Rośliny w zwyczajach i obrzędach mieszkańców województwa śląskiego. Tradycja i współczesność

• Authors: Dobrawa Skonieczna-Gawlik

Title variants

EN

Plants used in the Customs and Rituals of the Inhabitants of the Province of Silesia. Tradition and Modernity

Abstracts

PL

Do dnia dzisiejszego w wielu obrzędach i zwyczajach dorocznych, jak i rodzinnych, obecne są rośliny. Obok aspektu leczniczego roślinom tym przypisywano również właściwości magiczne, wykorzystywano je do odpędzania chorób lub zabezpieczania zwierząt, ludzi oraz domostw przed złymi mocami. Zioła skropione wodą święconą przez kapłana nabierały szczególnej mocy, uzyskiwały większą siłę sprawczą i pełniły ważną funkcję w późniejszych zabiegach magicznych. Do chwili obecnej okazji do święcenia roślin w kościele jest kilka: Niedziela Wielkanocna, uroczystości Bożego Ciała czy dzień Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Wierni nadal przynoszą do świątyni bukiety lub wianki, lecz ich wierzeniowo-magiczna rola coraz bardziej odchodzi w niepamięć. Obecnie mało kto wystawia palmę wielkanocną do okna w trakcie burzy, nie okadza krów dymem z ziela poświęconego 15 sierpnia i nie przygotowuje z tych roślin naparów. Gdzieniegdzie jeszcze połyka się poświęcone bazie czy zjada poświęcone jabłko, aby uchronić się od chorób gardła lub też zatyka się krzyżyki z gałązek poświęconych w Niedzielę Palmową w pole, aby ochronić je przed gradobiciem. Ale i te dawne zwyczaje powoli odchodzą w niepamięć. Artykuł ten jest próbą zebrania informacji o zwyczajach i obrzędach, w których dawniej i częściowo jeszcze obecnie stosowano rośliny nie tylko z uwagi na ich aspekt leczniczy, ale przede wszystkim magiczno-wierzeniowy.

EN

To this day plants are present in many annual and family rituals and customs. Except for the belief in their medical powers, plants were also often attributed with magical properties. Hence they were used to ward off disease or protect animals, people and homes from evil spirits. Herbs sprinkled with holy water by a priest acquired a special power. Thus they were granted with even greater causative power and played an important role in the later magical treatments. To this date, there are still several religious occasions during which people may consecrate plants, that are: Easter Sunday, the Feast of Corpus Christi or the day of the Assumption of the Blessed Virgin Mary. Although the faithful continue to bring to bouquets or garlands to temples, their religious and magical role gradually sinks into oblivion. Today, hardly anyone sets an Easter palm in a window during a storm, moxibusts cows with smoke from herbs consecrated on August 15 as noone prepares infusions from these herbs. However, in some places people still practice swallowing consecrated willow catkins, eating consecrated apples in order to protect themselves from diseases of the throat or they set crosses made of twigs consecrated on the Palm Sunday in fields to protect them from hail. But those old customs are slowly fading away. This article is an attempt to gather information about the past and currently cultivated customs and rites concerning the use of plants not only due to their therapeutic properties, but especially due to their religious and magical powers.

Keywords

EN

herbalism; customs; rites; annual rites

PL

ziołolecznictwo; zwyczaje; obrzędowość doroczna; obrzędy

• Publisher: Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"
• Journal: Rocznik Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"
• Year: 2015
• Volume: 3
• Issue: 3
• Pages: 103-123

Dates

published

2015

Contributors

author

Dobrawa Skonieczna-Gawlik

• Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"

References

• Biegański J., Zielarz, podręcznik dla zbierających zioła lecznicze dla aptek i ziołolecznictwa, Warszawa 1932.
• Bystroń J. S., Etnografia Polski, [b.m] 1947.
• Ciszewski S., Lud rolniczo–górniczy okolic Sławkowa w powiecie olkuskim, [w:] Zbiór wiadomości do Antropologii Krajowej, t. X, Kraków1886.
• Dumin W., Niedziela Palmowa, [w:] Świat naszych przodków. Tradycje wiosennego cyklu obrzędowego, oprac. A. Przybyła-Dumin, Czechowice-Dziedzice 2014.
• Dzieje Sławkowa, red. F. Kiryk, Kraków 2001.
• Federowski M., Lud okolic Żarek, Siewierza i Pilicy, jego zwyczaje, sposób życia, obrzędy, podania, gusła, zabobony, pieśni, zabawy, przysłowia, zagadki i właściwości mowy, t. I, Warszawa 1888.
• Folklor Górnego Śląska, red. D. Simonides, Katowice 1989.
• Gerlich H., Gerlich M. G., Sacrum, rodzina, tradycje. Świętowanie roku kościelnego w tradycyjnej kulturze plebejsko-miejskiej Górnego Śląska, Katowice 1995.
• Henslowa M., Rośliny dziko rosnące w kulturze ludu polskiego, „Archiwum Etnograficzne” 1962, nr 25.
• Kiereś M., Doroczna obrzędowość w społecznościach zróżnicowanych religijnie na pograniczu polsko-czesko-słowackim. Opis etnograficzny, Cieszyn 2007.
• Kolberg O, Dzieła wszystkie, t. 5, Krakowskie cz. I, Kraków 1871.
• Kuźnicka B., Dziak A., Zioła i ich stosowanie. Historia i współczesność, Warszawa 1977.
• Ludowe tradycje. Dziedzictwo kulturowe ludności rodzimej, red. B. Bazielich, Wrocław-Katowice 2009.
• Nowiński M., Dzieje upraw i roślin leczniczych, Warszawa 1983.
• Odoj G., Zwyczaje i obrzędy doroczne. Tradycje i współczesność, [w:] Dzieje Sławkowa, red. F. Kiryk, Kraków 2001
• Pośpiech J., Zwyczaje i obrzędy doroczne na Śląsku, Opole 1987.
• Rutkowska B., Atlas roślin łąkowych i pastwiskowych, Warszawa 1971.
• Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, red. Zofia Staszczak, Warszawa – Poznań 1987.
• Stanisława Wallisa zielnik roślin leczniczych i magicznych, Chorzów 1995.
• Szot-Radziszewska E., Sekrety ziół. Wiedza ludowa, magia, obrzędy, leczenie, Warszawa 2005.
• Szymczyk A., Niektóre aspekty obrzędowości dorocznej we wsi Niegowonice, gmina Łazy, „Zeszyty Zagłębiowskie” 1986, z. 2.
• Szymik J., Doroczne zwyczaje i obrzędy na Śląsku Cieszyńskim, Czeski Cieszyn 2001.
• Świat naszych przodków. Tradycje wiosennego cyklu obrzędowego, oprac. A. Przybyła-Dumin, Czechowice-Dziedzice 2014.
• Wesołowska H., Zwyczaje i obrzędy
• Ziemba J., Niektóre zwyczaje podczas Bożego Narodzenia w okolicy Dąbrowy Górniczej, „Wisła” 1888, T. II.

Identifiers

Biblioteka Nauki

2057021