Reminiscencje wątków XIX-wiecznych w repertuarze współczesnych depozytariuszy – refleksje w 160. rocznicę wydania zbioru pieśni Juliusza Rogera

• Authors: Adam Okun

Title variants

EN

Reminiscences of 19th-Century Threads in the Repertoire of Contemporary Depositories – Reflections on the 160th Anniversary of the Publication of the Collection of Songs by Juliusz Roger

Abstracts

EN

In 1863, the Wrocław printing house of Hugo Skutsch published an edition of Pieśni ludu polskiego w Górnym Szląsku z muzyką (Eng. Songs of the Polish People in Upper Silesia with Music). The collector of these songs and the publisher of the volume was Juliusz (actually Julius August) Roger (1819–1865), a doctor of medical sciences from Niederstotzingen in Württemberg. The collecting passion of this Prussian doctor is the reason for the folklore anthology, which is a testimony to the intangible cultural heritage of Upper Silesians, and at the same time a very extensive source of historical threads (including variant threads). This work is the first item of this size printed in the 19th century, in which not only the lyrics of songs, but also their single-voice melodies were documented with great care. In 2023, 160 years passes since the publication of Roger's collection of songs. This year's anniversary is an opportunity to reflect on reminiscences of 19th-century historical threads in the repertoire of contemporary depositories. In the author's opinion, there is no doubt that the collector from Württemberg made a special contribution to preserving the Rybnik tradition and contributed to saving this heritage for future generations. The contemporary reminiscence of historical song themes is clearly evidenced by four phenomena observed and distinguished by the author in reference to the variability of folklore texts and the functioning of their variants, including: – the creation of a variant of a song (or a greater number of them) from a historical variant, which may constitute (in whole or only in part) the archetype of a song known today, – the creation of a new variant of a song from several historical threads (archetypes), when reminiscences influence the process of motif contamination and the consolidation of a new version of the song, – accidental exchange of threads or borrowings between historical texts and contemporary variants, – the presence of song variants with constant and unchanging themes, which are characterized by clear traces of reminiscences of historical texts. The author concludes that the songs from Roger's collection are an important message of folk culture and at the same time a manifestation of regional tradition in the studied area, and their historical reminiscences, present in the repertoire of depositories, are part of the contemporary cultural spectrum of the Rybnik region.

PL

W 1863 roku nakładem wrocławskiej drukarni Hugo Skutscha ukazało się wydanie Pieśni ludu polskiego w Górnym Szląsku z muzyką. Zbieraczem tych pieśni i wydawcą tomu był Juliusz (właśc. Julius August) Roger (1819–1865), doktor nauk medycznych pochodzący z Niederstotzingen w Wirtembergii. Pasji zbierackiej tego pruskiego lekarza zawdzięczać trzeba antologię folkloru, która jest świadectwem niematerialnego dziedzictwa kulturowego Górnoślązaków, a jednocześnie bardzo obszernym źródłem wątków historycznych (w tym wątków wariantywnych). Dzieło to stanowi pierwszą tych rozmiarów pozycję drukowaną w XIX wieku, w której z dużą starannością zostały udokumentowane nie tylko teksty pieśni, ale również ich jednogłosowe melodie. W 2023 roku mija 160 lat od wydania zbioru pieśni Rogera. Przypadająca w tym roku rocznica jest okazją do refleksji nad reminiscencjami XIX-wiecznych wątków historycznych w repertuarze współczesnych depozytariuszy. W ocenie autora nie ulega wątpliwości, że Wirtemberczyk wniósł szczególny wkład w utrwalenie przekazów rybnickich i przyczynił się do zachowania tego dziedzictwa dla przyszłych pokoleń. O współczesnej reminiscencji historycznych wątków pieśniowych wyraźnie świadczą cztery zaobserwowane i wyróżnione przez autora zjawiska związane z wariabilnością tekstów folklorystycznych i funkcjonowaniem ich wariantów, polegające na: – powstawaniu wariantu pieśni (albo większej ich liczby) z wariantu historycznego, który może stanowić (w całości bądź tylko w części) archetyp pieśni znanej współcześnie, – powstawaniu nowego wariantu pieśni z kilku wątków historycznych (archetypów), gdy reminiscencje wywierają wpływ na proces kontaminacji motywów i utrwalenie się nowej wersji utworu, – przypadkowej zamianie wątków bądź zapożyczeniach między tekstami historycznymi i wariantami funkcjonującymi współcześnie, – obecności wariantów pieśni o stałych i nie ulegających zmianom wątkach, które cechują wyraźne ślady reminiscencji tekstów historycznych. Autor stwierdza w konkluzji, że pieśni ze zbioru Rogera są ważnym przekazem kultury ludowej i zarazem przejawem tradycji regionalnej na badanym obszarze, a ich historyczne reminiscencje, obecne w repertuarze depozytariuszy, są częścią współczesnego spectrum kulturowego ziemi rybnickiej.

Keywords

PL

Juliusz Roger; zbiór pieśni Juliusza Rogera; region rybnicki

EN

Juliusz Roger; collection of songs by Juliusz Roger; Rybnik region

• Publisher: Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"
• Journal: Rocznik Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"
• Year: 2023
• Volume: 11
• Issue: 11
• Pages: 236-258

Dates

published

2023

Contributors

author

Adam Okun

• https://orcid.org/0000000286674086

References

• Baluch J., Zamazany inkaustem rękopis czyli śląsko-czeska sprośna śpiewka, Kraków 2013.
• Bartmiński J., „Jaś koniki poił”. (Uwagi o stylu erotyku ludowego), „Teksty” 1974, nr 2.
• Bogatyriew P. G., Jakobson R., Folklor jako specyficzna forma twórczości, przeł. A. Bereza „Literatura Ludowa” 1973, nr 3.
• Borek H., Imiona w śląskich pieśniach ludowych, „Studia Śląskie” 1974, seria nowa, t. 26.
• Bystroń J. S., Etnografia Polski, Warszawa 1947.
• Cinciała A., Pieśni ludu śląskiego z okolic Cieszyna, Kraków 1885.
• Dygacz A., Pieśni ludowe miasta Katowic, źródła i dokumentacja, Katowice 1987.
• Erbrich E., Album polnischer Volkslieder der Oberschlesier, Breslau 1869.
• Gładysz M., „Śląsk” Oskara Kolberga, [w:] O. Kolberg, Dzieła wszystkie, t. 43: Śląsk, Wrocław – Poznań 1965.
• Głowiński M., Okopień-Sławińska A., Sławiński J., Zarys teorii literatury, wyd. 2, Warszawa 1967.
• Gusiew W., Estetyka folkloru, przeł. T. Zielichowski, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1974.
• Hławiczka K., Stopień samorodności i oryginalności śląskiej pieśni ludowej. Uwagi na marginesie IV wydania Morawskich pieśni ludowych Fr. Sušila, „Zwrot” 1952, nr 4.
• Hoffmann von Fallersleben A. H., Texanische Lieder, aus mündlicher und schriftlicher Mitteilung deutscher Texaner, mit Singweisen, San Felipe de Austin [1846].
• Jaworska E., Katalog polskiej ballady ludowej, Wrocław 1990.
• Jędrzejewski F., Dr. Julius Roger, ein Freund und Wohltäter Oberschlesiens, Laurahütte [Siemianowice Śląskie] 1912.
• Kadłubiec D., Między memoratem a fabulatem, [w:] Folklorystyczne i antropologiczne opisanie świata. Księga ofiarowana Profesor Dorocie Simonides, red. nauk. T. Smolińska, Opole 1999.
• Kasjan J. M., Z problematyki ludowych pieśni żołnierskich, [w:] Fascynacje folklorystyczne. Księga poświęcona pamięci Heleny Kapełuś, red. M. Kapełuś, A. Engelking, Warszawa 2002.
• Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. 43: Śląsk, Wrocław – Poznań 1965.
• Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. 64, cz. 1: Korespondencja, Wrocław – Poznań 1965.
• Kossakowska-Jarosz K., Dyskurs o śląskim bilingwizmie. Perswazyjne zabiegi i własne wybory rodzimych literatów (Prusy, przełom XIX i XX w.), [w:] Folklorystyczne i antropologiczne opisanie świata. Księga ofiarowana Profesor Dorocie Simonides, red. nauk. T. Smolińska, Opole 1999.
• Kowalski P., Leksykon Znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie, Warszawa 1998.
• Ługowska J., Sytuacja wykonawcza tekstów folkloru, „Literatura Ludowa” 1979, nr 4–6.
• Majchrzak J., Dolnośląskie pieśni ludowe, Wrocław 1970.
• Moravské národni pisně, sebral F.S. [właśc. F. Sušil], Brno 1835.
• Moravské národni pisně s nápěvy do textu vřadenými, sebral a vydal F. Sušil, Brno 1860.
• Okun A., Ludwik Starostzick jako zbieracz i badacz pieśni rybnickich, „Rocznik Muzeum »Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie«” 2022, t. 10.
• „Pamiętnik Sandomierski” 1890, seria 2.
• Pieśni ludowe Warmii i Mazur, wybrał i oprac. M. Sobieski, Kraków 1955.
• Pieśni ludowe z polskiego Śląska, t. 2: Pieśni balladowe. O zalotach i miłości, wydali i komentarzami zaopatrzyli J. Ligęza i S. M. Stoiński, Kraków 1938.
• Pieśni ludu polskiego w Górnym Szląsku z muzyką, zebrał i wydał J. Roger, Wrocław 1863.
• Pieśni ludu śląskiego ze zbiorów rękopiśmiennych Józefa Lompy, wydał, skoment. i zarysem monograf. poprzedził B. Zakrzewski, Wrocław 1970.
• Pośpiech J., Tradycje folklorystyczne na Śląsku w XIX i XX wieku (do roku 1939), Warszawa – Wrocław 1977.
• Roger J., Verzeichiss der bisher in Oberschlesien aufgefundenen Käferarten, „Zeitschrift für Entomologie” 1856, t. 10.
• Schlesische Volkslieder mit Melodien, aus dem Munde des Volks gesammelt und herausgegeben von Hoffmann von Fallersleben und Ernst Richter, Leipzig 1842.
• Sierociuk J., Pieśń ludowa i gwara, Lublin 1990.
• Simonides D., Z dziejów śląskiej folklorystyki. Miejsce Josepha Klappera, [w:] Z dziejów i dorobku folklorystyki śląskiej (do 1939 roku), pod red. J. Pośpiecha i T. Smolińskiej, Opole 2002.
• Słownik stereotypów i symboli ludowych, t. 1, cz. 2, red. J. Bartmiński, Lublin 1999.
• Sobieska J., Ze studiów nad folklorem muzycznym Wielkopolski, Kraków 1972.
• Stalmach P., Zbiór pieśni sławiańskich, Cieszyn 1849.
• Sulima R., Co robić z klasyką folklorystyczną?, (rec.: J. Roger, Pieśni ludu polskiego w Górnym Szląsku. Wstęp P. Świerc, Opole 1976), „Nowe Książki” 1978, nr 6.
• Szyndler M., Przegląd wariantów ballady o dziewczynie trucicielce zawartych w wybranych zbiorach pieśni, „Studia Artystyczne” 2015, nr 3.
• Śląskie pieśni ludowe z okolic Rybnika, zbiór i oprac. A. Okun, Czerwionka-Leszczyny 2014.
• Śląskie pieśni ludowe ze zbiorów rękopiśmiennych Stanisława Wallisa, zebrała, wstępem i posłowiem opatrzyła K. Turek, Katowice 2000.
• Świerc P., Juliusz Roger i jego warsztat folklorystyczny, [w:] J. Roger, Pieśni ludu polskiego w Górnym Szląsku, wydanie fototypiczne, wstępem poprzedził P. Świerc, Opole 1976.
• Tretiak J., Dawna pieśń żołnierska, [w:] Szkice literackie, Kraków 1901, seria 2.
• Turek K., Charakterystyka pieśni ze zbiorów Józefa Lompy, [w:] Ojczyźnie jest niczem nie dłużny… Józefowi Lompie w dwusetną rocznicę urodzin, red. nauk. J. Pośpiech, Opole 1997.
• Turek K., Pieśni ludowe, [w:] Ludowe tradycje. Dziedzictwo kulturowe ludności rodzimej w granicach województwa śląskiego, pod red. B. Bazielich, t. 4, pod red. T. Smolińskiej, Wrocław – Katowice 2009.
• Turek K., Śląska pieśń ludowa w zainteresowaniach A. H. Hoffmanna von Fallerslebena, [w:] Z dziejów i dorobku folklorystyki śląskiej (do 1939 roku), pod red. J. Pośpiecha i T. Smolińskiej, Opole 2002.
• Wasylewski S., Pieśń o żołnierzu tułaczu, „Lud” 1910, t. 16/1.
• Wężowicz-Ziółkowska D., Miłość ludowa. Wzory miłości wieśniaczej w polskiej pieśni ludowej XVIII–XX wieku, Wrocław 1991.
• Zakrzewski B., O zbieractwie pieśni śląskich w pierwszej połowie XIX wieku, [w:] Pieśni ludu śląskiego ze zbiorów rękopiśmiennych Józefa Lompy, wydał, skoment. i zarysem monograf. poprzedził B. Zakrzewski, Wrocław 1970.
• Żerańska-Kominek S., Muzyka w kulturze. Wprowadzenie do etnomuzykologii, Warszawa 1995.

Identifiers

Biblioteka Nauki

32083676