Geneza wartości estetycznych w fizyce

• Authors: Magdalena Łata

Title variants

EN

The Genesis of Aesthetic Values in Physics

Abstracts

EN

In works on the philosophy of physics, the history of science, in biographies and autobiographies of scientists, and in popular science literature, there is aesthetic content. Aesthetic values and associated properties have multiple functions in modern physics including non-empirical criteria for selecting scientific theories. The most common aesthetic values are the categories of beauty, elegance and harmony. The sources of the connection between science and aesthetics can be found in the ancient philosophy of nature, particulary in the philosophy of the Pythagoreans, assimilated by Plato and Aristotle. The aspects of Pythagorean philosophy regarding the discoveries in acoustics and mathematics were linked to aesthetic values through the Platonic good-beauty-truth triad, while Aristotle's aesthetics of the Pythagorean order of measure and proportion in the world strengthened this connection. In the ancient Pythagorean-Platonic views we also find the causes of the later epistemological obstacles which scholars associated with aesthetic aspects.

PL

W pracach z filozofii fizyki, historii nauki, w biografiach i autobiografiach uczonych oraz w literaturze popularnonaukowej występują treści o charakterze estetycznym. Wartości estetyczne i kojarzone z nimi właściwości pełnią wielorakie funkcje we współczesnej fizyce, między innymi stanowią poza empiryczne kryteria wyboru teorii naukowych. Najczęściej pojawiającymi się wartościami estetycznymi są kategorie piękna, elegancji i harmonii. Źródła połączenia nauki i estetyki odnajdziemy w starożytnej filozofii przyrody, a dokładnie w filozofii pitagorejczyków zasymilowanej przez Platona i Arystotelesa. Aspekty filozofii pitagorejskiej dotyczące odkryć w dziedzinie akustyki i matematyki zostały połączone z wartościami estetycznymi za sprawą platońskiej triady dobro-piękno-prawda, zaś estetyka Arystotelesa związana z pitagorejskim porządkiem miary i proporcji w świecie wzmocniła to połączenie. W starożytnych poglądach pitagorejsko-platońskich odnajdziemy także przyczyny późniejszych przeszkód epistemologicznych, które uczeni łączyli z aspektami estetycznymi.

Keywords

PL

wartości estetyczne; piękno; harmonia; pitagorejczycy; Platon; Arystoteles; przeszkoda epistemologiczna

EN

aesthetic values; beauty; harmony; Pythagoreans; Plato; Aristotle; epistemological obstacle

• Publisher: Uniwersytet Zielonogórski. Instytut Filozofii
• Journal: Filozoficzne Aspekty Genezy
• Year: 2021
• Issue: 18
• Pages: 163-187

Dates

published

2021

Contributors

author

Magdalena Łata

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

References

• ARYSTOTELES, Dzieła wszystkie, t. 2, przeł. Kazimierz Leśniak, Antoni Paciorek, Leopold Regner, Paweł Siwek, Państwowe Wydawnictwo naukowe, Warszawa 1990.
• BACHELARD Gaston, Kształtowanie się umysłu naukowego. Przyczynek do psychoanalizy wiedzy obiektywnej, przeł. Damian Leszczyński, Wydawnictwo Słowo/Obraz terytoria, Gdańsk 2002.
• CHANDRASEKHAR Subrahmanyan, Prawda i piękno. Estetyka i motywacja w nauce, przeł. Piotr Amsterdamski, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999.
• CORBALÁN Fernando, Złota proporcja. Matematyczny język piękna, przeł. Wiktor Bartol, Świat jest matematyczny RBA 2012.
• COPLESTON Frederick, Historia filozofii. Grecja i Rzym, t. I, przeł. Henryk Bednarek, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1998.
• DIOGENES LAERTIOS Żywoty i poglądy słynnych filozofów, przeł. Irena Krońska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988.
• DURÁN Antonio J., Poezja liczb. Znaczenie piękna w matematyce, przeł. Anna Kozłowska, Świat jest matematyczny RBA 2012.
• FARMELO Graham, It Must Be Beautiful: Great Equations of Modern Science, Granta Publications, London, 2002.
• GAJDA Janina, Pitagorejczycy, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 1996.
• GAENSLER Bryan, Potęga i piękno: ekstremalne zjawiska w kosmosie, przeł. Sebastian Szymański, Prószyński i S-ka, Warszawa 2013.
• GREENE Brian, Piękno Wszechświata. Superstruny, ukryte wymiary i poszukiwanie teorii ostatecznej, przeł. Ewa L. Łokas, Bogumił Bieniok, Prószyński i S-ka, Warszawa 2001.
• GRYGIEL Wojciech P., Stephena Hawkinga i Rogera Penrose’a spór o rzeczywistość, Copernicus Center Press, Kraków 2017.
• HEISENBERG Werner, Ponad granicami, przeł. K. Wolicki, PIW, Warszawa 1979.
• HOSSENFELDER Sabine, Zagubione w matematyce. Fizyka w pułapce piękna, tłum. Tomasz Miller, Copernicus Center Press, Kraków 2019.
• KEPLER Johanes, Tajemnica kosmosu, przeł. przeł. Mirosława Skrzypczak, Elżbieta Zakrzewska-Gębka, Ediciones Altaya, De Agostini Polska, Warszawa 2003
• KIERUL Jerzy, Kepler, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2007
• KOESTLER Arthur, Lunatycy. Historia zmiennych poglądów człowieka na wszechświat, przeł. Tomasz Bieroń, Poznań 2002.
• KOPERNIK Mikołaj, O obrotach, red. Jerzy Dobrzycki, PAN, Warszawa-Kraków 1976.
• KOSOWSKA Maria Magdalena, KOSOWSKI Aleksander, Pitagoras i teoria strun, Wydawnictwo Poligraf, Łódź 2012.
• KROKIEWICZ Adam, Zarys filozofii greckiej. Od Talesa do Platona, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1971.
• KUCZYŃSKA Alicja, Piękno. Mit i rzeczywistość, Wiedza Powszechna, Warszawa 1977.
• LEGOWICZ Jan, Historia filozofii starożytnej Grecji i Rzymu, t. I, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1986.
• ŁUKASIK Andrzej, Filozofia atomizmu. Atomistyczny model świata w filozofii przyrody, fizyce klasycznej i współczesnej a problem elementarności, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2006.
• ŁUKASIK Andrzej, „Filozofia nauki Wernera Heisenberga”, w: red. Piotr Bylica, Krzysztof J. Kilian, Robert Piotrowski, Dariusz Sagan (red.), Filozofia – nauka – religia. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Kazimierzowi Jodkowskiemu z okazji 40-lecia pracy naukowej, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2015, s. 345-362.
• ŁUKASIK Andrzej, ŁATA Magdalena, „Wartości estetyczne jako pozaempiryczne kryteria akceptacji teorii naukowej”, w: Dystynkcje estetyczne – wyróżnienie i wykluczenie, red. Teresa Pękala Wydawnictwo UMCS, Lublin 2020, s. 187-208.
• ŁUKASIK Andrzej, ŁATA Magdalena, „Czy prawda jest zawsze piękna?, czyli jak wartości estetyczne mogą stać się przeszkodą epistemologiczną”, Filozofia i Nauka. Studia filozoficzne i interdyscyplinarne 2020, t. 8 (2), s. 115-134.
• MCALLISTER James W., Beauty & Revolution in Science, Cornel University Press, Ithaca & London 1996J.
• PLATON, Timajos, przeł. Władysław Witwicki, Wydawnictwo Antyk, Kęty 2005.
• PENROSE Roger, Droga do rzeczywistości. Wyczerpujący przewodnik po prawach rządzących wszechświatem, przeł. Jerzy Przystawa, Prószyński i S-ka, Warszawa 2004.
• PORFIRIUSZ, JAMBLICH, ANONIM, Żywoty Pitagorasa, przeł. Janina Gajda-Krynicka, Wydawnictwo Epsilon, Wrocław 1993.
• STEWART Ian, Dlaczego prawda jest piękna. O symetrii w matematyce i fizyce, przeł. Tomasz Krzysztoń, Prószyński i S-ka, Warszawa 2012.
• TATARKIEWICZ Władysław, Dzieje sześciu pojęć, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982.
• TATARKIEWICZ Władysław, Historia estetyki, t. I, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.
• TATARKIEWICZ Władysław, Historia filozofii, Filozofia Starożytna i średniowieczna, t. I, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
• VIGNALE Giovanni, The Beautiful Invisible: Creativity, Imagination, and Theoretical Physics, Oxford University Press, USA 2011.
• WASIUTYŃSKI Jerzy, Kopernik. Twórca nowego nieba, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń, 2008.
• WEINBERG Steven, Sen o teorii ostatecznej, przeł. Piotr Amsterdamski, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 1997.
• WILCZEK Frank, DEVINE Betsy, W poszukiwaniu harmonii. Wariacje na tematy fizyki współczesnej, przeł. Ewa. L. Łokas, Bogumił Bieniok, Prószyński i S-ka, Warszawa 1987.
• Mikołaj Kopernik. Studia i materiały sesji kopernikowskiej w KUL 18-19 lutego 1972 roku, red. Marian KURDZIAŁKA, Jerzy REBETA, Stefan SWIEŻAWSKI, Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1973.

Identifiers

Biblioteka Nauki

2082671