1914 r. z inicjatywy Józefa Piłsudskiego. Od początku swego istnienia stanowiła atut w jego ręku w stosunku do czynników politycznych i wojskowych Austro-Węgier i Niemiec. Do czasu zajęcia Królestwa Polskiego przez wojska państw centralnych latem 1915 r. odnosiło się to do wywiadu i dywersji na zapleczu frontu. W latach 1915–1918 rola POW ewoluowała od funkcji zaplecza kadrowego dla przyszłej armii polskiej tworzonej u boku państw centralnych, do tajnej organizacji wojskowej obozu niepodległościowego. W październiku i listopadzie 1918 r. odegrała istotną rolę w likwidacji okupacji austriackiej i niemieckiej w Królestwie Polskim i ochronie tworzących się ośrodków władzy polskiej, zwłaszcza na szczeblu lokalnym. Dostarczyła też kadr ochotniczych dla formującego się wówczas Wojska Polskiego. Tworzone zaś w oparciu o jej struktury na wschodzie siatki wywiadowcze na Ukrainie i w Rosji odegrały ważną rolę w czasie wojny polsko-sowieckiej 1919–1921 r.

Keywords

PL

Polska Organizacja Wojskowa; I wojna światowa; polski ruch niepodległościowy; obóz piłsudczykowski

EN

Polish Military Organization; World War I; Polish independence movement; Piłsudski’s political camp

RU

Польская военная организация; Первая мировая война; польское движение за независимость; лагерь Пилсудского

• Publisher: Wojskowe Biuro Historyczne
• Journal: Przegląd Historyczno-Wojskowy
• Year: 2018
• Volume: XIX (LXX)
• Issue: 1-2 (263-264)
• Pages: 159-192

Dates

published

2018

Contributors

author

Przemysław Olstowski

• Polska Akademia Nauk w Warszawie

• https://orcid.org/0000000213794407

author

Mariusz Wołos

• Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie: Wydział Nauk Humanistycznych
• Polska Akademia Nauk w Warszawie

• https://orcid.org/0000000169431069

References

• Nałęcz T., Polska Organizacja Wojskowa 1914–1918, Wrocław 1984.
• Lipiński W., Polska Organizacja Wojskowa, Warszawa 1931.
• Ziemiański I., Zarys historii P.O.W. na Wschodzie [w:] Polska Organizacja Wojskowa. Szkice i wspomnienia, red. J. Stachiewicz, W. Lipiński, Warszawa 1930.
• Ziemiański I., Praca kobiet w P.O.W. – Wschód, wyd. 2, przedm. i posł. M. Wańkowicz, Warszawa 1933.
• Harski I., Komendant naczelny K.N. 3 Jot-Bromirski [w:] Polska Organizacja Wojskowa. Szkice i wspomnienia, red. J. Stachiewicz, W. Lipiński, Warszawa 1930.
• Harski I., P.O.W. na Wschodzie, „Strzelec” 1934, nr 45.
• Siedlecki K., P.O.W. nad Morzem Czarnym [w:] Polska Organizacja Wojskowa. Szkice i wspomnienia, red. J. Stachiewicz, W. Lipiński, Warszawa 1930.
• Klimek J., Polska Organizacja Wojskowa na terenie powiatu łaskiego. (Szkic historyczny), Pabianice 1938.
• Bełcikowska A., Polska Organizacja Wojskowa. Zarys dziejów, Warszawa 1939.
• Kandziora K., Działalność P.O.W. w Poznaniu. Przyczynek do historii Polskiej Organizacji Wojskowej zaboru pruskiego w latach 1918/19, Warszawa 1939.
• Jędrzejewicz W., P.O.W. i Batalion Warszawski. Moja służba 1914–1915, Warszawa 1939.
• Z dziejów Legionów Polskich i Polskiej Organizacji Wojskowej 1914–1918, red. P. Stawecki, Warszawa 1984.
• Leinwand A., Polska Organizacja Wojskowa we Lwowie, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1995, t. 37.
• Gaul J., Służba wywiadowcza w Polskiej Organizacji Wojskowej (1914–1918), „Przegląd Historyczny” 1995, z. 2.
• Marchewka D., Z dziejów Polskiej Organizacji Wojskowej w Obwodzie Kutnowskim, „Kutnowskie Zeszyty Regionalne” 1997, t. 1.
• Pepłoński A., Wywiad Komendy Naczelnej POW–III na Ukrainie (1919–1920), „Przegląd Wschodni” 1998, z. 2.
• Mujta J. S., Z dziejów Polskiej Organizacji Wojskowej i Związku Peowiaków na Ziemi Kolskiej, Koło 1999.
• Woyno J., Polska Organizacja Wojskowa w Ostrowcu (1915–1918), „Rocznik Muzealny. Muzeum Historyczno-Archeologiczne w Ostrowcu Świętokrzyskim” 1999, t. 2.
• Woyno J., Z dziejów Polskiej Organizacji Wojskowej na Podlasiu (1914–1918), „Szkice Podlaskie” 1999, nr 7.
• Woyno J., Okręg Piotrkowski Polskiej Organizacji Wojskowej, „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne” 2004, t. 6.
• Woyno J., Polska Organizacja Wojskowa w Lublinie i powiecie lubelskim 1914–1918, „Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej” 1997, nr 20.
• Woyno J., Sandomierski Obwód Polskiej Organizacji Wojskowej, „Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej” 2000, nr 23.
• Teodorski Z., Polska Organizacja Wojskowa w Kotuniu w latach 1915–1918, „Szkice Podlaskie” 2000, z. 8.
• Pawlak M., Z dziejów Polskiej Organizacji Wojskowej w Chodczu, „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie” 1998, t. 12.
• Pawlak M., Nowe materiały do dziejów Polskiej Organizacji Wojskowej w Chodczu, „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie” 2002, t. 17.
• Kordaczuk S., Z siedleckiej księgi peowiaków, cz. 1, „Szkice Podlaskie” 1998, nr 6.
• Kordaczuk S., Z siedleckiej księgi peowiaków, cz. 2, „Szkice Podlaskie” 1999, nr 7.
• Kordaczuk S., Z siedleckiej księgi peowiaków, cz. 3, „Szkice Podlaskie” 2000, nr 8.
• Kordaczuk S., Z siedleckiej księgi peowiaków, cz. 4, „Szkice Podlaskie” 2001, nr 9.
• Taborski L., Terenowe struktury POW – 2. Obwód Wysokie Mazowieckie, „Ziemia Łomżyńska” 2003, t. 7.
• Wzorek P., Członkowie Polskiej Organizacji Wojskowej Okręgu VI – kieleckiego, „Między Wisła a Pilicą. Studia i Materiały” 2004, t. 5.
• Włodarkiewicz W., Działalność niepodległościowa Polskiej Organizacji Wojskowej do jesieni 1918 roku [w:] Na wojnie i w szlacheckim dworku. Studia i materiały, red. K. Maksymiuk, D. Wereda, R. Roguski, Siedlce 2016.
• Skłodowski K., Działalność Polskiej Organizacji Wojskowej, dowództwa Obrony Kresów Ziemi Suwalskiej oraz powstanie sejneńskie, „Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska w Białymstoku” 2009, nr 22.
• Волос М., Польская военная организация в России и на Украине в 1917–1918 годах [w:] Революционная Россия 1917 года и польский вопрос: новые источники, новые взгляды, ответ. ред. М. Волос. А. Орехов, Москва 2009.
• Papierowski A. J., Powstanie i działalność w Płocku Polskiej Organizacji Wojskowej, „Notatki Płockie. Kwartalnik Towarzystwa Naukowego Płockiego” 2009, nr 2.
• Holiczenko A., Niektóre aspekty działalności Polskiej Organizacji Wojskowej na Ukrainie w latach 1914–1920, „Echa Przeszłości” 2010, t. 11.
• Holiczenko A., Żołnierze tajnego frontu. Lista imienna KN3 POW – Wschód, 1914–1921, Olsztyn 2012.
• Wywiadowca na Ukrainie. Ryszard Wraga (Jerzy Niezbrzycki) przed Komisją Historyczną KN III, oprac. P. Libera, „Arcana. Kultura, Historia, Polityka” 2010, nr 5.
• Chromiński M. J., Udział III Okręgu Polskiej Organizacji Wojskowej w formowaniu 22. Siedleckiego Pułku Piechoty w 1918 r., „Szkice Podlaskie” 2011/2012, z. 19–20.
• Dudziński T., Polska Organizacja Wojskowa na terenie powiatu szczuckiego, „Studia Łomżyńskie” 2012, t. 23.
• Rawski W., Działalność Polskiej Organizacji Wojskowej w Moskwie, 1919–1920, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2013, nr 3 (245).
• Wrona P., Peowiacki Lebenswelt, czyli między pospolitym ruszeniem a tajną armią Komendanta [w:] „Ojczyzna obrońcy swemu”. Weterani i kombatanci jako problem polityczny i społeczny w Polsce w XX wieku, red. M. Kornat, M. Kruszyński, T. Osiński, Lublin–Warszawa 2017.
• Juzwenko A., Suleja W., „Przegląd Historyczny” 1986, t. LXXVII, z. 1.
• Archiwalia polskiej proweniencji terytorialnej przechowywane w Państwowym Archiwum Federacji Rosyjskiej i Rosyjskim Państwowym Archiwum Wojskowym, red. nauk. W. Stępniak, Warszawa 2000.
• Olstowski P., O potrzebach badań nad dziejami walk o niepodległość i granice Rzeczypospolitej (1914–1921) [w:] Z dziejów walk o niepodległość, kom. red. M. Gałęzowski et al., t. 3, Warszawa 2015.
• Nałęcz T., Irredenta polska, Warszawa 1992.
• Olstowski P., Sprawozdanie Kasy Oficerskiej I Brygady Legionów Polskich za lata 1915–1916. Przyczynek do dziejów samorządu oficerskiego I Brygady, „Czasy Nowożytne” 2001, t. XI (XII).
• Drymmer W. T., W służbie Polsce, Warszawa 1998.
• Olstowski P., Irredenta jako czynnik modernizacji społecznej na ziemiach polskich na przełomie XIX i XX wieku. Przypis do rozważań nad wiekiem XIX i początkiem wieku XX [w:] Naród bez państwa na drogach do nowoczesności. Książka jubileuszowa w 70. rocznicę urodzin Profesora Szczepana Wierzchosławskiego, red. M. Niedzielska, Toruń 2017.
• Mierzwa J., W cieniu brata. Rzecz o Leonie Wacławie Kocu [w:] „Nie wierząc nam, że chcieć to móc...” Legiony i ich wpływ na sprawę polską w latach 1914–1918, red. Z Girzyński, J. Kłaczkow, Toruń 2018.
• Jędrzejewicz W. [Wacław Ordon], Zarys organizacji armji rosyjskiej, Warszawa 1916.
• Ziemiański I., Zarys rozwoju P.O.W. w Żytomierzu, „Niepodległość” 1934, t. IX.
• Korzeniowski M., Za Złotą Bramą. Działalność społeczno-kulturalna Polaków w Kijowie w latach 1905–1920, Lublin 2009.
• Miodowski A., Związki wojskowych Polaków w Rosji (1917–1918), Białystok 2004.
• I-szy Ogólny Zjazd Delegatów Polaków Wojskowych w Piotrogrodzie 25 Maja (7/VI) – 9 (22) Czerwca 1917 r. Sprawozdanie, Piotrogród [1917].
• Trzeskowska K., „Tadeusz Żenczykowski (1907–1997). W kraju i na emigracji”, Kraków 2018, [praca doktorska napisana pod kierunkiem M. Wołosa].
• Teslar T. (Michał Stankiewicz), Powijaki P.O.W. w Moskwie, Warszawa 1928.
• Hubicki S. (Korczak), Bóg łazików („Co ma wisieć nie utonie!”), „Strzelec” 1934, nr 45.
• Piotrowski J., Generał Stefan Hubicki. Żołnierz, polityk, lekarz (1877–1955), Wrocław 2009.
• Kwapiński J., Moje wspomnienia 1904–1939, Paryż 1965.
• Wasilewski L., Józef Piłsudski. Jakim go znałem?, Warszawa 1935.
• Podhorodecki P., Kazimierz Sosnkowski – dowódca polowy I Brygady Legionów [w:] „Nie wierząc nam, że chcieć to móc...” Legiony i ich wpływ na sprawę polską w latach 1914–1918, red. Z Girzyński, J. Kłaczkow, Toruń 2018.
• Miedziński B., Wspomnienia (4), „Zeszyty Historyczne” 1976, z. 36.
• Adamczyk A., Bogusław Miedziński (1891–1972). Biografia polityczna, Toruń 2000.
• Malczewska-Pawelec D., Bogusław Miedziński (1891–1972). Polityk i publicysta, Łódź 2002.
• Pepłoński A., Wywiad w wojnie polsko-bolszewickiej 1919–1920, Warszawa 1999.
• Kloc K., Michał Sokolnicki (1880–1967). Piłsudczyk – historyk – dyplomata, Kraków 2018.
• Ф. Э. Дзержинский – председатель ВЧК-ОГПУ 1917–1926. Документы, состав. А. А. Плеханов, А. М. Плеханов, Москва 2007.
• Demel F., Lipiński W., Pułkownik Leopold Lis-Kula, przedm. A. Piłsudska, Warszawa 1932.
• Bauer P., Generał Józef Dowbór-Muśnicki 1867–1937, Poznań 1988.
• Wrzosek M., Polski czyn zbrojny podczas pierwszej wojny światowej 1914–1918, Warszawa 1990.
• Fedorowicz S., Pułkownik Barta. Patriotyczna i niepodległościowa działalność pułkownika Przemysława Barthel de Weydenthal (1893–1919), Kraków 2014.
• Bagiński H., Wojsko Polskie na Wschodzie 1914–1920, Warszawa 1990.
• Orłowski M., Generał Józef Haller 1873–1960, Kraków 2007.
• Aksamitek S., Generał Józef Haller. Zarys biografii politycznej, Katowice 1989.
• Tarasiuk D., Polski obóz narodowy w Rosji w latach 1917–1918, Lublin 2014.
• Majchrowski J. M., Ulubieniec Cezara Bolesław Wieniawa-Długoszowski. Zarys biografii, Wrocław–Warszawa–Kraków 1990.
• Dworzyński W., Wieniawa. Poeta – żołnierz – dyplomata, Warszawa 1993.
• Wołos M., Generał dywizji Bolesław Wieniawa-Długoszowski. Biografia wojskowa, Toruń 2000.
• Lipiński W., Walka zbrojna o niepodległość Polski w latach 1905–1918, Warszawa 1990.
• Werschler I., Z dziejów obozu belwederskiego. Tadeusz Hołowko życie i działalność, Warszawa 1984.
• Hołowko T., Przez dwa fronty. Ze wspomnień emisariusza politycznego z 1918 roku. Z Warszawy do Kijowa, wprow. J. Pisuliński, Rzeszow 2014.
• Nowak A., Polska i trzy Rosje. Studium polityki wschodniej Józefa Piłsudskiego (do kwietnia 1920 roku), wyd. 3, Kraków 2015.
• Wołos M., „W straży przedniej”. Żołnierska droga Andrzeja Struga, do niepodległej Polski [w:] Andrzej Strug. Dzieło i czasy. Materiały z konferencji naukowej w Warszawie 6–7 grudnia 2012 roku, red. A. Kargol, Warszawa 2014.
• Kargol A., Strug. Miarą wszystkiego jest człowiek. Biografia polityczna, Warszawa–Kraków 2016.
• Ścibor J., Z przepustką Trockiego do brygady polskiej w Orle, „Wiadomości” 1960, nr 35/36 (752/753).
• Sokolnicki M., Ze wspomnień emisariusza POW [w:] :] Polska Organizacja Wojskowa. Szkice i wspomnienia, red. J. Stachiewicz, W. Lipiński, Warszawa 1930.
• Sokolnicki M., Podroż do Jass w jesieni 1918 roku, „Niepodległość” 1976, t. X.
• Mirowicz R., Edward Rydz-Śmigły. Działalność wojskowa i polityczna, Warszawa 1988.
• Leżeński C., Kwatera 139. Opowieść o marszałku Rydzu-Śmigłym, t. 1, Lublin 1989.
• Jabłonowski M., Stawecki P., Następca Komendanta Edward Śmigły-Rydz. Materiały do biografii, Warszawa–Pułtusk 2014.
• Suleja W., Zięba A., Sokolnicki Michał Hubert [w:] „Polski Słownik Biograficzny”, t. XL, Warszawa–Kraków 2000–2001.
• Kornat M., Józef Beck – zarys biografii politycznej (1894–1932), „Niepodległość” 2005, t. LV (XXXV po wznowieniu).
• Zarys historii wojskowości polskiej w latach 1864–1939, red. P. Stawecki, Warszawa 1990.

Identifiers

Biblioteka Nauki

1925830