Nowelizacja praw i obowiązków dziennikarza w ustawie prawo prasowe w perspektywie klauzuli sumienia

• Authors: Jacek Sobczak , Maria Gołda-Sobczak

Abstracts

PL

Klauzula sumienia, zwana także niekiedy prawem do sprzeciwu sumienia, zasadza się na możliwości odmowy realizacji obowiązującej normy prawnej z racji jej niezgodności ze wskazaniami sumienia osoby powołującej się na jej treść. Klauzula ta wywodzona jest zwykle, zwłaszcza w Polsce, z treści art. 53 Konstytucji RP i odnoszona początkowo do działań lekarzy. Wskazywano przy tym, że klauzula sumienia może stanowić podstawę dla odmowy przeprowadzenia zabiegu aborcji. W artykule, wskazując na tekst art. 10 ust. 2 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej i akcentując różnice w brzmieniu tego przepisu w różnych wersjach językowych, wskazano, że takie pojmowanie klauzuli sumienia jest zbyt wąskie i ubogie. Zwrócono uwagę na wprowadzone zmiany w tekście art. 10 ust. 2 prawa prasowego, w którym ustawodawca zastąpił obowiązek zrealizowania przez dziennikarza linii programowej redakcji prawem odmowy wykonania polecenia służbowego, jeżeli wynikałoby z niego, że oczekuje się od dziennikarza publikacji łamiącej zasady rzetelności, obiektywizmu i staranności zawodowej. Rozwiązanie to stanowi niewątpliwie wyraz aprobaty szeroko pojętej klauzuli sumienia, jednoznacznie sformułowanej w Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Tekst art. 10 ust. 2 Karty Praw Podstawowych UE pozwala odnieść sprzeciwsumienia do działań przedstawicieli wszystkich zawodów.

Keywords

PL

klauzula sumienia; prawo prasowe; Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej; dziennikarz; staranność i rzetelność w pracy dziennikarza

• Publisher: Uczelnia Łazarskiego. Oficyna Wydawnicza
• Journal: Ius Novum
• Year: 2023
• Volume: 17
• Issue: 3
• Pages: 103-125

Dates

published

2023

Contributors

author

Jacek Sobczak

• https://orcid.org/0000000222318824

author

Maria Gołda-Sobczak

• https://orcid.org/0000000238547007

References

• Glosy
• Grzeszczak T., Obowiązek dziennikarskiego autosprostowania. Glosa do uchwały SN z dnia 18 lutego 2005 r., CZP 53/04, „Przegląd Prawa Handlowego” 2004, nr 3.
• Nawrot O., Glosa do wyroku TK, z dnia 7 października 2015, K12/14, „Przegląd Sejmowy” 2016, nr 4.
• Pałka K., Odpowiedzialność prasy za naruszenie dóbr osobistych. Glosa do wyroku SN z dnia 29 marca 2012 r., I CSK 370/11, „Przegląd Sądowy” 2013.
• Rodak B., Swoboda dziennikarskiej wypowiedzi. Prawo do ochrony dobrego imienia osoby oskarżonej w postępowaniu karnym. Glosa do wyroku ETPC z dnia 2 czerwca 2015 r., 54145/10, LEX/el. 2015.
• Sobczyk A., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 1998 r., I PKN 570/97, OSP 1999, z. 7–8, poz. 131.
• Szudejko P., Zakres klauzuli sumienia, Glosa do wyroku TK z dnia 7 października 2015 r., K 12/14, „Gdańskie Studia Prawnicze – Przegląd Orzecznictwa” 2016, nr 3.
• Tymiec R., Pojęcie bezprawnego naruszenia dóbr osobistych – art. 24 § 1 k.c., art. 12 ust. 1 pkt 1 prawa prasowego. Glosa do wyroku SN z dnia 14 maja 2003 r., I CKN 463/01, „Państwo i Prawo” 2004, nr 4.
• Zalewski W., Wyłączenie bezprawności zniesławienia; argumentum relata refero czy kontratyp cytatu? Glosa do postanowienia SN z dnia 7 lutego 2007 r., III KK 243/06, „Gdańskie studia Prawnicze – Przegląd Orzecznictwa” 2008, nr 2.
• Materiały
• Habel A., System prasowy Francji (1994–2001), rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem J. Sobczaka, Poznań 2002 (UAM, Wydział Nauk Społecznych, 16 grudnia 2002).
• Literatura
• Auvert P., Les journalistes. Statu. Resposabilites, Paryż 1994.
• Bagińska A., Obowiązek udzielenia pomocy lekarskiej oraz prawnie dopuszczalne możliwości od jego odstąpienia, w: Lege artis: problemy prawa medycznego, red. J. Haberko, R.D. Kocyłowski, B. Pawelczyk, Poznań 2008.
• Banaś H., Sprzeciw sumienia w orzecznictwie ETPCz. Problematyka odmowy podjęcia służby wojskowej, „Folia Iuridica Universtitatis Wratislaviensis” 2015, vol. 4 (2).
• Bar W., Problematyka klauzuli sumienia w polityce i prawie meksykańskich Stanów Zjednoczonych, „Teka Komisji Prawniczej OL PAN” 2012.
• Barta J., Markiewicz R., Bezprawność naruszenia dobra osobistego wobec rozpowszechnienia w prasie nieprawdziwych informacji, w: Rozprawy prawnicze. Księga pamiątkowa Profesora Maksymiliana Pazdana”, red. L. Ogiegło, W. Popiołek, M. Szpunar, Kraków 2005.
• Bosek L., Klauzula sumienia – czy ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty jest zgodna z Konstytucją RP, „Medycyna Praktyczna” 2014, nr 1.
• Bosek L., Klauzula sumienia, w: Prawo wobec medycyny i biotechnologii. Zbiór orzeczeń z komentarzami, red. M. Safjan, Warszawa 2011.
• Bosek L., Problem zakresowej niekonstytucyjności art. 39 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, w: Sprzeciw sumienia w praktyce medycznej – aspekt etyczny i prawny, red. P. Stanisz, J. Pawlikowski, M. Ordon, Lublin 2014.
• Brzozowski W., Prawo lekarza do sprzeciwu sumienia (po wyroku Trybunału Konstytucyjnego), „Państwo i Prawo” 2017, nr 7.
• Capseta J., La clausula de Conciencia periodistica, Madryt 1998.
• Chudzińska M., Grzanka-Tykwińska A., Sygit B., Lekarskie prawo do sprzeciwu sumienia a odpowiedzialność prawna, „Studia Prawnicze KUL” 2014, nr 4 (60).
• Cichoń Z., Klauzula sumienia w różnych zawodach, w: Prawnik katolicki a wartość prawa, Kraków 1999.
• Czochara A., Mechanizmy wolności sumienia i wyznania w państwach Europy Zachodniej, w: Dylematy wolności sumienia i wyznania w państwach współczesnych, red. A. Czochara, B. Górowska, M. Nadolski, J. Osuchowski, Warszawa 1996.
• Derieux E., Droit de la Communication, Paryż 1999.
• Escobar de la Serena L., La clausula de conciencia, Madryt 1997.
• Falski J., Sprzeciw sumienia w orzecznictwie EPTC (na podstawie wyroku Wielkiej Izby z 7 lipca 2011 w sprawie Bayatyan v. Armenii), „Przegląd Sejmowy” 2016, nr 3 (134).
• Ferenc-Szydełko E., Wolność sumienia jako dobro prawne, w: Historia testis temporum, lux veritatis, vita memoriae, nuntia vetustatis. Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Włodzimierzowi Kaczorowskiemu, red. E. Kozerska, M. Maciejewski, P. Stec, Opole 2015.
• Gałkowski J.W., Jan Paweł II o godności człowieka, w: Zagadnienie godności człowieka, red. J. Czerkawski, Lublin 1994.
• Gołda-Sobczak M., Odpowiedzialność karna za zniewagę. Uwarunkowania językowe, w: Język i prawo, red. A. Jakuszewicz, Bydgoszcz 2018.
• Gołda-Sobczak M., Use of indecent words in a public place as a misdemeanour, „Ius Novum” 2019, nr 13 (4).
• Gołda-Sobczak M., Wolność sumienia i wyznania, jej gwarancje w systemie prawnym Rady Europy oraz orzecznictwie europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, „Ius Novum” 2008, nr 3.
• Gołda-Sobczak M., Sobczak W., Wolność sumienia i wyznania w świetle najnowszych orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, „Środkowoeuropejskie Studia Polityczne” 2009, nr 1–2.
• Habel A., Żurnalista z cenzusem, „Forum Dziennikarzy” 2004, nr 3.
• Hucał B., Wolność sumienia i wyznania w orzecznictwie Trybunału Praw Człowieka, Warszawa 2012.
• Iłowiecki M., Pilnowanie strażników. Etyka dziennikarska w praktyce, Warszawa 2012.
• Jakuszewicz A., Ujęcie wolności sumienia w świetle demokratyczno-funkcjonalnej teorii praw podstawowych, „Studia Prawnicze KUL” 2014, nr 3 (59).
• Janyga W., Przestępstwo obrazy uczuć religijnych w polskim prawie karnym w świetle współczesnego pojmowania wolności sumienia i wyznania, Warszawa 2010.
• Kamela P., Koncepcja minimalna treści prawa natury H.L.A. Harta i jej oddziaływanie w Polsce, w: Powrót do prawa ponadustawowego, red. M. Szyszkowska, Warszawa 1999.
• Kamiński I.C., w: Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Komentarz, red. A. Wróbel, Warszawa 2020.
• Kłaczyńska K., Dyskryminacja religijna a prawno-karna ochrona sumienia i wyznania, Wrocław 2005.
• Kononiuk T., Etyczne dziennikarstwo. Ewolucja deontyczna zawodu, Warszawa 2015.
• Kononiuk T., Klauzula sumienia w zawodzie dziennikarza, w: Między Clio a Themis. Księga dedykowana prof. Jackowi Sobczakowi, red. J.W. Adamowski, T. Wallas, K. Kakareko, Warszawa 2016.
• Kononiuk T., Profesjonalizacja w dziennikarstwie. Między modernizmem a ponowoczesnością, Warszawa 2015.
• Kordasiewicz B., Jednostka wobec środków masowego przekazu, Wrocław – Warszawa – Kraków 1991.
• Kosmus B., Kuczyński G., Prawo prasowe. Komentarz, Warszawa 2013.
• Krajewski M., Niezachowanie należytej staranności – problem bezprawności czy winy, „Państwo i Prawo” 1997, z. 10.
• Kruk K., Dziennikarz jako zawód zaufania publicznego, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska” 2017, vol. LXIV, nr 2.
• Krukowski J., Konstytucyjna ochrona sumienia i religii, w: Sześć lat konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Doświadczenia i inspiracje, Warszawa 2003.
• Kuczyński G., Stelina J., Zakres kolizji podstawowych obowiązków dziennikarza na gruncie art. 10 ustawy prawo prasowe, w: Między Clio a Themis. Księga dedykowana prof. Jackowi Sobczakowi, red. J.W. Adamowski, T. Wallas, K. Kakareko, Warszawa 2016.
• Leder W., Sumienie sędziego. Czy sędziom powinna przysługiwać możliwość powołania się na klauzulę sumienia?, „Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ Nauki Społeczne” 2018, nr 2 (21).
• Leszczyński P.A., Wolność sumienia, w: Leksykon prawa wyznaniowego. 100 podstawowych pojęć, red. A. Mezglewski, Warszawa 2014.
• Lubowicka G., Sumienie jako poświadczenie. Idea podmiotowości w filozofii Paula Ricoeura, Wrocław 2000.
• Łętowska E., Tylnymi drzwiami ku uniwersalnej klauzuli sumienia? (Uwagi na marginesie „sprawy drukarza” przez TK), „Państwo i Prawo” 2022, nr 2.
• Łopatka A., Prawa człowieka refleksje wokół pojęcia, w: Teoria prawa, filozofia prawa, współczesne prawo i prawoznawstwo, Toruń 1998.
• Łopatka A., Prawo do wolności myśli, sumienia i religii, Warszawa 1995.
• Łopatka A., Prawo natury a świadomość prawna, w: Powrót do prawa ponadustawowego, red. M. Szyszkowska, Warszawa 1999.
• Maritain J., Osoba i społeczeństwo, w: S. Kowalczyk, Wprowadzenie do filozofii J. Maritaina, Lublin 1992.
• Mazurek J., Godność osoby ludzkiej podstawą praw człowieka, Lublin 2001.
• Mazurek J., Pojęcie godności człowieka. Historia i miejsce w projektach Konstytucji III Rzeczypospolitej, „Rocznik Nauk Prawnych KUL” 1996, t. VI.
• Mazurek J., Prawa człowieka w nauczaniu społecznym Kościoła (od papieża Leona XIII do papieża Jana Pawła II), Lublin 1991.
• Mazurek J., J. Maritaina „Koncepcja praw człowieka”, w: Jacques Maritain prekursor soborowego humanizmu, red. S. Kowalczyk, S. Balawajder, Lublin 1992.
• Meyer M.J., Idea godności u Kanta a współczesna myśl polityczna, w: Godność człowieka jako kategoria prawa (Opracowania i materiały), red. K. Complak, Wrocław 2001.
• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich (Osobistych) i Politycznych, red. R. W ieruszewski, Warszawa 2012.
• Mika I.B., w: Prawo mediów, red. J. Barta, R. Markiewicz, A. Matlak, Warszawa 2008.
• Młynarska-Sobaczewska A., Wolność informacji w prasie, Toruń 2003.
• Molina M., Empresas de Communicacion y „Clausula de conciencia” de los periodistas, Granada 2000.
• Nawrot O., Klauzula sumienia w zawodach prawniczych w świetle standardów Rady Europy, „Zeszyty Prawnicze Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu” 2012, nr 3 (35).
• Nawrot O., Prawa człowieka, sprzeciw sumienia i państwo prawa, w: Sprzeciw sumienia w praktyce medycznej – aspekt etyczny i prawny, red. P. Stanisz, J. Pawlikowski, M. Ordon, Lublin 2014.
• Nawrot O., Sprzeciw sumienia a prawa człowieka, w: Klauzula sumienia w państwie prawa, red. O. Nawrot, Sopot 2015.
• Nawrot O., Sprzeciw sumienia a prawa człowieka i ich filozofia, w: Klauzula sumienia w państwie prawa, red. O. Nawrot, Sopot 2015.
• Nawrot O., Sumienie lekarza a prawa człowieka w świetle standardów Rady Europy, „Medycyna Praktyczna” 2014, nr 1.
• Nesterowicz M., Karczewska-Kamińska N., Prawa pacjenta w kontekście odmowy udzielenia świadczeń medycznych przez lekarza lub szpital (w związku z klauzulą sumienia), w: Sprzeciw sumienia w praktyce medycznej – aspekt etyczny i prawny, red. P. Stanisz, J. Pawlikowski, M. Ordon, Lublin 2014.
• Nowikowska M., Kryterium działania w interesie społecznym jako okoliczność wyłączająca bezprawność naruszenia dóbr osobistych, „Gdańskie Studia Prawnicze – Przegląd Orzecznictwa” 2010, nr 3–4.
• Nowikowska M., Sieńczyło-Chlabicz J., Obowiązek szczególnej staranności w świetle ustawy prawo prasowe, „Przegląd Ustawodawstw a Gospodarczego” 2009, nr 3.
• Nowińska E., Wolność wypowiedzi prasowej, Warszawa 2007.
• Orzeszyna K., Klauzula sumienia jako gwarancja realizacji prawa do wolności sumienia, „Medyczna Wokanda” 2017, nr 9.
• Osuchowski J., Prawnoteoretyczne problemy wolności, sumienia i wyznania, w: Dylematy wolności sumienia i wyznania w państwach współczesnych, Warszawa 1996.
• Pawlikowski J., Prawo do sprzeciwu sumienia w ramach legalnej opieki medycznej. Rezolucja nr 1763 Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy z 7 października 2010 r., „Studia z Prawa Wyznaniowego” 2011, t. 14.
• Piechowiak M., Wolność religijna i dyskryminacja religijna – uwagi w kontekście rezolucji Parlamentu Europejskiego z 20 stycznia 2011 r., w: Urzeczywistnianie wolności przekonań religijnych i praw z niej wynikających, red. S. Stadniczeńko, S. Rabiej, Opole 2012.
• Pietrzak M., Wolność sumienia i wyznania w RP. Regulacje prawne i praktyka, w: M. Pietrzak, Demokratyczne świeckie państwo prawa, Warszawa 1999.
• Prawa człowieka, red. M. Grzymkowska, Kraków 2005.
• Prawne granice wolności sumienia i wyznania, red. L. Kondratiewa-Bryzik, R. Wieruszewski, M. Wyrzykowski, Warszawa 2001.
• Pyclik K., Wolność sumienia i wyznania w Rzeczypospolitej Polskiej (założenia filozoficzno-prawne), w: Prawa i wolności obywatelskie w Konstytucji RP, red. B. Banaszak, A. Preisner, Warszawa 2002.
• Raczkowska A., Kształtowanie się dziennikarskiej etyki normatywnej w Polsce, Warszawa 2019.
• Raczkowska A., Raczkowski M., Klauzula sumienia w zatrudnieniu dziennikarza, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2021, nr 6.
• Raczyński O., Klauzula sumienia – gwarancja wolności sumienia przy wykonywaniu zawodu lekarza, czy ograniczenie dostępu do świadczeń zdrowotnych?, „Internetowy Przegląd Prawniczy TBSP UJ” 2017, nr 2.
• Radlińska I., Kolwitz M., Klauzula sumienia realizowana w prawie medycznych zawodów medycznych w kontekście realizacji Europejskiej konwencji praw człowieka, „Pomeranian Journal of Life Sciences” 2015, nr 61 (4).
• Schwierskott-Matheson E., Wolność sumienia i wyznania w wybranych państwach demokratycznych, Regensburg 2012.
• Serafin M., Klauzula sumienia w pracy dziennikarskiej, w: Klauzula sumienia. Regulacje prawne vs rzeczywistość, red. R. Piestrak, S. Psonka, M. Szast, Stalowa Wola 2015.
• Segales J., La clausula do conciencia del professional de la information, Valencia 2000.
• Skwarzyński M., Korzystanie z klauzuli sumienia jako realizacja wolności wewnętrznej czy/i zewnętrznej, „Opolskie Studia Administracyjno-Prawne” 2015, t. 13, nr 4.
• Skwarzyński M., Sprzeciw sumienia w europejskim i krajowym systemie ochrony praw człowieka, „Przegląd Sejmowy” 2013, nr 6 (119).
• Skwarzyński M., Sprzeciw w sumienia w adwokaturze, w: Standardy bezstronności światopoglądowej władz publicznych, red. A. Mezglewski, A. Tunia, Lublin 2013.
• Sobczak J., Czy wolność słowa i wolność prasy są rzeczywiście potrzebne społeczeństwu i państwu?, „Ruch Prawniczy Ekonomiczny i Socjologiczny” 2018, R. LXXX, z. 1.
• Sobczak J., Dziennikarstwo – zawód, misja czy powołanie?, w: Media i dziennikarstwo na przełomie stuleci. Wybrane zagadnienia, red. W Cisak, Poznań 2004.
• Sobczak J., Europejski ład komunikacyjny w procesie globalizacji, w: Europejska myśl polityczna wobec globalizacji. Tradycja i wyzwania współczesności, red. J. Sobczak, R. Bäcker, Łódź 2005.
• Sobczak J., Prawo prasowe. Komentarz, Warszawa 2008.
• Sobczak J., Ustawa prawo prasowe. Komentarz, Warszawa 1999.
• Sobczak J., Wolność myśli, wypowiedzi, słowa, przekazywania i otrzymywania informacji w projektach konstytucji zgłaszanych dobie prac ustrojodawczych w latach 1993–1997, w: W kręgu mediów i polityki, red. D. Piontek, Warszawa 2003.
• Sobczak J., Wolność prasy. Złudzenia – oczekiwania – rzeczywistość, w: Media w Polsce. Pierwsza władza IV RP?, red. M. Sokołowski, Warszawa 2007.
• Sobczak J., Wolność środków społecznego przekazu czy wolność ekspresji w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości w Strasburgu, w: Kulturowe instrumentarium wolności. Etyka i prawo, red. R. Paradowski, Poznań 2005.
• Sobczak J., Wolność słowa w myśl litery prawa i w praktyce prasy lokalnej (polski zaścianek środków społecznego przekazu w globalnej wiosce wobec wyzwań europejskich systemów prawnych), w: Media lokalne a demokracja lokalna, red. J. Chłopecki, R. Polak, Rzeszów 2005.
• Sobczak J., Zawód dziennikarza w optyce Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Między idealistycznym a realistycznym paradygmatem wolności prasy, w: Status prawny dziennikarza, red. W. Lis, Warszawa 2014.
• Sobczak J., Kakareko K., Zawód dziennikarzy w obliczu zmian, „Zeszyty Naukowe KUL” 2017, nr 1 (237).
• Sobczak J., Sobczak W., Wolność sumienia i wyznania. Prawo człowieka czy iluzja, w: Efektywność europejskiego systemu ochrony praw człowieka. Obszary analizy skuteczności europejskiego systemu ochrony praw człowieka, red. J. Jaskiernia, Toruń 2012.
• Sobczak W., Wolność myśli, sumienia i religii. Poszukiwanie standardu europejskiego, Toruń 2013.
• Sobczyk P., Wolność sumienia i religii w art. 53 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997, „Prawo Kanoniczne” 2001, nr 3–4.
• Soto-Klass E., Starotestamentowe podstawy godności człowieka, w: Godność człowieka jako kategoria prawa (Opracowania i materiały), red. K. Complak, Wrocław 2001.
• Szast M., Znaczenie sumienia we współczesnym dyskursie metodologicznym nauk społecznych, w: Klauzula sumienia. Regulacje prawne vs. Rzeczywistość, red. R. Piestrak, S. Psonka, M. Szast, Stalowa Wola 2015.
• Szostek A., Sprzeciw sumienia a prawo naturalne, „Teologia i Moralność” 2013, nr 2 (14).
• Urbaniak M., Klauzula sumienia wobec nowych procedur medycznych we włoskim systemie prawnym, Toruń 2016.
• Ustawa o zawodzie lekarza i lekarza dentysty. Komentarz, red. E. Zielińska, Warszawa 2022.
• Valadier P., Pochwała sumienia, Warszawa 1997.
• Warchalowski K., Prawo do wolności myśli, sumienia i religii w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Lublin 2004.
• Wasilewski P., Wolność prasowej wypowiedzi satyrycznej. Studium cywilistyczne na tle porównawczym, Warszawa 2012.
• Wierciński J., Niemajątkowa ochrona czci, Warszawa 2002.
• Winiarczyk-Kossakowska M., Wolność sumienia i religii, „Studia Prawnicze” 2001, z. 1 (147).
• Wiśniewski A., Uwagi o zastosowaniu standardów Strasburskich w sprawach dotyczących dóbr osobistych (na tle ostatnich orzeczeń ETPC w sprawach przeciwko Polsce), „Gdańskie Studia Prawnicze” 2018, t. XXXIX.
• Wiśniewski L., Wolność sumienia i wyznania w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i w prawie polskim, „Państwo i Prawo” 1992, nr 4.
• Wójciuk W., Pozaprawne podstawy odpowiedzialności dziennikarskiej, „Palestra” 2013, nr 3–4.
• Zajadło J., Sumienie sędziego, „Edukacja Prawnicza” 2017/2018, nr 1 (169).
• Zalewski W., Klauzula sumienia w prawie karnym, w: Klauzula sumienia w państwie prawa, red. O. Nawrot, Sopot 2015.
• Zoll A., Charakter prawny klauzuli sumienia, „Medycyna Praktyczna” 2014, nr 1.
• Zoll A., Klauzula sumienia, w: Sprzeciw sumienia w praktyce medycznej – aspekt etyczny i prawny, red. P. Stanisz, J. Pawlikowski, M. Ordon, Lublin 2014.
• Zoll A., Klauzula sumienia w medycynie – gwarancja czy ograniczenie wolności sumienia pracowników, w: Klauzula sumienia w państwie prawa, red. O. Nawrot, Sopot 2015.

Identifiers

Biblioteka Nauki

11856588