Postmodernizm i religia wobec rozumu - uwagi krytyczne na temat ujęcia Gellnera

• Authors: Bartosz Kurkowski

Title variants

EN

Postmodernism and Religion versus Reason: Critical Comments on Gellner’s Approach

Abstracts

EN

Religion, reason and postmodernism point to differenttypes of attitude towards the world, above all in respect of epistemic concerns. In his book Postmodernism, Reason and Religion Ernest Gellner presented their salient characteristics, describing himself as a supporter of Enlightenment reason. He thus soughtto show reason in a positive light, presenting it as drawing on whatis best in both religion and postmodernism while rejecting theirproblematic elements. However, he failed to attend to certain features common to religion and postmodernism that at the sametime contradict some of the postulates of Enlightenment rationalism. The present paper considers some selected threads of thistype that occur in the context of language, the methodology of science and selected schools of twentiethcentury psychology. Theanalysis proposed shows that religion shares some nontrivial elements with postmodernism that stand in opposition to reason,while at the same time having some elements in common with reason that are opposed to postmodernism. The perspective thus obtained constitutes an alternative to Gellner’s approach, in whichreason was made to appear as a balanced and moderate positionsituated between the opposite extremes of religion and postmodernism.

PL

Religia, rozum i postmodernizm wskazują na różnego rodzaju postawy wobec świata, przede wszystkim w wymiarze poznawczym. W książce Postmodernizm, rozum i religia Ernest Gellner przedstawił ich charakterystykę, samemu określając się jako zwolennik oświeceniowego rozumu. W związku z tym rozum został przez niego ukazany w jak najlepszym świetle. Zapożycza on to, co dobre z religii i postmodernizmu, oraz odrzuca ich złe elementy. Choć we wstępie Gellner przyznał, że każda para w obrębie tych trzech postaw posiada pewne cechy wspólne, to jednak w dalszej części rozważań traktował postmodernizm i religię jakby stanowiły dwa krańce spektrum, w środku którego jest rozum. Nie poświęcił również uwagi cechom wspólnym religii i postmodernizmu, które jednocześnie są niezgodne z niektórymi postulatami oświeceniowego racjonalizmu. W niniejszej pracy przywołano kilka wybranych tego typu wątków w kontekście języka, metodologii nauk oraz wy-branych szkół psychologii dwudziestego wieku. Za pomocą przeprowadzonej analizy pokazano, że religia posiada istotne cechy wspólne z postmodernizmem, których nie podziela z rozumem, oraz jednocześnie posiada cechy wspólne z rozumem, których nie dzieli z postmodernizmem. Uzyskana w ten sposób perspektywa stanowi kontrpropozycję dla ujęcia Gellnera, w którym racjonalizm miał jawić się jako zbalansowane i umiarkowane stanowisko usytuowane pomiędzy przeciwległymi sobie skrajnościami religii i postmodernizmu.

Keywords

PL

postmodernizm; religia; rozum oświeceniowy; filozofia języka; metodologia nauk; nurty (szkoły) psychologiczne

EN

postmodernism; religion; Enlightenment reason; philosophy of language; methodology of science; schools of psychological thought

• Publisher: Uniwersytet Zielonogórski. Instytut Filozofii
• Journal: Filozoficzne Aspekty Genezy
• Year: 2021
• Issue: 18
• Pages: 141-160

Dates

published

2021

Contributors

author

Bartosz Kurkowski

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

References

• AYER Alfred Jules, Language, Truth and Logic, Victor Gollancz, London 1956.
• BYTNIEWSKI Jerzy, „C.G. Jung a dyskurs postmodernistyczny”, Internetowy Magazyn Filozoficzny Hybris 2016, t. 35, s. 79–101.
• COMTE August, Rozprawa o duchu filozofii pozytywnej, przeł. J.K., Antyk, Kęty 2001.
• DUCARME Frédéric and COUVET Denis, „What Does «Nature» Mean?”, Palgrave Communications 2020, Vol. 6, No. 1, s. 1–8.
• ECCLES John Carew, „A Unitary Hypothesis of Mind-Brain Interaction in the Cerebral Cortex”, Proceedings of the Royal Society of London B: Biological Sciences 1990, Vol. 240, No.1299, s. 433–451.
• FEYERABEND Paul, Dialogi o wiedzy, przeł. Justyna Nowotniak, Fundacja Aletheia, Warszawa1999.
• FEYERABEND Paul, Przeciw metodzie, przeł. Stefan Wiertlewski, Siedmioróg, Wrocław 2001.
• FOUCAULT Michel, Słowa i rzeczy. Archeologia nauk humanistycznych, przeł. Tadeusz Komendant, Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2006.
• FREUD Zygmunt, Kultura jako źródło cierpień, przeł. Jerzy Prokopiuk, Wrota KR, Warszawa 1992.
• FREUD Zygmunt, Totem i tabu, przeł. Jerzy Prokopiuk i Marcin Poręba, Wrota KR, Warszawa 1993.
• FROMM Erich, Zapomniany język. Wstęp do rozumienia snów, baśni i mitów, przeł. Katarzyna Płaza, PIW, Warszawa 1994.
• GELLNER Ernest, Plough, Sword and Book: The Structure of Human History, Collins Harvill, London 1988.
• GELLNER Ernest, Postmodernizm, rozum i religia, przeł. Maciej Kowalczuk, PIW, Warszawa 1997.
• GOULD Stephen Jay, „Nonoverlapping Magisteria”, Filozoficzne Aspekty Genezy 2014, t. 11,s.7–21, https://doi.org/10.53763/fag.2014.11.95.
• HAUSMAN Daniel M., MCPHERSON Michael S. i SATZ Debra, Etyka ekonomii. Analiza ekonomiczna, filozofia moralności i polityka publiczna, przeł. Marcin Gorazda, Jakub Janus, Tomasz Kwarciński, Krystian Mucha, Adrian Solek, Rafał Wierzchosławski i Anna Zachorowska-Mazurkiewicz, Copernicus Center Press, Kraków 2017.
• HEINZMANN Richard, Filozofia średniowieczna, przeł. Piotr Domański, Antyk, Kęty 1999.
• HULL Clark Leonard, Principles of Behavior: An Introduction to Behavior Theory, Appleton-Century-Crofts, New York 1943.
• JAN PAWEŁ II, Fides et ratio, Liberia Editrice Vaticana, Watykan 1998.
• JUNG Carl Gustav and PAULI Wolfgang, Atom and Archetype: The Pauli/Jung Letters,1932-1958, updated edition, Princeton University Press, Princeton 2014.
• JUNG Carl Gustav, Psychologia a religia, przeł. Jerzy Prokopiuk, Wrota KR, Warszawa1995.
• KOŁAKOWSKI Leszek, Filozofia pozytywistyczna. Od Hume’a do Koła Wiedeńskiego, PWN, Warszawa 2003.
• KOZIELECKI Józef, Koncepcje psychologiczne człowieka, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 1998.
• KRIPPNER Stanley, „Research Methodology in Humanistic Psychology in the Light of Postmodernity”, w: SCHNEIDER, BUGENTAL, and PIERSON (eds.), The Handbook of Humanistic Psychology..., s. 289–304.
• KUHN Thomas, „Możliwe światy w historii nauki”, przeł. Stefan Amsterdamski, Literatura na Świecie 1991, t. 5, nr 238, s. 120–154.
• MACKIE John, Ethics: Inventing Right and Wrong, Penguin, London 1990.MAY Rollo, Paulus: Tillich as Spiritual Teacher, Saybrook, Pasadena 1988.
• NIETZSCHE Friedrich, „O prawdzie i kłamstwie w pozamoralnym sensie”, w: NIETZSCHE, Pisma pozostałe..., s. 181–199.
• NIETZSCHE Friedrich, Pisma pozostałe 1862-1875, przeł. Bogdan Baran, Inter-Esse, Kraków 1993.
• PUTNAM Hilary, „Why Reason Can’t Be Naturalized”, Synthese 1982, Vol. 52, No. 1, s. 3–23.
• RATZINGER Joseph, Wprowadzenie w chrześcijaństwo, przeł. Zofia Włodkowa, Znak, Kraków 2006.
• ROGERS Carl, „Toward a Science of the Person”, Journal of Humanistic Psychology 1963, Vol.3, No. 2, s. 72–92.
• SCHNEIDER Kirk J., BUGENTAL James F.T., and PIERSON J. Fraser (eds.), The Handbook of Humanistic Psychology: Leading Edges in Theory, Research, and Practice, SAGE Publications,Thousand Oaks 2001.
• SKINNER Burrhus, Poza wolnością i godnością, przeł. Waldemar Szelenberger, PIW, Warszawa 1978.
• ŚWIEŻYŃSKI Adam, „Tajemnica i analogia we współczesnym mówieniu o Bogu”, Seminare. Poszukiwania Naukowe 2014, t. 35, nr 1, s. 59–69.
• TATARKIEWICZ Władysław, Historia filozofii, t. 3, PWN, Warszawa 2003.
• TOMASZZ AKWINU, Summa contra gentiles. Prawda wiary chrześcijańskiej w dyskusji z poganami, innowiercami i błądzącymi, t. 1, przeł. Zofia Włodek i Włodzimierz Zega, W Drodze, Poznań 2003.
• WHITEHEAD Alfred North, Nauka i świat współczesny, przeł. Sławomir Magala, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1988.
• ZEIDLER Paweł, „Postmodernizm w świetle filozofii nauki” w: ZEIDLER-JANISZEWSKA (red.), Postmodernizm..., s. 65–79.
• ZEIDLER-JANISZEWSKA Anna (red.), Postmodernizm w perspektywie filozoficzno-kulturoznawczej, Instytut Kultury, Warszawa 1991.
• ZIEMIŃSKA Renata, Historia sceptycyzmu. W poszukiwaniu spójności, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2013.
• ZYBERTOWICZ Andrzej, Przemoc i poznanie. Studium z nie-klasycznej socjologii wiedzy, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 1995.
• ŻYCIŃSKI Józef, Teizm a filozofia analityczna, t. 1, Znak, Kraków 1985.

Identifiers

Biblioteka Nauki

2082670