Zmienne oblicza zabytków. Z perspektywy historii i problemów konserwatorskich

• Authors: Jan Gałaszek

Title variants

EN

Changing Appearances of Monuments. From the Perspective of History and Restoration Issues

Abstracts

PL

W artykule przedstawiono kilka przykładów zmiany wyglądu (oblicza) zabytkowych dzieł z różnych dziedzin sztuki, między innymi opisane zostały zmiany dokonane w późnogotyckich malowidłach z około 1510 roku w kościołach parafialnych w Starej Wsi – obraz z przedstawieniem tzw. Sacra Conversazione oraz wizerunkiem Madonny z Dzieciątkiem w Krzyżowicach. Usiłowano także przedstawić przyczyny przeprowadzania tak radykalnych zmian wyglądu dzieła spowodowanych wolą ówczesnych decydentów. Wygląd tych dzieł, utrwalony został w odbiorze wiernych przez wiele lat, może nawet u kilku pokoleń. Większość wiernych jest przekonana, że to dzieło wyglądało tak „od zawsze”, dlatego jego nagła zmiana, mimo że odsłonięty jest pierwszy wizerunek – z czasu jego powstania, to nie zawsze jest on przychylnie przyjmowany. W artykule przedstawiono także dwa przykłady tzw. małej architektury, gdzie obok zmiany wyglądu obiektu nastąpiły, może bardziej niż wygląd, zmiany ich wymowy ideowej, często z wykorzystaniem przeciwstawnych sobie symboli. Są to pomniki – na rynku w Pszczynie, który od monumentu poświęconego poległym podczas wojny prusko-francuskiej żołnierzom niemieckim, z biegiem lat i zmieniającej się sytuacji politycznej, upamiętniał wizyty cesarzy niemieckich, potem Marszałka Józefa Piłsudskiego, w czasie drugiej wojny światowej Adolfa Hitlera, po 1945 roku rozebrany, aby po wielu kolejnych latach, po umieszczeniu gwiazdy na szczycie (gwiazda ta w ostatnich latach została zastąpiona polskim krzyżem wojskowym, którego obecność wzbudza dzisiaj kolejne kontrowersje), stać się głównym pomnikiem na cmentarzu żołnierzy Armii Czerwonej. Drugi przykład to zmian dokonywanych w monumencie znanym obecnie jako Pomnik Czynu Powstańczego na Górze św. Anny. Pomnik ten upamiętniał „obrońców niemczyzny” na Górnym Śląsku, dzisiaj poświęcony jest chwale powstańców śląskich, czyli przeciwnikom tych, którym pierwotnie został poświęcony.

EN

The article discusses several examples of changes in appearance of historical works from various fields of art, including changes made to the late Gothic paintings from approx. 1510 found in parish churches in Stara Wieś – the painting representing the so-called Sacra Conversazione and the image of the Madonna and Child in Krzyżowice. Furthermore, the author of the paper attempts to present the reasons for conducting such radical changes in the appearance of the works due to the will of the former policy makers. Appearance of these works was recorded in the reception of the faithful for many years, perhaps even for several generations. Most faithfuls are convinced that this work looked this ways for years. Therefore, its sudden change, even though the newly exposed image is the first, original one, is not always favorably received. The article also shows two examples of the so-called small architecture, which in addition to transformation in the appearance of the object underwent changes of ideological character, often concerning the use of opposing symbols. The discussed object are monuments. The first one, located on the square market in Pszczyna, was originally a monument dedicated to German soldiers who died during the Franco-Prussian War. However, over the years along with the changing political situation the monument started to commemorate the visit of German emperors, then Marshal Józef Pilsudski, and during the Second World War – Adolf Hitler. After 1945 it was demolished and after many consecutive years of placing the star at the top (the star in recent years has been replaced by Polish military cross, whose presence even today evokes further controversies), has become the main monument in the cemetery of soldiers of the Red Army. The second example discussed in the article concerns the changes made to the monument now known as Pomnik Czynu Powstańczego (Monument of Insurrection) set on the St. Anne Mountain. Erected to commemorate the “defenders of German values” in Upper Silesia, today the monument is dedicated to the glory of the Silesian insurgents, the opponents of those to whom it was originally dedicated.

Keywords

EN

restoration of historic art objects; conservation considerations; art conservation

PL

problematyka konserwatorska; konserwacja dzieł sztuki; restauracja obiektów zabytkowych

• Publisher: Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"
• Journal: Rocznik Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"
• Year: 2016
• Volume: 4
• Issue: 4
• Pages: 184-210

Dates

published

2016

Contributors

author

Jan Gałaszek

• Muzeum Zamkowe w Pszczynie

References

• Bogdanowska M., Zabytek i jego kontekst – związek zapomniany, [w:] Wokół zagadnień estetyki zabytku po konserwacji i restauracji, red. E. Szmit-Naud, B. J. Rouba, J. Arszyńska, Warszawa – Toruń 2012.
• Caban E., „IN HONOREM SANCITE CRUCIS”. Kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Starej Wsi, [w:] Blaski średniowiecza, red. G. Bożek, Katowice 2012 [Wiadomości Konserwatorskie Województwa Śląskiego, t. 4].
• Chojecka E., Gorzelik J., Kozina I., Szczypka-Gwiazda B., Sztuka Górnego Śląska od średniowiecza do końca XX wieku, Katowice 2004.
• Chojecka E., Architektura sakralna – tradycje i nowoczesność, [w:] Wilamowice, red. A. Barciak, Wilamowice 2001.
• Dobesz J., Góra św. Anny – symbol uniwersalny, [w:] Sztuka Górnego Śląska na przecięciu dróg europejskich i regionalnych. Materiały V Seminarium Sztuki Górnośląskiej odbytego w dniach 14–15 listopada 1997 roku w Katowicach, red. E. Chojecka, Katowice 1999.
• Dobrowolski T., Szramek E., Obraz Matki Boskiej Piekarskiej w Opolu na tle gotyckich wizerunków podobnego typu, Katowice 1937.
• Gadomski J., Malarstwo tablicowe na Górnym Śląsku, [w:] Malarstwo gotyckie w Polsce, Warszawa 2003, t. 2, cz. 3.
• Gadomski J., Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolskie 1420–1470, Warszawa 1981.
• Gałaszek J., Ochrona zabytków. Co to jest, do czego i komu jest to potrzebne, [w:] Studium Muzealne – cykl wykładów otwartych, Pszczyna 2013.
• Gałaszek J., Dokumentacja konserwatorska z prac konserwatorskich przeprowadzonych przy polichromii w prezbiterium kościoła parafialnego pw. Św. Marcina w Ćwiklicach, msp w Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Katowicach, Katowice 1983.
• Grzegorzek J., Z kart historii wsi i parafii Krzyżowice. Zapiski z okazji 700-lecia, Krzyżowice 2006.
• Grzesiuk-Olszewska I., Polska rzeźba pomnikowa w latach 1945–1995, Warszawa 1995.
• Juszczak W., Dzieło sztuki czy fakt historyczny, [w:] Granice sztuki. Z badan nad teorią i historią sztuki, kulturą artystyczną oraz sztuką ludową, Warszawa 1972.
• Kaczmarek W., Swoboda konserwatorska, czyli muzealne zarządzanie zabytkową architekturą, [w:] Problemy muzeów związane z zachowaniem i konserwacją zbiorów. VI Międzynarodowa konferencja konserwatorska, Szreniawa, 9–10 października 2014 r., Szreniawa 2015.
• Klajmon B., Kościół pod wezwaniem św. Marcina w Ćwiklicach w świetle najnowszych odkryć. Wstęp do badań, „Rocznik »Muzeum Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie«” 2013, t. 1, s.121–139.
• Klata K., Zagadnienia estetyczne konserwacji w praktyce. Równanie w dół – czyli o dyskusji z ogółem, restauracji, [w:] Wokół zagadnień estetyki zabytku po konserwacji i restauracji, red. E. Szmit-Naud, B. J. Rouba, J. Arszyńska, Warszawa – Toruń 2012.
• Konieczny A., Ekspertyza dendrochronologiczna. Stara Wieś, pow. bielski, kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, Toruń 2011, mps w zbiorach parafii w Starej Wsi.
• Kornecki M., Obraz »Tronującej Marii odzianej w słońce« i »Pietatis Domini« z kościoła w Szyku, „Fasciculi Archaeologiae Historicae”, t. 19, 1983.
• Korpal G., Wokół kreacji, [w:] Wokół zagadnień estetyki zabytku po konserwacji i restauracji, red. E. Szmit-Naud, B. J. Rouba, J. Arszyńska, Warszawa – Toruń 2012.
• Kowalski W., Ograniczenia prawne zmiany estetyki zabytku w trakcie jego konserwacji i restauracji [w:] Wokół zagadnień estetyki zabytku po konserwacji i restauracji, red. E. Szmit-Naud, B. J. Rouba, J. Arszyńska, Warszawa – Toruń 2012.
• Kurpik W., Zasady konserwacji dzieł sztuki, celowość i zakres unormowań, [w:] Biuletyn Informacyjny Konserwatorów Dzieł Sztuki, 1996, vol. 7, nr ¾.
• Kurpik W., Ubytek wartości artystycznych w zabytkowym dziele sztuki, Warszawa 1997.
• Owsiany K., O wpływie zleceniodawcy i wykonawcy na końcowy efekt dzieła konserwatorskiego, [w:] Wokół zagadnień estetyki zabytku po konserwacji i restauracji, red. E. Szmit-Naud, B. J. Rouba, J. Arszyńska, Warszawa – Toruń 2012.
• Prolegomena do badań nad obrazami Hodegetrii typu krakowskiego, red. J. Gadomski, Kraków 2014.
• Pszczyna wczoraj i dziś, red. M. Kluss, Pszczyna 2012.
• Purchla J., Przyszłość przeszłości, [w:] Studium Muzealne – cykl wykładów otwartych, Pszczyna 2013.
• Rottermund A., Muzea. Prognoza, [w:] Muzeum kościelne. W perspektywie zadań i trendów współczesnego muzealnictwa. Materiały z sesji naukowej w dniach 14–15 czerwca 2012 r., Katowice 2013.
• Rouba B. J., Gdzie dziś jesteśmy my i nasze zabytki?, [w:] Wokół zagadnień estetyki zabytku po konserwacji i restauracji, red. E. Szmit-Naud, B. J. Rouba, J. Arszyńska, Warszawa – Toruń 2012.
• Rouba R., Historia + Funkcja + Marketing = jak rozwiązać węzeł gordyjski, [w:] Wokół zagadnień estetyki zabytku po konserwacji i restauracji, red. E. Szmit-Naud, B. J. Rouba, J. Arszyńska, Warszawa – Toruń 2012.
• Salwa M., Iluzja w malarstwie. Próba filozoficznej interpretacji, Kraków 2012.
• Szmelter I., Ewolucja sztuki wraz z koncepcją jej konserwacji, [w:] Dzieło sztuki a konserwacja. Materiały LII Ogólnopolskiej Sesji Naukowej SHS, Kraków 20–22 XI 2003 rok, Kraków 2004.
• Szpakowicz J., Dokumentacja badań stratygraficznych we wnętrzu kościoła pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Starej Wsi, Bielsko-Biała 2006. Archiwum Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Delegatura w Bielsku-Białej.
• Współczesne metody badań obrazów sztalugowych, red. D. Pinna, M. Galeoni, R. Mazzeo, Toruń 2012.
• Szkice monograficzne z dziejów Łąki, red. E. Krzyżanek, Łąka 2002.
• Żelazny M., Problem autentyczności dzieła sztuki (wartości: estetyczne, heroizm pochlebstwa, szyfr transcendencji), [w:] Wokół zagadnień estetyki zabytku po konserwacji i restauracji, red. E. Szmit-Naud, B. J. Rouba, J. Arszyńska, Warszawa – Toruń 2012.

Identifiers

Biblioteka Nauki

2056932